آب، زخم گاوخونی را می‌شوید اگر تدبیر باشد

آرزو میرزاخانی- گروه اجتماعی/ تالاب گاوخونی یکی از تالاب‌های مشهور در جلگهٔ مرتفع مرکزی ایران به‌شمار می‌آید. این تالاب حیاتی منطقه‌ای به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع را پوشانده و در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه‌های شنی واقع شده‌است. هرچند این باتلاق بزرگ دارای حیات‌وحش غنی و پناهگاهی برای پرندگان مهاجر است و یکی از جاذبه‌های گردشگری استان اصفهان هم محسوب می‌شود اما برداشت‌های بی‌رویه و غیرمجاز از بستر رودخانه زاینده‌رود و گسترش کشاورزی در حوزه این رودخانه در سال‌های متمادی باعث شد تا گاوخونی به مدت 10 سال هیچ آبی به خود نبیند.

این در حالی است که نگرانی از خشک شدن چنین تالاب وسیعی که می‌تواند تبعاتی از جمله ایجاد پدیده گرد و غبار برای مردم شهر اصفهان و دیگر شهرهای همجوار داشته باشد، باعث شد تا اداره محیط‌زیست استان اصفهان از یک سال پیش با کمک مردم طی برنامه‌ای به فکر بازگرداندن آب به این تالاب بیفتد.

سیلاب تنها خوراک 10 ساله گاوخونی بود

مدیرکل محیط‌زیست استان اصفهان در این باره به خبرنگار آنا می‌گوید: حدود 10 سال هیچ آبی وارد تالاب بین‌المللی گاوخونی نشده بود و تنها آبی که به آن وارد می‌شد در اثر سیلاب‌های مقطعی بود. بنابراین برای بازگرداندن آب به این تالاب مهم اقداماتی را در دستور کار قرار دادیم.

به گفته حمید ظهرابی بر اساس این برنامه با مشارکت مردم با برداشت‌های بی‌رویه از بستر رودخانه زاینده‌رود و همچنین حفر چاه‌ها و کانال‌های غیرمجاز آب برخورد و 30 کیلومتر از شهر اصفهان تا شهر زیار از پرتراکم‌ترین مسیرهای رودخانه با مشارکت مردم پاکسازی و رفع تصرف شد.

وی می‌گوید که در گذشته صحبت از حق‌آبه گاوخونی که می‌شد وزارت نیرو اعلام می‌کرد امکان رسیدن آب به تالاب گاوخونی وجود ندارد، زیرا هرگاه آبی رها می‌شود به طور کامل به مصرف کشاورزی منطقه می‌رسد. با این وجود محیط‌زیست با همراهی مردم توانسته دوباره آب را به گاوخونی بازگرداند.

ظهرابی حجم آب ورودی کنونی به تالاب گاوخونی را 4 متر مکعب در ثانیه اعلام می‌کند و بر این باور است که هر چند این حجم بسیار ناچیز است اما به اضافه پساب تصفیه‌خانه جنوب شرق اصفهان می‌تواند اثر بسیار خوبی در تر شدن تالاب خشکیده گاوخونی داشته است.

مدیرکل محیط‌زیست استان اصفهان یادآور می‌شود که در طول یک سال گذشته با مشارکت 50 نفر از مردم محلی و انجمن‌های مردم نهاد، ده‌ها حلقه چاه غیرمجاز و کانال‌هایی که از زیر بستر رودخانه حفر شده بود، مسدود شد و در نهایت مجموع این فعالیت‌ها سبب شد تا تالاب گاوخونی دوباره آب را به خود ببیند. این یکی از بزرگترین مشارکت‌هایی بوده است که در حوزه محیط‌زیست صورت گرفته و مهم‌ترین دلیل آن هم آموزش‌های مردمی و برگزاری همایش‌های متعدد از سوی انجمن‌های زیست‌محیطی در شهر اصفهان بوده است.

احیای بدون آسیب‌‌شناسی، معقول نیست

در این بین یک کارشناس آب و سدسازی بر این باور است که هرچند پس از سال‌ها آب به تالاب بین‌المللی گاوخونی وارد شده است اما در صورتی که این اقدام آسیب‌شناسی نشود معقول نبوده و در آینده این طرح محکوم به شکست است.

فاطمه ظفرنژاد معتقد است یکی از دلایل اصلی خشکیدگی تالاب بین‌المللی گاوخونی ساخت سد زاینده‌رود بر روی رودخانه زاینده‌رود است و بنابراین برای احیای تالاب گاوخونی لازم است برنامه‌های درست و مشخصی ارائه شده و منابع و مصارف حوزه آبخیز این تالاب مورد بررسی و بازنگری قرار گیرد.

وی می‌گوید: باید با جلب مشارکت‌های مردم و با کمک کشاورزان و صاحبان مشاغل، حق‌آبه تالاب گاوخونی به طور کامل تامین شود و هرچند اکنون از ورود آب به تالاب گاوخونی خوشحال هستیم اما به طور حتم برای احیای کامل آن باید موضوع آسیب‌شناسی شده و اقداماتی سنجیده انجام داد تا پایدار باشد.

تدوین برنامه مدیریت زیست‌بومی برای تالاب گاوخونی

به گفته ظهرابی اما در شرایطی که بسیاری تصور می‌کردند آب هرگز به تالاب گاوخونی نخواهد رسید اداره محیط‌زیست استان اصفهان توانسته با بهره‌مندی از برنامه‌ای مشخص و با مشارکت مردمی که کارشناسان بر آن تاکید دارند، لب تشنه گاوخونی را دوباره تر کند و به همین علت برای پایدار کردن این شرایط برنامه مدون مدیریت زیست‌بومی در حال تهیه و تدوین است که در آن از همراهی مردم و نظرات آنها نیز استفاده می‌شود.

برگزاری کارگاه‌های آموزشی بعد از ماه مبارک رمضان و جلب بیشتر مشارکت‌های مردمی و ذی‌نفعان برای حفظ تالاب بین‌المللی گاوخونی نیز از دیگر برنامه‌هایی است که مدیرکل محیط‌زیست استان اصفهان به آن اشاره می‌کند و معتقد است می‌تواند در پایدارسازی احیای گاوخونی موثر واقع شود.

وی همچنین از راه‌اندازی دفتر مدیریت تالاب‌ بین‌المللی گاوخونی در شهر ورزنه و اداره آن به وسیله نیروهای متخصص محیط‌زیستی خبر می‌دهد و می‌گوید: اکنون دو متخصص محیط‌زیست به صورت داوطلبانه در حال فعالیت در این دفتر هستند و همچنین یک دفتر هم در اداره کل استان اصفهان همراه با تیمی متخصص راه‌اندازی شده است و تشکیل شورای راهبردی تامین نیاز زیست‌محیطی تالاب گاوخونی نیز از اقدامات دیگری است که قصد داریم برای حفظ این تالاب انجام دهیم.

مدیرکل استان اصفهان اظهار امیدواری می‌کند با توجه به اینکه در سال 93، شورای عالی آب، حق‌آبه تالاب بین‌المللی گاوخونی را به رسمیت شناخت و در مصوبه‌ای 9 ماده‌ای، 176 میلیون متر مکعب حق‌آبه برای این تالاب تعیین کرد، حفاظت و احیای این تالاب نیز بهتر صورت خواهد گرفت.