جهان در انتظار نتیجه طولانی‌ترین مذاکرات تاریخ دیپلماسی
اکنون 12 سال است که ایران و کشورهای غربی در دو طرف مذاکراتی قرار دارند که به طور قطع به طولانی‌ترین مواجهه ایران با غرب در تاریخ جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. هیچ مسئله‌ای، پیش از این در تاریخ پس از انقلاب وجود نداشته است که طی این مدت نسبتاً طولانی به سرانجام قطعی نرسیده باشد.
بحران گروگانگیری کارکنان سفارت آمریکا طی 444 روز خاتمه یافت و نتیجه آن پس از مدتی برای طرفین روشن شد. جنگ با عراق، پس از هشت سال خاتمه یافت و چشم‌انداز آتی ایران را پس از پایان خود در سال 67، برای دولتمردان ایرانی، مردم و ناظران بین المللی تا حد زیادی روشن کرد. اما مسئله هسته ای، که اکنون تنها چند ساعت تا رسیدن به توافق جامع باقی مانده است، دارای فراز و فرود بسیاری بوده است.
پس از 12 سال مذاکره بر سر مسئله هسته‌ای، حتی مذاکره‌کنندگان ایران و کشورهای 1+5 نیز نمی‌دانند که نتایج مذاکرات چه خواهد شد و پس از مذاکرات، روابط ایران با کشورهای غربی چه شکل و شمایلی خواهد داشت. به مرور زمان و در جریان مذاکرات هسته‌ای، یک مسئله ثابت شد و آن اهمیت تحریم‌ها در هر راه حلی بود که بتواند به نحوی از انحا، مسئله هسته‌ای را به یک مصالحه بین طرفین، ختم کند.
تحریم‌های یکجانبه و چندجانبه‌ای که از طرف آمریکا و اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل بر صادرات نفت و مبادلات بانکی ایران اعمال شده، اهمیت مسله هسته‌ای و سرنوشت نهایی آن را صد چندان کرده است. نفت یک کارکرد اساسی در اقتصاد ایران دارد که نقش ارزآوری آن است. در واقع، به واسطه صادرات نفت بخش عمده‌ای از درآمدهای ارزی دولت تأمین می‌شود و این درآمدها با سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و بخش‌های مختلف به توسعه اقتصادی ایران کمک می‌کنند. تاریخ اقتصادی ایران حکایت از وابستگی عمیق به درآمدهای نفتی دارد و تحریم‌ها درست بر این نقطه دست گذاشته‌اند. در واقع، نفت از یک طرف به دولت این اجازه را می‌دهد تا با استفاده از درآمدهای سرشار آن، توسعه اقتصادی را مدیریت کند و از طرف دیگر، وقتی در منازعات ژئوپلتیک، ایران در جبهه مخالف غرب قرار می‌گیرد، این کشورها از طریق اعمال تحریم‌های نفتی، اقتصاد کشور را به صورت منفی تحت تأثیر قرار می‌دهند.
علاوه بر این، تحریم‌ها بود که باعث شد تا مسئله هسته‌ای به مهمترین مسئله ملی در ایران تبدیل شود. تحریم‌ها سبب شد مذاکرات هسته‌ای از نزدیک توسط مردم ایران دنبال شود. بارزترین نمود این موضوع را در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 شاهد بودیم؛ انتخاباتی که در آن نحوه پرداختن به تحریم‌ها و شرایط اقتصادی کشور به مسئله اصلی تبدیل شد و در نهایت، از موضوعاتی بود که نتیجه انتخابات را رقم زد. فردی که به قاطع‌ترین شکل ممکن گفته بود مسئله هسته‌ای را حل و تحریم‌ها را لغو می‌کند، به عنوان فرد پیروز این انتخابات بر کرسی ریاست جمهوری تکیه زد. دکتر حسن روحانی در این انتخابات پیروز میدان رقابت شد و با اولویت قرار دادن حل و فصل موضوع هسته ای سکان دیپلماسی سیاست خارجی کشور را به دست فردی سپردکه با کوله باری از تجربه در عرصه های بین‌المللی در مقابل 6 قدرت امروز دنیا قرار گرفته است .دکتر محمدجواد ظریف که یکی از با سابقه‌ترین دیپلمات‌های ایران پس از انقلاب اسلامی بوده در راس هیات دیپلماتیک ایران در گفت‌وگوهای هسته‌ای نقش بسزایی ایفا نموده است . این مذاکرات از حیث زمان و سطح مذاکره‌کنندگان در نوع خود در تاریخ دیپلماسی بی‌سابقه است.
