اکوسیستم کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی حرکتی اقتصادی بر پایه دانش/ پایان‌نامه‌های دانشجویی بر بومی‌سازی تکنولوژی هدایت شوند

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-پرویز پیکری؛ امروزه یکی از موضوعات بسیار مهم در توسعه اقتصادی جوامع جهانی، کارآفرینی و یکی از راه‌های رشد کارآفرینی استفاده از اکوسیستم‌های کارآفرینی است، اکوسیستم کارآفرینی به افراد، سازمان‌ها و نهادهایی اشاره می‌شود که محرک یا مانع تصمیم فرد برای کارآفرینی است و بر احتمال موفقیت فرد در صورت راه‌اندازی کسب‌وکار کارآفرینانه تأثیرگذار است. اکوسیستم محیطی را ایجاد می‌کند که لازم است عناصر آن برای رشد بنگاه‌های نوآور با یکدیگر همراه شوند‌. آنچه در ‌اکوسیستم کارآفرینی حائز اهمیت است وجود ذی‌نفعان و همکاری متقابل آنها است که منجر به ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت کارآفرینان و توسعه کسب‌وکار آن‌ها می‌شود‌. پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان اولین پارک خصوصی کشور و اولین پارک وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی اقدام به طراحی مدل خود کرده است که در کنار این مدل یک اکوسیستم و همچنین یک مکانیسم حمایتی از کارآفرینی به منظور افزایش کارایی نیز طراحی شده است. خبرنگار آنا درباره نحوه فعالیت اکوسیستم پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی با دکتر مرتضی موسی‌خانی به گفت‌وگو نشسته است که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:

*پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی از چه زمانی و با چه هدفی فعالیت خود را آغاز کرد؟

-امروزه با رشد تکنولوژی‌های نوین و گسترش دسترسی به شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی، انفجار حوزه فناوری اطلاعات، توسعه روزافزون دانش کارآفرینی، فزونی کسب و کارهای نوپا بر پایه تکنولوژی، انقلابی نو در کشور به ویژه در بخش دانشگاه و صنعت در حال شکل‌گیری و تکامل است. در این راستا و در تحقق نهضت تولید علم و تجلی در چشم‌انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران، ایجاد مراکز کارآفرینی تخصصی از جمله وجود پارک‌های علم و فناوری، پلی است سیال در مسیر خلق ارزش افزوده که در توسعه و تعالی هر کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. در حرکت به سوی اهداف کلان دانشگاه‌ها، پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی نیز به عنوان یکی از مراکز علمی برتر که شالوده آن با دانش برتر تجاری در زمان خود، بنیانگذاری شده است، با تدوین و ارائه طرح تجاری، موافقت اصولی خود را در تاریخ 13 دی 93 از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دریافت کرد.

بدین ترتیب اولین پارک غیردولتی این دانشگاه با همیاری اندیشمندان، در دو مرکز حرفه‌ایی (قلهک- پاسداران)، راه‌اندازی شده است. ما یعنی مجموعه این پارک سعی می‌کنیم بتوانیم با استفاده از ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های عظیم موجود در دانشگاه آزاد اسلامی و جایگاه این دانشگاه به لحاظ سهم زیاد در تولید علم و فن‌آفرینی برای رشد و توسعه مهارت‌افزایی دانش‌محور و اقتصاد دانش‌بنیان موثر باشیم و همچنین بتوانیم با گسترش فعالیت‌های حرفه‌ایی، بستری مناسب برای هم‌افزایی علمی جامعه دانشگاهی در حوزه فناوری و بهره‌برداری بیشتر از توان علمی اساتید دانشگاهی، در جهت پیشبرد اهداف دانشگاه‌های نسل سوم (دانشگاه کارآفرین) و ارزش‌آفرینی حداکثری در این نهاد مقدس، فراهم کنیم.

*مدل پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی چگونه طراحی شده است؟

-مدل اقتصادی این پارک به عنوان مدلی نو برای اولین بار در بین پارک‌ها اجرا شده است. در طراحی این مدل که با هدف برقراری ارتباط اثربخش با بخش خصوصی و صنعت در جهت کمک به توسعه زیست‌بوم کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی تدوین شده است، ارکان مختلف تجاری‌سازی و انتقال فناوری با ارائه خدمات تخصصی چون هدایت، نظارت، مشاوره سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان، به درستی در نظر گرفته شده است و می‌تواند به عنوان مدلی پربازده در بزرگ‌ترین پارک غیردولتی کشور و منطقه، در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و تجاری‌سازی فناوری از کارکردهای لازم در عرصه رقابتی امروز برخوردار باشد.

