کیفیتی بالاتر از استانداردهای جهانی؛ تولید پایگاه داده تشخیص جنسیت از تصاویر «عنبیه»

سعید آریان‌مهر دانشجوی رشته مهندسی کامپیوتر دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) است. تحقیقات وی در پروژه پایانی کارشناسی ارشد، شناسایی جنسیت افراد از روی تصاویر عنبیه چشم است. این موضوع در مواردی چون سیستم‌های شناسایی هویت، سیستم های کنترل تردد، سیستم بازاریابی، سیستم بانکی و غیره کاربرد گسترده ای را دارد و با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ویژگی های بیومتریکی افراد برای شناسایی هویت در همه سیستم های حفاظتی و امنیتی کشور یک نیاز محسوب می‌شود.

خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت با این محقق جوان گفت‌وگو کرده است که از نظر کاربران می گذرد.

* موضوع پژوهش خود را برای ما معرفی کنید و اینکه ایده اصلی این پژوهش از کجا نشات می گیرد؟

- سال 96 بنده و اعضای تیمی که با آنان همکاری دارم یک پروژه پژوهشی بسیار مفید و موثر برای محققان پردازش تصویر را آغاز و با موفقیت به نتیجه رساندیم. در ابتدای این پژوهش ما موفق به تولید چند پایگاه داده از تصاویر عنبیه چشم، تصاویر چهره در حالات و زوایای مختلف و تصاویر گوش شدیم و اخیرا الگوریتم جدیدی را برای شناسایی جنسیت با راندمان بسیار نزدیک به 100 معرفی کرده ایم. اما ایده اصلی این کار پژوهشی از پایان نامه کارشناسی ارشد بنده مستخرج شده و در نهایت به پروژه موفق در حوزه پردازش تصویر مبدل شد.

موضوع تحقیقات من برای پروژه­ پایانی کارشناسی ارشد، شناسایی جنسیت افراد از روی تصاویر عنبیه بود. این موضوع در مواردی چون سیستم­ های شناسایی هویت، سیستم های کنترل تردد، سیستم بازاریابی، سیستم بانکی و غیره کاربرد گسترده ای را دارد و با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ویژگی های بیومتریکی افراد برای شناسایی هویت در همه سیستم های حفاظتی و امنیتی کشور یک نیاز محسوب می­ شود.

*اینسیستم­ ها و الگوریتم­ ها کجا استفاده می­ شود و چه نیازی از نیازهای کشور را پوشش می دهد؟

- باید عرض کنم که با پیشرفت سیستم های شناسایی هویت در جهان، نیاز به تغییر سیستم های قدیمی به کار گرفته شده در کشور احساس می ­شود زیرا با توجه به شرایط خاص کشور که در منطقه حساس غرب آسیا قرار دارد به زودی همه سیستم ­های شناسایی هویت در مراکز حساس و امنیتی کشور به سمت استفاده از بیومتریک های دقیق همانند عنبیه، چهره و گوش و ... برای شناسایی هویت خواهد رفت.

* تعریفی جامع از واژه بیومتریک ارائه کنید.

-به عنوان توضیح باید اشاره کرد که بیومتریک به مشخصه­ هایی از بدن انسان گفته می ­شود که برای هر فرد منحصر به فرد است. مثلا اثر انگشت نوعی بیومتریک محسوب می شود اما در مقابلِ عنبیه یا چهره از ضریب امنیتی پایینی برخوردار است و آنچه که علم ثابت می ­کند، عنبیه هزاران بار دقیق‌تر از اثر انگشت بوده و برای سیستم‌­های شناسایی هویت مناسب‌­تر است. اینجاست که پژوهشگران کشور به ابزارهایی همچون پایگاه داده برای تولید الگوریتم‌­های مورد استفاده در تجهیزات شناسایی هویت نیاز پیدا خواهند کرد و با وجود داده‌­های بومی نیاز پژوهشگران از نمونه‌­های خارجی مرتفع خواهد شد و این پژوهشگران با بهانه هایی همچون تحریم از پیشرفت باز نخواهند ماند.

* آیا داده های تولید شده توسط تیم شما نمونه مشابه خارجی دارد؟ و چرا با وجود نمونه مشابه خارجی تصمیم به تولید پایگاه داده گرفتید؟

- تیم ما برای انجام تحقیق اشاره شده نیاز به پایگاه داده­ تصاویر عنبیه با نشانه­ گذاری جنسیتی داشت، اما این پایگاه داده فقط در اختیار یک مرکز تحقیقاتی در کشور آمریکا قرار داشت. پس از مکاتبات انجام شده با این مرکز تحقیقاتی با استدلال تحریم کشورمان توسط آمریکا از ارائه این پایگاه داده به ما ممانعت شد.

