نقش کمیساریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل متحد در ایران

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا؛ اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی (BAFIA)،‌ همتای دولتی اصلی کمیساریا به‌شمار می‌رود. علاوه بر این، کمیساریا با شرکای دیگری به شرح زیر قرار همکاری دارد:

دولتی: وزارت آموزش و پرورش، سازمان نهضت سوادآموزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان بهزیستی، سازمان آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و سازمان بیمه سلامت ایران.

سازمان‌های مردم نهاد داخلی: انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده (حامی)، سازمان دفاع از قربانیان خشونت، موسسه خیریه حمایت از کودکان مبتلا به سرطان (محک)، جمعیت حمایت از بهبود یافتگان، جمعیت خیریه تولد دوباره، بنیاد بین‌الملل امداد جهان، بنیاد علمی و فرهنگی کوثر، زنجیره امید، انجمن ارتقای کیفیت زندگی ایرانیان (ایلیا)، موسسه کنشگران توسعه پارس، گروه فرهنگی اجتماعی کیانا، کمیته کمک‌رسانی به پناهندگان عراقی (ایراک).

آژانس‌های سازمان ملل متحد و سازمان‌های بین‌المللی: کمیساریا همچنین زیر چتر راه ‌حل‌های راهبردی برای پناهندگان افغان (SSAR) با تعدادی از آژانس‌های سازمان ملل متحد و برخی سازمان‌های مردم نهاد و سازمان‌های بین‌المللی دیگر همکاری می‌کند. در سال 2018، کمیساریا همکاری خود را با شرکا و اجرای فعالیت‌های مشترک ادامه می‌دهد.

راه حل‌های راهبردی برای پناهندگان افغان

راه‌حل‌های راهبردی برای پناهندگان افغان برنامه چهار جانبه منطقه‌ای چند ساله‌ای است که در سال 2012 میان سه کشور جمهوری اسلامی ایران، افغانستان و پاکستان در راستای تضمین حمایت از پناهندگان افغانستانی و یافتن راه حل‌های مناسب برای آن‌ها امضا شده است. در جمهوری اسلامی ایران، این برنامه بر پایه پنج رکن اصلی عمل می‌ کند: 1. بازگشت داوطلبانه 2. دسترسی بهتر به سرپناه و خدمات اساسی 3. فرصت‌های معیشتی و تقویت امنیت غذایی 4. بهبود حمایت اجتماعی و محیط زیستی و اسکان مجدد در کشورهای ثالث 5. هماهنگی و نقش حمایتی

نقش حمایتی کمیساریا

رویکردهای جامعه محور: کمیساریا کماکان با جامعه پناهنده رابطه تنگاتنگ دارد و همراه با دولت و با هماهنگی با اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی، آن‌ها را در ارزیابی، طراحی و اجرای برنامه‌های خود به عنوان شریکی همتا دخیل می‌کند. این فعالیت‌ها کمک می‌کنند تا به‌عنوان نمونه موضوعاتی همچون کودکان بازمانده از تحصیل، به وسیله خود جامعه پناهندگان شناسایی و اولویت‌بندی شوند تا از همزیستی مسالمت‌آمیز حمایت و با پناهندگان آسیب‌پذیر از جمله آن‌هایی که دارای معلولیت هستند ارتباط برقرار شود.

در سال 2017، تعداد 19 پروژه جامعه محور موفقیت در سطح ایران تکمیل شدند. نُه پروژه جامعه محور دیگر نیز تایید شده‌اند و در سال 2018 اجرایی خواهند شد و کمیساریا در حال برنامه‌ریزی برای ارائه پروژه‌های بیشتر به اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی در ماه‌های آتی است.