*در حال حاضر چه تعداد شرکت در این پارک استقرار یافته‌اند؟

-پارک علم و فناوری دانشگاه آزداسلامی با وجود بیش از 900 واحد، هسته فناور و شرکت دانش‌بنیان مستقر در 100 مرکز رشد این دانشگاه در سراسر کشور با هدف حمایت، پشتیبانی، سرمایه‌گذاری و توسعه بیشتر خدمات تجاری در عرصه علمی و دانشگاهی تشکیل شده است. اکنون در ساختمان‌های پارک‌ علم و فناوری دانشگاه‌ آزاد اسلامی حدود 80 تا 90 شرکت مستقر هستند که 20 مورد آن‌ها دانش‌بنیان هستند. از دانشگاه‌های دولتی هم در این پارک مستقر هستند.

*مهمترین خدماتی که پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی ارائه می کند چیست؟

-از خدمات مهم این پارک ارائه تسهیلات برای استقرار شرکت‌ها، نمونه‌سازی و سرمایه‌گذاری و همچنین ارائه زیرساخت مناسب برای ایجاد کارگاه‌های صنعتی دانش‌بنیان است.

*اکوسیستم کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی به چه دلیلی طراحی شده است؟

-پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی به منظور تکمیل طرح توسعه خود و پردیس‌ها در سطح کشور در سال 97 اقدام به طراحی اکوسیستم کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی بر پایه اقتصاد مقاومتی کرده است. در این طرح تمامی بازیگران سازمانی وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی قرار دارند. مراکز رشد، مراکز نوآوری، مراکز شتابدهی و پارک‌ها، انجمن‌های دانشجویی، امکانات آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، پژوهشگاه مرکزی و همچنین رشته‌های علوم‌انسانی که ماموریت آموزش و انگیزه‌سازی و ایجاد امید را در اکوسیستم بر عهده دارند. هر پارکی ابتدای هر سال باید یک طرح برای آن سال خود داشته باشد، اصلی‌ترین فعالیت هر پارک بومی‌سازی دانش کسب و کار است.

پارک علم و فناوری یک سند راهبردی دارد که در سال 96 به صورت مفصل بر روی آن کار شد، بحث چشم‌انداز و ماموریت‌های خود پارک است و اولویت‌های پژوهشی که پارک یا مجموعه بدنه دانشگاه آزاد اسلامی در اکوسیستم خود می‌تواند داشته باشد. ما براساس اسناد بالادستی کشور این سند را آماده کرده‌ایم. قرارداد حقوقی برای بحث مشارکت‌های مختلف، آیین‌نامه استقرار شرکت‌ها، آیین‌نامه اجرایی پارک و طراحی اکوسیستم کار‌آفرینی از دیگر فعالیت‌های سال 96 بوده است. هر پارکی در هر جای دنیا وقتی که شروع به کار می‌کند باید یک مدل کاری داشته باشد، ما هم یک مدلی از قبل داشتیم ولی این مدل را به‌روزتر کرده‌ایم و براساس استانداردهای جهانی‌ آن را آماده اجرا کرده‌ایم. ما تقریبا 9 پارک‌ علم و فناوری دنیا را همراه با اکوسیستم‌هایشان رصد کردیم و نیز 3 پارک‌ منطقه‌ای را که نمونه آن دبی و کره‌جنوبی بود و هدف ما بررسی استانداردها و نحوه فعالیت‌های این پارک‌ها بود. از کشورهایی نظیر ژاپن، فرانسه، ایالات متحده، آلمان و کشورهای اروپایی همگی را مورد بررسی قرار دادیم. ما این پارک‌ها را با هم مقایسه کردیم که چه بخش‌هایی دارند و از چه امکاناتی برخوردار هستند. در مرحله بعد امکان‌سنجی و نیز توانایی بدنه دانشگاه آزاد اسلامی مورد بررسی قرار گرفت. ترجیح کار ما این است که هر کاری می‌خواهیم انجام دهیم دانش‌محور باشد و در نهایت براساس امکانات موجود مدل پارک‌ علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی و اکوسیستم مورد نظر را پیشنهاد دادیم.

هر پارکی را که در دنیا نگاه کنید هم پارک‌های پایلوت و هم پارک‌های اصلی در کنارشان یک شبکه کارآفرینی دارند و یک مکانیسم حمایتی است و به همین خاطر شبکه کارآفرینی یا آن اکوسیستم کارآفرینی براساس امکانات و منابع دانشگاه آزاد اسلامی بازطراحی‌ و ارائه شده است. در مکانیسم‌های حمایتی پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی غیر از خود دانشگاه آزاد اسلامی، منابع سازمان‌های دولتی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و بخش‌های مختلفی چون صندوق نوآوری و شکوفایی و ... نیز برای حمایت از شرکت‌های نوپا و شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گرفته‌اند.

*در این اکوسیستم برای آموزش بدنه دانشگاه آزاد اسلامی چه برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته است؟

-دوره‌های انتقال فناوری و تجاری‌سازی را در اکوسیستم‌ مورد نظر گنجانده‌ایم. اگر بخواهیم طرح خود را در بدنه دانشگاه گسترش دهیم مجبوریم برای تمام بازیگران اصلی دوره‌هایی را طراحی کنیم. دوره‌ها به سازمان مرکزی دانشگاه ارائه شدند و موافقت برای برگزاری آنها نیز دریافت شد. از امسال این دوره‌ها وارد بدنه دانشگاه آزاد اسلامی می‌شوند. همچنین دوره‌هایی هم برای شرکت‌هایی که در ساختمان‌های پارک علم و فناوری مستقر هستند طراحی کرده‌ایم. من باز هم تاکید می‌کنم که عمده فعالیت‌های ما دانش‌محور است.