پس از مطلع کردن دکتر زمانی استاد راهنما از شرح ما وقع، وی با دید وسیعی که از نیاز پژوهشگران کشور به این داده­ ها داشت، پیشنهاد تولید یک پایگاه داده بومی از تصاویر عنبیه با مشخصه جنسیت با کیفیتی بهتر از پایگاه داده ­های مشابه را برای بی­‌نیازی محققان کشور از نمونه های مشابه خارجی ارائه داد.

* تیم پروژه تحقیقاتی‌تان را معرفی کنید.

- از آنجایی که تولید یک پایگاه داده، پژوهشی بسیار عظیم و زمان بر به شمار می رفت، نیاز به تشکیل یک تیم پژوهشی احساس می شد. در نتیجه تیم پژوهشی سازنده این پایگاه داده زیر نظر آقای دکتر زمانی مدیریت وقت گروه کامپیوتر دانشگاه آزاد واحد اصفهان­ تشکیل شد. این تیم متشکل از بنده، مهندس محسن کریمی از استادان مجرب گروه برق دانشگاه آزاد واحد دولت آباد و مهندس اکرم غفوری از دانشجویان کارشناسی ارشد هوش مصنوعی دانشگاه آزاد واحد نجف آباد با مدیریت آقای زمانی بود که همهاعضای این گروه از پژوهشگران حوزه­پردازش تصویر به شمار می ­روند.

* توضیحی از روند انجام این پروژه ارائه کنید.

- پس از تشکیل این گروه، مطالعات گسترده ­ای برای شناسایی همه استاندارهای تولید یک پایگاه داده تصاویر عنبیه انجام شد و طرح تولید این پایگاه داده زیر نظر دکتر زمانی برنامه ریزی شده و سپس مجوزهای مورد نیاز برای شروع کار با حمایت های بی دریغ وی و آقای فرهنگ مدیر حراست دانشگاه آزاد استان صادر شد. در اینجا باید عرض کنم که بدون حمایت ­های این دو عزیز، این طرح پژوهشی هیچگاه به سرانجام نمی رسید.

پس اخذ مجوزهای لازم فرآیند تصویربرداری در محیط دانشگاه به مدت یک ماه انجام شد، اما در خلال تولید پایگاه داده­ تصاویر عنبیه پیشنهاد تولید چند پایگاه داده از تصاویر چهره و گوش نیز توسط اعضای تیم مطرح شده و با تایید دکتر زمانی این ایده نیز عملیاتی شد. این ایده با هدف تولید پایگاه داده های تصاویر چهره و گوش برای بی نیازی پژوهشگران داخلی از نمونه های خارجی مطرح شده و در حین تولید تصاویر عنبیه برنامه ریزی و تولید شد. نتیجه این طرح پژوهشی تولید 4 پایگاه داده از تصاویر عنبیه­ چشم، تصاویر گوش، تصاویر حالات چهره و تصاویر چهره در حالت نیمرخ شد که هر 4 پایگاه داده برای تولید الگوریتم های شناسایی هویت توسط پژوهشگران لازم به نظر می رسید و با تولید این پایگاه داده ها نیاز به نمونه های خارجی وجود ندارد.

* نتایج پژوهش های شما چگونه امکان پذیر خواهد بود؟

- نخستین پایگاه داده تولید شده توسط این گروه یعنی پایگاه داده­ تصاویر عنبیه در یک کنفرانس بین المللی در کشور چین معرفی شده و در ماه آتی مقاله­ ای که با موضوع معرفی این پایگاه داده نگارش شده است چاپ خواهد شد و داده ­های تولید شده توسط این گروه به زودی بر روی وب سایت پژوهشکده بیومتریک و یادگیری ماشین که توسط همین گروه طراحی شده است در دسترس پژوهشگران قرار خواهد گرفت.

