خودنمایی مادران در صفحات اینستاگرامی کودکان

انسان موجودی است اجتماعی که در تعامل با گروه‌های اجتماعی هویت پیدا می‌کند، ارتباطات انسانی به یمن شبکه‌های اجتماعی به شدت فراوان شده است اما فردگرایی و خود محوری انسان، او را تنهاتر از همیشه کرده است.

ترس از طرد شدن و دیده نشدن چنان هراسناک است که انسان حاضر است برای فرار از این موقعیت خود ساخته، دست به هر اقدامی بزند بخصوص زمانی که ترکیب تنهایی و نافرهیختگی اجتماعی به حد اعلای خود برسد. در عصری زندگی می‌کنیم که شبکه‌های اجتماعی تمامی مناسبات اخلاقی و عرفی انسان‌ها را تحت تاثیر خود قرار داده است.

شبکه‌های اجتماعی این امکان را به کاربران می‌دهد که خودشان را با دیگران به اشتراک بگذارند و بر این اساس با دریافت لایک و یا کامنت‌های تحسین برانگیز، بر احساس دیده نشدن چیره شوند و تنهایی را کمتر احساس کنند.

برخی از مادران دختران‌شان را به اشکال مختلف آرایش می‌کنند و تصاویر آنها را در شبکه‌های اجتماعی به نمایش می‌گذارند باید گفت مادرانی که به لحاظ منع اجتماعی و قانونی خود نمی‌توانند به جلوه‌گری بپردازند سعی می‌کنند از طریق به اشتراک گذاشتن زیبایی‌های فرزند به شکل ضمنی خود را متمایز و پسندیده جلوه دهند به عبارتی میل به دیده شدن را از این طریق به مخاطب به نمایش بگذارند.

فراگیر شدن اینگونه جلوه گری‌ها در فضای مجازی ما را با این واقعیت تلخ آشنا می‌کند که بشر بیش از تمام دوران‌ها تنهایی در جمع را تجربه می‌کند.

وقتی ما با یکدیگر و در کنار خانواده عکس می‌گیریم نشان از حضور دیگران مهمی دارد که ما در کنار آنها هویت پیدا می‌کنیم اما افزایش رو به رشد عکس‌های سلفی که فرد از خودش در اتاق و یامسافرت تفریحی می‌گیرد، صرفا درجه تنهایی و تمنای دیده شدن در او را نشان می‌دهد.

این افراد علی رغم اینکه با ظاهری همراه با غرور و القای شایستگی ظاهر می‌شوند اما این نمایشگری‌های غیرمتعارف، کدهایی است که نشان از نیاز آنان به توجه و احترام دارد.در واقع شیوع و انتشار عکس‌های سلفی در جامعه، نماد تنهایی انسان است که پر از تمنا برای دیده شدن و پسندیده جلوه کردن است تا خلاء‌های اجتماعی بودنش را جبران کند.

کاربران به دو شیوه در فضای مجازی خودنمایی می‌کنند آنهایی که به اشکال متنوع و مختلف تلاش می‌کنند خود را آدم خوشبختی جلوه دهند و بر این اساس مشاهده می‌کنیم که کاربران در شبکه‌هایی همچون اینستاگرام نمادهایی از یک زندگی متقاعد کننده و موفق از جمله حضور در رستوران‌های مجلل، طبیعت رنگارنگ، گذران اوقات فراغت در مکان‌های توده‌پسند و یا دلدادگی‌های نمایشی را به گونه‌ای فخرفروشانه به اشتراک می‌گذارند و یا با انتشار عکس سلفی با افرادی که زیبا به نظر می‌رسند و در جامعه موقعیت‌های ستایش بر انگیزی دارند به ارزش های خودشان می افزایند.

گاهی نیز برخلاف این گروه، کاربرانی را مشاهده می‌کنیم که با ژست‌های روشنفکرانه و سمبلیک، تنهایی و انزوای خود را به نمایش می‌گذارند و به دیگران اینگونه القاء می‌کنند که بودنشان را نباید نادیده بگیرند. با دقت در تعاملات کاربران در فضای اینستاگرامی درمی‌یابیم که این اپلیکیشن عرصه بازنمایی تصاویر خوش گذرانی‌ها و یا به رخ کشیدن نداشته‌های بزرگ یا چهره مدیریت شده‌ای است که تنها در تصویر خلاصه می‌شود.

در اکثر تصاویری که به اشتراک گذاشته می‌شود کاربران یا سلبریتی‌هایی را مشاهده می‌کنیم که شایستگی، سبک زندگی یا چهره ظاهری خودشان را با انواع پروتز و سولاریوم به شکل توده پسند تغییر و به نمایش می‌گذارند تا میل به دیده شدن را با افزایش لایک و کامنت‌های تحسین برانگیز ارضاء کنند.

از سوی دیگر عده‌ای از طبقات فرودستی که در محرومیت فرهنگی قرار دارند نیز وجود دارند که در این سناریو به‌عنوان طرفدار و فالوور ظاهر می‌شوند که وظیفه آنان جز لایک کردن و تحسین اینگونه نمایشگری‌ها نیست.

شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام تبلور تئوری "مصرف متظاهرانه "است که تورستین وبلن به‌خوبی به آن اشاره کرده است.

در واقع ما در عصری زندگی می‌کنیم که با سه مشخصه "مصرف اغراق شده"، "تن آسایی غلو شده" و به رخ کشیدن فزاینده ثروتمندی " تعریف می‌شود.

این متغیرها که در قالب الگوی رفتار در جامعه معین شده است مفاهیمی هستند که عده‌ای تحت آن می‌کوشند تا خود را در چشم دیگران برتر و متمایزتر نشان بدهند. در گذشته مصرف به‌منظور رفع نیازهای زیستی و مادی بوده و نمایش دارایی، شان و منزلتی را برای افراد به ارمغان نمی آورد.

مصرف متظاهرانه یکی از مکانیسم‌های رفتاری انسان امروزی است که با تحلیل محتوا در شبکه‌های اجتماعی، به خوبی فهم و انتزاع می‌شود. زیرا انسان در عصر کنونی از مرز مصرف برای تامین نیاز عبور کرده و به مرحله‌ای رسیده است که تمایل دارد سبک زندگی‌اش را در قالب رشک برانگیزانه‌ای بازنمایی و با دیگران به اشتراک بگذارد و همه این رفتارهای اغراق‌گونه با این هدف مشخص صورت می‌گیرد که ثابت کند متعلق به طبقه ممتازتری است تا بدین‌گونه دیگران را به احترامی دروغین وا دارد.

*جامعه شناس و عضو انجمن جرم شناسی ایران