کارگردان مستند «انقلاب جنسی۲»: بدون کنترل نگاه مردان گشت ارشاد موفق نخواهد بود

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، حسین شمقدری مستند ساز جوانی است که در مؤسسه «آرمان مدیا»، دوربین مستندش را به غرب برد و از «میراث آلبرتا» گرفته تا «سی‌و‌سه سال سکوت» و «انقلاب جنسی1»، با غرب آن طور که هست روبه‌رو شد، این بار هم از فضای سیاه و سفید ذهنی که به طور پیش فرض در ذهن مخاطب شرقی نسبت به غرب وجود دارد عبور کرده و در«انقلاب جنسی2»، به بحث زن در جامعه غربی پرداخته است؛ جایی که زن از جایگاه انسانی خود رانده و باعث شکل‌گیری جنبش فمنیسم شد و فمنیست‌ها کاری کردند که خانواده در غرب به چالش کشیده شود. شمقدری در گفت‌و‌گو با «جوان» درباره «انقلاب‌جنسی2» توضیحات بیشتری داده است.
برای شروع مصاحبه، نگاهی به مستند «انقلاب جنسی 1» داشته باشیم؛ مستندی که بازتاب‌های زیادی داشت، نگاه‌ها به«انقلاب جنسی 1» چطور بود؟

اکثر کسانی که آن مستند را دیدند نگاه مثبتی به آن داشتند، یعنی حداقل موضع منفی نداشتند. کسانی هم بودند که می‌گفتند نگاه مستند به غرب خیلی مثبت است اما این نگاه را قبول ندارم چون ما در همان مستند هم نقد‌های زیادی نسبت به غرب داشته‌ایم. انگار برخی‌ فقط دوست داشتند قسمت‌های مثبت غرب را ببینند. به هر حال مستند باید بیانی صادقانه داشته باشد و من هم تلاشم این بود که دوربینم صادق باشد.

موضوع دیگری که در «انقلاب جنسی‌1» مطرح شد و می‌شود درباره «انقلاب جنسی 2» هم مطرح کرد، این است که هر مستندسازی سراغ چنین موضوعاتی نمی‌رود، ولی حسین شمقدری از حمایت برخوردار بوده است؟

«آرمان مدیا» کلاً با این ویژگی شناخته شده که روی خطوط قرمز حرکت می‌کند. این مسئله ناشی از اعتمادی است که از سوی جامعه و حاکمیت به ما شده و باعث شده تا بتوانیم روی خط قرمز حرکت کنیم. از این اعتماد و حمایت ممنونم ولی اگر تصور می‌کنید اعتمادی که به ما شده به منزله این است که پول و کمک در اختیار ما قرار داده‌اند، اشتباه می‌کنید. هیچ کمکی برای تولید مستند انقلاب جنسی در اختیار ما قرار نگرفته است و همه هزینه‌های آن را از جیب خودمان دادیم و حتی از خانواده و آشنایانمان پول قرض کرده‌ایم. حالا خدا را شکر مستند با استقبال خوبی روبه‌رو شده و در فروش، هزینه‌های خودش را درآورده و می‌توانیم قرض‌هایمان را پس دهیم.

با این وضع پس بقیه هم می‌توانند سراغ چنین موضوعاتی بروند؟

شاید خیلی از گروه‌های مستندساز یک ترس پیش‌فرض در ذهن‌شان دارند که نمی‌توانند برای کارهای اینچنینی پیشقدم شوند و از حاکمیت انتظار حمایت داشته باشند. برای همین شبهه برایشان ایجاد شده که اصلاً نمی‌شود کار انتقادی ساخت.

به «انقلاب جنسی2» بپردازیم. در این مستند از محمد دلاوری خبرنگار تلویزیون به عنوان راوی استفاده شده، چرا مثل مستندهای قبلی خودتان روایت را انجام ندادید؟

در این کار سعی کردیم از راوی‌ای استفاده کنیم که توانایی اجرا و بیانش بالا باشد و تجربه اجرا و روایت نیز داشته باشد. با آقای دلاوری پیش از این در مستند«کارخانه جهان» همکاری خوبی داشتیم و در این کار هماهنگی‌مان بیشتر هم شد و این هماهنگی به کار خیلی کمک کرد. خب کار اصلی من کارگردانی است و اگر روایت هم می‌کردم از سر ناچاری بوده است، وگرنه کار اجرای محمد دلاوری به مراتب از من بهتر و حرفه‌ای است و قطعاً در کارهای بعدی هم ادامه پیدا خواهد کرد.

محمد دلاوری برای بیننده یادآور بخش«صرفاً جهت اطلاع» اخبار 20:30 است، فکر نمی‌کنید این موضوع به کار ضربه بزند، مخصوصاً اینکه مانند صرفاً جهت اطلاع در این مستند هم بیان طنز و کنایه آمیزی دارد!

درباره بیان طنز که باید بگویم اگر این بیان نبود اصلاً شخصیت راوی درنمی‌آمد اما در نوع بیان سعی کردیم ادبیات مستند با ادبیات صداوسیمایی متفاوت باشد. در این مستند می‌بینیم که دلاوری با سوژه‌های گفت و گو خیلی راحت صحبت می‌کند، شوخی می‌کند و می‌خندد، در حالی که در کار‌های صداو سیما شاهد چنین چیزی نیستیم و نگاه دیگری در آنها حاکم است. حال در ادامه کارهایی که با دلاوری انجام خواهیم داد متوجه می‌شوید چقدر نگاه خودش با نگاه حاکمیتی و صداوسیمایی متفاوت است.