ثبت‌نام و ثبت مدارک: دولت جمهوری اسلامی ایران مسئولیت ثبت‌نام پناهندگان و تعیین وضعیت آن‌ها را برعهده دارد. دولت کارت‌های آمایش آن‌ها را به صورت دوره‌ای تمدید می‌کند که به‌واسطه آن آزادی جابه‌جایی با شروط تعیین شده، دسترسی به خدمات اولیه و اخذ جازه کار موقت را برای پناهندگان مقدور می‌کند. روند تجدید آمایش XII از 15 آبان 1396 آغاز و همواره ادامه دارد. طبق داده‌های اعلام شده از سوی دولت، بیش از 950 هزار پناهنده افغان دارای کارت آمایش بودند و برای ادامه تحصیلات دانشگاهی روادید دانشجویی دریافت کردند. علاوه‌ بر افراد دارای گذرنامه فردی، روند صدور گذرنامه‌های خانوادگی برای شهروندان افغانستانی در اوایل سال 2018 میلادی تکمیل شد که به‌واسطه آن خانواده‌های فاقد گذرنامه فردی می‌توانند روادید یک‌ساله اقامت در کشور دریافت کنند.

در سال 2017، دولت ایران برگه‌هایی را برای بیش از 800 هزار نفر (اغلب افغانستانی) که در طرح سرشماری شرکت کرده بودند، ارائه کرد. این افراد کسانی بودند که ساکن ایران ولی فاقد کارت آمایش معتبر یا پاسپورت افغانستانی با ویزای ایران بودند. نوع مدارکی که برای این شهروندان افغانستانی که در طرح‌های سرشماری ثبت‌نام کردند در نظر گرفته خواهد شد، هنوز نهایی نشده است.

حفاظت علیه خشونت و سوء استفاده: کمیساریا به‌وسیله ساختار ارجاعی به شرکای دولتی و غیر دولتی از قربانیان خشونت (شامل فراهم کردن سرپناه) حمایت می‌دهد و خود دارای ظرفیت داخلی ارائه خدمات مشاوره‌ای (روانکاوی اجتماعی و حقوقی) است.

افراد با نیازهای ویژه: کمیساریا از افراد با نیازهای ویژه به‌وسیله کمک‌هایی همچون پرداخت نقدی هدفمند، ارجاع به شرکای دولتی و غیر دولتی و شامل کردن این افراد در برنامه‌های مرتبط همچون برنامه‌های معیشتی حمایت می‌کند. با حمایت سازمان بهزیستی کشور، کمک به افراد با نیازهای خاص به‌وبژه برای سالمندان و معلولین ارتقاء یافته است.

حرکت‌های ثانویه: میزان جابه‌جایی‌ها از زمان توافقنامه ترکیه و اتحادیه اروپا (مارس 2016) بسیار کم شده است ولی به علت تداوم ناامنی در افغانستان این جابه‌جایی‌ها همواره ادامه دارد. در سال 2018 افغانستانی‌ها همواره جزء سه گروه نخست متقاضیان پناه‌جویی در اروپا و کودکان افغانستانی همواره رتبه نخست تعداد کودکان بدون همراه متقاضی حمایت بین‌المللی در اروپا (11%) هستند.

راه ‌حل‌های پایدار: کمیساریا همواره فرآیند بازگشت داوطلبانه افغانستانی‌ها و عراقی‌ها به کشور خود را در سراسر کشور که شامل کمک‌های نقدی برای جابه‌جایی است، تسهیل می‌کند، گرچه درگیری‌های مداوم و ناامنی در هر دو کشور باعث شده تعداد پناهندگانی که متقاضی کمک‌های کمیساریا برای بازگشت هستند بسیار کم باشد. از 28 فوریه تا آخر مارس 2018، تعداد 261 نفر (259 افغانستانی و دو عراقی) به‌طور داوطلبانه به کشور خود بازگشته‌اند، گرچه بیشترشان در نظر دارند بعد از دریافت گذرنامه ملی و روادید دانشجویی در افغانستان، ‌در ایران ادامه تحصیل بدهند. درباره اسکان مجدد به کشور ثالث تعداد 30 پرونده (124 نفر) تا آخر مارس برای بررسی واجد شرایط بودن برای اسکان مجدد به سوئد ارائه شدند و شش پرونده از سوی سوئد پذیرفته شدند و 18 پرونده که پیشتر به‌وسیله سوئد پذیرفته شده بودند به آنجا عزیمت کردند. کمیساریا در نظر دارد بر مبنای سهمیه اسکان مجدد کشور سوئد پرونده‌ 300 نفر را ارائه دهد. این در حالی است که با سایر کشورهای فراهم آورنده اسکان مجدد نیز تعامل می‌کند تا موجب گسترش فرصت‌هایی بری اسکان مجدد و راه‌حل‌های تکمیل کننده شود.

