کاربرد بنای اسرارآمیز دوره ساسانی همچنان ناشناخته ماند

به‌گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری آنا از روابط‌ عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، علی اسدی، سرپرست فصل سوم کاوش در تنب پرگان جناح (جنه) واقع در شهرستان بستک استان هرمزگان امروز سه‌شنبه 4 اردیبهشت 97 با اعلام این خبر گفت: ساختار کلی ایجاد شده بر روی این تپه شامل یک بنای مدور داخلی، یک حصار خشتی در اطراف آن و در نهایت خندقی است که کل این مجموعه را احاطه کرده است.

به گفته سرپرست کاوش تنب پرگان، بخش اصلی سازه مدور داخلی، شامل یک ساختار ایجاد شده با 20 عدد جرز سنگی است که در فصل کاوش اخیر به طور کامل آشکار شد.

وی قطر این سازه را 16.80 متر و مساحت کل فضای داخلی آن 221 متر مربع اعلام کرد و افزود: هر کدام از جرزهای بیست‌گانه، دارای اندازه مشابه هستند و به سبک معماری ساسانی با غوطه‌ورکردن سنگ در ملاط گچ ساخته شده و سطح بیرونی آنها نیز با همین ملاط اندود شده است.

این باستان‌شناس افزود: بین هر دو عدد جرز بنا، یک درگاه با عرض متوسط 60 سانتیمتر قرار گرفته است البته به استثنای فاصله دو جرز که در سمت جنوبی ساختار مدور قرار گرفته و دارای پهنایی دو برابر دیگر درگاه‌ها است و به احتمال زیاد ورودی سازه مدور به شمار می‌رفته است.

اسدی در ادامه از شناسایی یک فضای مدور کوچک‌تر متمایل به بیضی و ساخته شده با 14 عدد جرز سنگی، در میانه سازه مدور اصلی در کاوش‌های اخیر خبر داد.

وی گفت: در نقطه مرکزی هر دو فضای مدور نیز یک ستون گرد به قطر 160 و ارتفاع بازمانده 50 سانتی‌متر بازمانده، که سطح بیرونی آن با ملاط گچ اندود شده است. همچنین دو ستون مستطیل شکل نیز در دو پهلوی خاوری و باختری ستون گرد مرکزی قرار گرفته است.

این باستان‌شناس تصریح کرد: بنابر شواهد به دست آمده از کاوش بنا، پوشش بخش مرکزی بنا گنبدی شکل بوده و ستون مرکزی بنا دقیقا در زیر این گنبد واقع بوده است.

اسدی با اشاره به این که پایه‌های این گنبد بر روی 14 عدد ستون سنگی دایره میانی بنا قرار داشته است، گفت: یک پوشش نیم تاق مانند نیز، فاصله بین جرزهای بیست گانه دایره بیرونی و گنبد مرکزی را پوشانده بوده است.

وی در ادامه به وجود یک حصار خشتی مدور در اطراف سازه مدورکه چهار نیم برج بیضی شکل در جهت‌های اصلی شمالی، جنوبی، خاوری و باختری داشته اشاره کرد و افزود: در نهایت نیز یک خندق مدور با پهنای دست کم 7 متر در اطراف بنا کنده شده است.

بنایی متعلق به دوره ساسانی

اسدی، تاریخ ساخت بنای مدور تنب پرگان را با توجه به چند عدد سکه ( خسرو دوم) به دست آمده در جریان کاوش‌های فصل یکم و فصل اخیر و همچنین سبک سفال‌ها و معماری بنا مربوط به دوره ساسانی دانست.
وی با تاکید بر این که آنچه تاکنون همچنان ناشناخته باقی مانده است، کاربری این بنا است، گفت: متاسفانه یا خوشبختانه بنا بر اطلاعات ما تاکنون هیچ‌گونه بنای قابل مقایسه‌ای با معماری بنای آشکار شده بر سطح تنب پرگان شناسایی نشده است.

این باستان‌شناس افزود: در واقع تاکنون تمامی جستجوها و مشاوره‌ها با پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی، نشانگر منحصر به فرد بودن شکل و جزییات داخلی معماری بنا است.

ویی اظهار کرد: آنچه مسلم است بنای شناسایی شده کارکرد معمول و عادی نداشته است و به طور کلی می‌توان دو کاربری آیینی و یا علمی- رصدخانه‌ای و یا هر دو آنها را توامان برای آن در نظر گرفت.

نمونه‌ای از ابتکارات معماری دوره ساسانی در پس کرانه‌های شمالی خلیج فارس

سرپرست کاوش تنب پرگان در ادامه گفت: با توجه به نقشه منحصر به فرد و جذاب بنای شناسایی شده، این بنا ارزش معماری قابل ملاحظه ای است در واقع می‌توان گفت این بنا نمونه‌ای ویژه از ابتکارات معماری دوره ساسانی در پس کرانه‌های شمالی خلیج فارس است.

اسدی با اشاره به این نکته که مشخص نیست که معماران بنا طرح آن را با الهام از چه سازه پیشینی ایجاد کرده‌اند، گفت: «ممکن است طرح بنا، ابتکاری نو و زاییده ذهن معماران محلی برای ساخت بنایی با کارکرد ویژه بوده است. با این حال ارزش‌های معماری و تناسب و زیبایی بنای تنب پرگان به گونه‌ای است که هرکارکردی هم که برای آن در نظر بگیریم، نمایانگر برگی دیگر از خلاقیت و نوزایی هنر و معماری ایران در دوران درخشان تمدن ساسانی است.»

خطای محاسباتی در ساخت

این باستان‌شناس در بخش دیگری از سخنانش گفت: بنا بر شواهد کاوش، به نظر می‌رسد همین نبود تجربه‌های پیشین در ساخت بنایی با پلان مشابه، به نقطه ضعف ساختمان مدور تنب پرگان مبدل شده و خطاهای محاسباتی که مهم‌ترین آنها احتمالا پوشش سنگین بنا بوده، در نهایت موجب ویرانی آن شده است.

به گفته سرپرست کاوش، با توجه به اهمیت معماری بنا از سال گذشته و پس از انجام کاوش فصل دوم پوششی موقت بوسیله یک گروه معماری و مرمت متخصص برای آن طراحی و با هزینه یکی از نیکوکاران شهر جناح ( آقای منصور عباسی) بر روی آن نصب شد که پس از کاوش‌های این فصل در حال گسترش بر روی تمامی ساختار بنا است.

وی در پایان با اشاره به صدور مجوز فصل سوم کاوش در تنب پرگان جناح (جنه) استان هرمزگان توسط ریاست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، گفت: در فصل اخیر و همزمان با انجام کاوش یک تیم مرمتی نیز به استحکام‌بخشی و تثبیت ساختارهای بازمانده از بنا پرداخته و از این رو اهم اقدامات حفاظتی برای این سازه ارزشمند انجام شده و یا در حال انجام است.