دلاوری در دفتر خبرگزاری صداوسیما در بلژیک حضور داشته است، تجربیات حضور وی در اروپا در مرحله پژوهش و نگارش فیلمنامه مستند کمک کرد؟

ایده مستند برای ما بود و آن را با آقای دلاوری مطرح کردیم، او هم کمک کرد چکش‌کاری شود. در مرحله‌های بعد مثل سناریو هم خیلی کمک کرد. دلاوری کتابی دارد با عنوان«976 روز در پس کوچه‌های اروپا» که شامل تجربه‌های وی از زندگی در اروپاست. آقای دلاوری همچنین متن پلاتوها را از من می‌گرفت و بازنویسی می‌کرد که بسیار بهتر می‌شد.

در این مستند نقدهای زیادی به جامعه ایرانی دارید!

بله، خیلی‌ها تصور می‌کنند اگر در جایی از غرب خوب گفتیم بلافاصله باید بیاییم و آن را نفی و نقد کنیم. در حالی که جوامع غربی در خیلی از موارد از ما جلوتر هستند. ما در جوامع غربی برای زن یک نوع هویت می‌بینیم. هر وقت صحبت از زن در غرب می‌شود نگاه‌ها به سمت آزادی جنسی و سوءاستفاده‌های جنسی از زن می‌شود. در حالی که سعی کرده ایم توضیح دهیم که چه کسانی در غرب دچار سوءاستفاده جنسی می‌شوند و اصولاً تعریف ما از سوءاستفاده جنسی با تعریف غربی متفاوت است.

در آنجا حتی یک نگاه مرد هم شامل موضوع آزار جنسی می‌شود و برایش عواقب سنگین قانونی در پی دارد اما در ایران چنین موضوعی هنوز جا نیفتاده است.

ولی در دستورات اسلامی به شدت روی همین موضوع «نگاه» هم تأکید شده و شریعت اسلامی روی حفظ عفت برای داشتن یک زندگی سعادتمند تأکید کرده است.

بله نکته همین جاست. ما در کشورمان برای زنان بدحجاب «گشت ارشاد» ایجاد کرده بودیم اما در همان آیه از قرآن که حجاب را تأکید کرده است، به مردان نیز گفته شده که چشم‌هایشان را از نگاه به نامحرم نگه دارند. تا وقتی که ما نتوانیم نگاه مردان را کنترل کنیم، گشت ارشاد موفق نخواهد بود. در اصل نیازمند نوعی کنترل مردانه هستیم که اگر یک مرد باعث نگاه و رفتارش باعث اذیت زنان شد در همان جا با وی برخورد شود. نه اینکه فقط با زنان برخورد کنند و اگر زنی به دنبال شکایت از یک مرد به خاطر اذیت شد، مجبور به شکایت به دادگاه و دردسر‌های بعدی شود. در غرب این مسئله را رعایت کرده‌اند یعنی اگر مردی به یک زن نگاه بدی داشته باشد، قانون با وی برخورد شدید می‌کند. ما نیاز داریم رسانه هایی مانند صداوسیما درباره این موضوع صحبت کنند تا شاهد تغییر در اوضاع باشیم.

چرا مستند هایی مثل«انقلاب جنسی» هیچ گاه به تلویزیون راه پیدا نمی‌کنند؟

صداوسیما محافظه‌کار است. بارها این مسئله را گفته ام که مدیران صداوسیما خیلی محافظه‌کارند و البته این حرف‌ها برایم هزینه‌ساز شده است.

چه هزینه‌ای؟

کارهای ما اغلب از شبکه‌های تلویزیونی پخش نمی‌شود یا اگر پخش می‌کنند سانسورش می‌کنند و در شبکه‌هایی مثل «افق» و «مستند»، پخش می‌کنند. در حالی که این مستند‌ها باید در شبکه‌های «یک» و «3» که پربیننده‌ترین شبکه‌های تلویزیون هستند دیده شوند و درباره‌اش میزگرد برگزار شود.

فکر نمی‌کنید درباره «انقلاب جنسی»، تلویزیون هم محدودیت‌ها و ملاحظات جدی‌ای داشته باشد؟
درباره مستند «انقلاب جنسی1» این موضوع را قبول دارم که برای مخاطب عام تلویزیون نیست، اما می‌شود در برنامه‌های مرتبط بخش‌هایی از آن پخش شود و درباره‌اش نقد و بررسی کنند ولی درباره «انقلاب جنسی 2» معتقدم به راحتی می‌شود با کمی ممیزی همه آن را از تلویزیون پخش کرد.

در بخشی از مستند «انقلاب جنسی2» به سوئیس رفته‌اید و با خانواده‌ای سوئیسی هم‌صحبت شده‌اید، به نظرم نگاه مثبت مستندساز به جامعه سوئیس، هلند و آلمان در این مستند به خوبی دیده می‌شود!

واقعاً من به جامعه بومی در کشورهای هلند و سوئیس نگاه مثبتی دارم. در همان هم‌صحبتی با خانواده سوئیسی دیدم که وقتی از زن خانواده می‌پرسیم که نمی‌ترسی شغلت را از دست بدهی و وابسته به همسرت شوی؟ جواب می‌دهد «نه چون ما خدای قدرتمندی داریم که از ما حفاظت می‌کند»، این زن کاملاً به خدا توکل دارد درحالی که اگر همین سؤال را از من بکنند تلاش می‌کنم پاسخ آن را بر اساس قواعد به ظاهر منطقی بدهم.
آن خانواده سوئیسی اگرچه مسلمان نبودند اماخداباور بودند، آنها به بازگشت مسیح(ع) ایمان دارند و معتقدم در زمان ظهور حضرت حجت(عج) بسیاری از این افراد به کمک امام مهدی(عج) خواهند آمد.

منبع: جوان