* آیا حمایت های لازم از شما برای فعالیت­ های پژوهشی شما انجام شده است؟

-تولید محتوای علمی در هر سطح یک پژوهش زمان بر و پرهزینه محسوب می­ شود که به شدت نیازمند حمایت های مادی و معنوی سازمان­ ها و مراکز متولی در تولید علم و محتواست. اما آنچه که در عمل رخ می دهد نبود حمایت این سازمان ها و مراکز از تولید محتواست. به نظر بنده در کشور ما به صورت سیستماتیک و ریشه دار نه تنها از تولید محتوا حمایت نمی­ شود بلکه پژوهشگران با نوعی سرکوب متولیان امر روبه‌رو هستند. نتیجه­ این امر توجه نخبگان به جذابیت دانشگاه ها و موسسات علمی خارجی یا همان پدیده فرار مغزها است. به این صورت که پس از عدم حمایت پژوهشگر در فعالیت تحقیقاتی، یک حس سرخوردگی و بی انگیزی برای فعالیت در کشور بین محققان ایجاد می ­شود و همه این نخبگان توسط کشورهای پیشرفته جذب شده و با حمایت همه جانبه­­ این کشورها ایده های این نخبگان به ثمر می ­نشیند و اینجاست که کشور ما ایده­ ها و تولیدات محققان خود را از کشورهای دیگر به سختی و با انواع روش ­های دورزدن تحریم و صرف هزینه های بسیار باید خریداری کند.

علت اینکه بنده این موضوع را سیستماتیک و ریشه دار می دانم این است که قطعا در کشور افرادی هستند که از خرید علم ذی نفع هستند نه از تولید علم که اگر اینگونه نبود با وجود استعدادهای نابی که در کشور وجود دارد با یک برنامه ریزی ساده کشور ما به هیچ عنوان نیاز به خرید علم و تکنولوژی از هیچ کشوری نخواهد بود و این همه سرمایه ­های این کشور برای خرید تکنولوژی صرف نمی شد، هزینه هایی که باید برای تحقق ایده های پژوهشگران و محققاق کشور صرف می­‌شد.

کشور ما به هیچ عنوان از نظر منابع مالی محدودتی ندارد و از لحاظ منابع خدادادی غنی است اما به جای اینکه این منابع برای جوانان این کشور صرف شود صرف خرید تکنولوژی و ثروتمند کردن کشورهایی م ی­شود که از استعدا های این کشور حمایت کرده‌اند. در کشور ما حتی خرید تکنولوژی به دلایلی همانند تحریم های ظالمانه غرب با سختی انجام می­ شود و نتیجه­ آن اختلاس­ های بسیار زیاد سودجویان برای دورزدن تحریم ­ها است. با قاطعیت باید عرض کنم اگر فقط یکی از مبالغ اختلاس شده در کشور صرف تولید محتوا و علم در کشور شود، بسیاری از پژوهش­ هایی که به خاطر حمایت مالی به نتیجه نرسیده اند، نیاز کشور را برای خرید تکنولوژی مرتفع می کند.

* آیا دانشگاه محل تحصیل از شما حمایت کرده است؟

- حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه که متولی حمایت از بنده به عنوان یک پژوهشگر است در طول فعالیت پژوهشی بنده حمایت قابل اعتنایی از من نکرده و همیشه به بهانه های متفاوت از رسالت خود شانه خالی کرد. به عنوان نمونه، پس از ثبت داده های تولید شده در یک کنفرانس بین المللی، معاونت پژوهشی با استناد به ده ها تبصره و ماده از قوانین خود از کمک برای تامین هزینه های حضور یکی از اعضای تیم در این کنفرانس شانه خالی کرد و حتی از تامین هزینه چاپ این مقاله که مبلغ ناچیز 450 دلار است امتناع ورزید. مورد بسیار عجیب تر اینکه برای به امانت گرفتن یک دوربین برای انجام بخشی از پژوهش ذکر شده، تامین وثیقه صورت گرفت! در صورتی که در کشورهای دیگر همه تجهیزات با احترام برای پژوهشگر تامین می­ شود تا دغدغه ای برای فعالیت‌‌های خود نداشته باشد. سوالی که من در اینجا از مسئولان دارم این است که بودجه های تحقیقاتی باید کجا صرف شود؟ برای پژوهشگر یا برای همایش ها و نشست های بی نتیجه که به صورت زنجیره وار برگزار می شود و نتیجه آنها فقط اتلاف منابع حمایتی است که در اصل باید از پژوهشگر انجام شود.

و حرف آخر....؟

تشکر فراوان دارم از اعضای این تیم تحقیقاتی و مدیریت تیم و حراست دانشگاه که بحق این محتوای علمی ثمره زحمات بی دریغ آنهاست؛ باشد که روزی مدیریت کشور و منابع ما در دستان افرادی مانند دکتر زمانی و آقای فرهنگ باشد که دیدی وسیع در برخورد با پژوهشگران جوان و حمایت از آنها برای به ثمر رسیدن ایده هایشان دارند.

گفت‌وگو از اصغر عالمیان