حمایت حقوقی: کمیساریا به‌طور مشترک با اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی یک پروژه خدمات حقوقی را با هدف ارائه کمک‌های حقوقی به پناهندگان در ایران و حل اختلافات به‌وسیله مکانیسم‌های جایگزین برای حل اختلافات راه‌اندازی کرده است. اجرای پروژه شامل 15 کمیته حل اختلاف در سطح کشور و وکلای استخدام شده کمیساریا است. علاوه‌ بر شرکت در کمیته‌های حل اختلاف وکلای استخدام شده کمیساریا به صورت رایگان مشاوره حقوقی به پناهندگان افغانستانی و عراقی ارائه می‌دهند. تا آخر فوریه سال 2018 وکلای استخدام شده کمیساریا، 747 نفر (743 افغانستانی و چهار عراقی) در زمینه امور مختلف مشاوره و کمک‌های حقوقی ارائه کردند و همچنین 566 پرونده در کمیته حل اختلاف بررسی و رسیدگی شدند.

آموزش

کمیساریا همواره از دولت جمهوری اسلامی ایران بابت فراهم کردن امکان دسترسی به آموزش رسمی برای اتباع خارجی در (مقطع ابتدایی و متوسطه) و نیز آموزش غیر رسمی (کلاس‌های نهضت) حمایت می‌کند. در سال 2017 کمیساریا به مشارکت و حمایت از دولت در ساخت 11 مدرسه در راستای بهره‌وری پناهندگان و جامعه میزبان در مناطق با جمعیت پناهنده بالا ادامه داد. همچنین کمیساریا در راستای حمایت از وزارت آموزش و پرورش با ارائه فعالیت‌های دیگر در حوزه آموزش، مانند آموزش‌های بهداشتی، تهیه و توزیع بسته‌های بهداشتی، تهیه و توزیع لوازم تحریر، آموزش مهارت‌های زندگی برای دانش‌آموزان و والدین آن‌ها و نیز ارائه لوازم به مدارس از جمله کتابخانه، آزمایشگاه، لوازم ورزشی و آموزشی و ... پرداخت. کمیساریا در مشارکت با سازمان‌ نهضت سوادآموزی برنامه کلاس‌های سواد آموزی را برای 2100 پناهنده بزرگسال و کودک بازمانده از تحصیل فراهم کرد.

به‌دنبال فرمان مقام معظم رهبری در سال 2015 درباره الزامی بودن تحصیل همه کودکان افغانستانی در مدرسه، صرف‌نظر از وضعیت مدارک اقامتی آنان، 46 هزار نفر اکنون در مدارس ثبت‌نام کرده‌اند و با احتساب این عدد، اکنون تعداد افغانستانی‌ها و عراقی‌ها ثبت‌نام شده در مدارس ابتدایی و متوسطه به بیش از 400 هزار نفر رسیده است.

در ماه می 2016، پس از تغییرات انجام شده در مقررات مربوط به ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در جمهوری اسلامی ایران شهریه مخصوص پناهندگان در مقاطع ابتدایی و متوسطه برداشته شد که دولت و کمیساریا بر اجرای این روند نظارت می‌کنند.

بهداشت

خدمات بهداشتی اولیه: کمیساریا در همکاری با 24 دانشگاه علوم پزشکی در 18 استان ایران، در راستای تکمیل خدمات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت جمهوری اسلامی ایران به همه پناهندگان، خدمات بهداشتی اولیه شامل واکسیناسیون، بهداشت باروری، نظارت‌های قبل و پس از زایمان، سلامت مادر و فرزند، ارائه داروهای ضروری و تنظیم خانواده را در خانه‌های بهداشت واقع در مناطق با جمعیت پناهنده بالا ارائه می‌کند.

همچنین برای سال 2017 کمیساریا با وزارت بهداشت در ساخت هفت خانه بهداشت جدید در مناطق پر جمعیت پناهنده برای تسهیل دسترسی بیشتر پناهندگان به خدمات اولیه بهداشتی مشارکت کرده و سایر همکاری‌های مشترک کمیساریا و وزارت بهداشت در زمینه ارجاع پزشکی، خدمات کاهش آسیب و توانبخشی مبتنی‌بر جامعه است.