شبکه آمریکایی بلومبرگ در گزارشی درباره رایزنی‌های فشرده هسته‌ای نوشت که طولانی‌ترین مذاکرات آمریکا از زمان پایان جنگ جهانی دوم تا به امروز، مسئله هسته‌ای ایران بوده است. در گزارش این شبکه آمریکایی با توصیف مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 به طولانی‌ترین مذاکرات آمده است: این نوزدهمین مذاکرات هیات‌های عالی‌رتبه از زمان آغاز گفت‌وگوهای دولت‌های باراک اوباما و دکتر حسن روحانی از 18 ماه گذشته (تاکنون) است. این شبکه آمریکایی با اشاره به طولانی بودن این دور مذاکرات تصریح کرده است دیپلمات‌های ارشد آمریکایی حداقل طی 37 سال اخیر در تمرکز روی یک موضوع خاص به این اندازه طولانی در میز مذاکره ننشسته‌اند. بیش از 19 روز است که جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا در هتل کوبورگ وین مستقر است تا مسئله هسته‌ای را از نزدیک پیگیری کند و در این مدت بیش از پنجاه دیدار بین مقامات آمریکایی و ایرانی در زمینه موضوع هسته‌ای صورت گرفته است که از این حیث نیز یک رکورد محسوب می‌شود.
آلن هندریکسون، مورخ بزرگ آمریکا در زمینه دیپلماسی، در سخنانی مذاکرات هسته‌ای ایران را از زمان مذاکرات کمپ دیوید تاکنون طولانی‌ترین مذاکرات عنوان کرده است. این مورخ همچنین با بی‌سابقه خواندن مذاکرات هسته‌ای ایران گفت دیپلمات‌های ارشد آمریکایی از زمان کنفرانس صلح پاریس در سال 1919 (که در آن متفقین بر سر آینده پس از جنگ آلمان و دیگر کشورهای شکست خورده تصمیم گرفتند) این قدر طولانی در مذاکره در خاک یک کشور خارجی حضور نداشته‌اند.
شکل‌گیری دیپلماسی بالکن در ادبیات سیاسی از جمله نکات این دور از مذاکرات است. وقتی که طرف‌های گفت‌وگو در مذاکرات در بالکن هتل حاضر می‌شدند و با خبرنگاران گفت‌وگو می‌کردند همه و همه حاکی از عزم ایران برای حل دیپلماتیک مذاکرات هسته‌ای حکایت دارد. از سوی دیگر مسئله‌ای که فارغ از هر نتیجه‌ای غیر قابل انکار است، اثبات اراده سیاسی ایران برای حل وفصل این موضوع بوده و همچنان که بسیاری از رسانه‌های غربی و آژانس بین المللی انرزی اتمی بر آن تاکید کرده‌اند، قاطعیت ایران برای پایان دادن به موضوع هسته‌ای و در نتیجه اثبات حسن نیت خود به جامعه بین‌المللی و برداشتن تحریم‌های ظالمانه علیه دولت و ملت ایران است.
حضور ایران در جریان مذاکره با چند قدرت جهانی و مشارکت در تصمیم‌هایی که قرار است گرفته شود، به تنهایی برای اثبات قدرت ایران کافی است تا جایی که حتی برخی مقام‌های غربی نیز معتقدند که ایران در مذاکرات هسته‌ای از موضع قدرت مذاکره می‌کند. فارغ از همه اینها چنانچه طرف مقابل نیز اراده سیاسی لازم را نشان دهد و توافق صورت بگیرد برای نخستین بار در تاریخ روابط بین‌الملل خواهد بود که یک کشور ذیل تحریم‌های فصل هفتم منشور سازمان ملل با مذاکره و دیپلماسی فعال از این وضع خارج می‌شود.
*کارشناس ارشد روابط بین الملل و مدرس دانشگاه
انتهای پیام/