طرح بیمه درمانی سلامت: پس از امضای تفاهم‌نامه سه جانبه کمیساریا، اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی و سازمان بیمه سلامت ایران و در همکاری تنگاتنگ با وزارت بهداشت، آموزش و درمان پزشکی، همه پناهندگان در ایران می‌توانند در طرح بیمه سلامت ثبت‌نام کنند و در نتیجه می‌توانند مانند شهروندان ایرانی از بسته بیمه درمانی بهره‌مند شوند که هم هزینه‌های خدمات بستری و هم خدمات پاراکلینیکی (مانند دارو، ویزیت پزشک، عکس‌برداری، غیره) و خدمات بستری را برای 12 ماه پوشش می‌دهند.

در سال 2017 کمیساریا 100درصد هزینه حق بیمه 112735 پناهنده آسیب‌پذیر از جمله پناهندگانی که از بیماری‌های خاص رنج می‌برند و خانواده‌های آن‌ها را پوشش داد و الباقی پناهندگان می‌توانستند با پرداخت حق بیمه از بیمه سلامت استفاده کنند.

علاوه‌بر ارتقاء خدمات بهداشتی پناهندگان این طرح بیمه شامل مزیت‌های حمایتی اجتماعی است و مراتب حمایتی مانند ریسک هزینه‌های بالای شخصی درمانی بسیار بالا و آسیب‌پذیری اقتصادی پناهندگان به ویژه در رابطه با جراحی‌ها و بستری را کاهش می‌دهد.

برای سال 2018 تمدید توافق‌نامه میان کمیساریا و دولت ایران برای پوشش 12 ماهه بیمه سلامت نهایی شده است و همه پناهندگان می‌توانند در این طرح ثبت‌نام کنند. در حالی که پرداخت حق بیمه برای 92 هزار پناهنده آسیب‌پذیر شامل آن‌هایی می‌شود که از بیماری‌های خاصی رنج می‌برند به وسیله کمیساریا انجام می‌شود. سایر پناهندگان می‌توانند با پرداخت حق بیمه در بیمه سلامت ثبت‌نام و دفترچه بیمه خود را دریافت کنند.

سرپناه و زیر ساخت

در راستای بهبود دسترسی پناهندگان به خدمات اساسی (شامل سرپناه، آب، انرژی، بهداشت و سالن‌های اجتماعات)، کمیساریا با توافق دو جانبه با اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اساسی با جمعیت پناهنده بالا و در مناطق شهری که میزبان جمعیت پناهنده نشین هستند، ادامه می‌دهد.

مدیریت بحران و پاسخ (برنامه‌ریزی مواقع اضطرار)

کمیساریا به همکاری نزدیک با اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی و سایر شرکا در ارتباط با مدیریت بحران و پاسخ برای پناهندگان از جمله با تسهیل کارگاه‌های ظرفیت‌سازی و آماده‌سازی ادامه می‌دهد، طرحی برای برنامه مواقع اضطرار و مرتبط با شرایط افغانستان با هدف آماده‌سازی و پاسخ مناسب به ورود احتمالی 100 هزار نفر به ایران در سال 2013 تدوین شده و تا کنون پابرجا است.

در ادامه تلاش‌ها، در سال 2017 کمیساریا و مرکز مدیریت بحران منطقه‌ای که در بانکوک مستقر است با همراهی اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی، کارگاه آموزشی با موضوع حمایت از پناهندگان در وضعیت بحران در تهران برگزار کردند.

این کارگاه‌های آموزشی با هدف ارتقا دانش و به اشتراک‌گذاری اطلاعات، تجربه، درک متقابل و معلوم شدن مکانیسم‌های هماهنگی در صورت ورود ناگهانی جمعیت کثیری از پناهندگان، میان همتایان دولتی (اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی و وزارت بهداشت و آموزش پزشکی) و جمعیت هلال احمر و سازمان مدیریت بحران کشور برگزار شد.