یکی دیگر از موارد مهمی که در اکوسیستم در نظر گرفته شده است بحث تجاری‌سازی خدمات علوم انسانی است. چیزی که دکتر ولایتی هم بارها بر آن تاکید و اعلام کردند که بهتر است در زمینه تجاری‌سازی خدمات علوم انسانی فکری کنیم. تقریبا می‌‌توان گفت برای تمام مباحث مربوط به خدمات رشته‌های علوم انسانی در اکوسیستم برنامه‌ریزی کرده‌ایم. اگر اکوسیستم‌های کارآفرینی دنیا را بررسی کنید متوجه می‌شوید که غالب کار آنها تزریق‌کردن انگیزه و امید از طریق خدمات علوم انسانی است. در نهایت خروجی اکوسیستم می‌شود همان تبدیل علم به ثروت. یعنی ما این پروسه تبدیل علم به ثروت را با یک سری از مکانیسم‌های علمی انجام می‌دهیم و در کنار این مهم، رشته‌های علوم انسانی به ما برای رسیدن به این هدف کمک می‌کنند.

در اکوسیستم دانشگاه بخشی قرار دارد که ارزیابی‌های شخصی از فرد انحام می‌دهد، یعنی علاوه بر ارزیابی محصول روی فرد هم کار می‌کنیم. در کارهای تیمی ما ضعف‌هایی داریم و این یک واقعیت است که باید درست شود. خیلی از ضعف‌ها به خود اشخاص برمی‌گردد که خودشان را درست نمی‌شناسند و در این جاست که ما از خدمات رشته‌های علوم انسانی مثلا روانشناسی استفاده می‌کنیم، یا در موارد بازرگانی رشته مدیریت بازرگانی به خوبی می‌تواند به اکوسیستم کارآفرینی کمک کند. حتی جامعه‌شناسی در بحث شناخت نیازها و کالاهای مورد نیاز جامعه می‌توانند کمک حال این اکوسیستم باشد.

کالاهای فرهنگی یکی از مهمترین مواردی است که واقعا رشته‌های جامعه‌شناسی می‌توانند به خوبی در این زمینه راهگشای اکوسیستم باشند. این رشته‌ها هستند که به ما کمک می‌کنند تا بدانیم چگونه این کالاها را تولید کنیم و چگونه آنها را وارد اکوسیستم کنیم. اینها همه خدماتی هستند که رشته‌های علوم انسانی می‌توانند به ما بدهند. ترکیب رشته‌های علوم انسانی و فنی و مهندسی در اکوسیستم کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی قطعا نتیجه تدبیل علم به ثروت را به ما می‌دهند یعنی همان چیزی که دنبال آن هستیم.

در اکوسیستم کارآفرینی همچنین یک چیزی به اسم هسته‌های هدایتگر طراحی کرده‌ایم. در اکوسیستم زمانی که شما آن را طراحی می‌کنید، نیاز به ارزیابی دارد. نحوه پیشرفت اکوسیستم، سودآوری و ... در این اکوسیستم همگی تحت نظارت هسته‌ای به اسم هسته هدایتگر است. این هسته به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که آیا این اکوسیستم واقعا درست کار می‌کند یا نه، بخشنامه‌ها درست اجرا می‌شوند یا نه، آموزش، یادگیری و انگیزه‌سازی و تزریق امید در بدنه اکوسیستم درست انجام می‌شود یا خیر؟ این هسته در دنیا کسانی هستند که دقیقا قبلا خود در محیط‌های کسب و کار فعالیت داشته‌اند. پیشنهاد ما این بوده است که این هسته‌های هدایتگر هیات علمی‌هایی باشند که در دانشگاه آزاد اسلامی مشغولند و در بیرون و در محیط‌های کسب و کار سابقه اجرایی کسب و کار دارند. اینها می‌تواننند تشخیص دهند که نقاط ضعف اکوسیستم در کجاست چون خود در زمینه کسب و کار فعالیت داشته‌اند.

*برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی شعبه‌های پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی در استان‌ها در چه مرحله‌ای است؟

-قرار بود سال 96 یک آمایش استانی داشته باشیم درباره راه‌اندازی پارک‌های علم و فناوری که بنا به دلایلی انجام نشد. آقای دکتر رهبر دستور دادند که پردیس پارک‌های علم و فناوری تا پایان سال 97 در 10 استان راه‌اندازی شود. اکنون تقاضاهایی از واحدها دریافت شده است. ما باید استانداردهایی را که وزارت علوم از ما می‌خواهد از این واحدهای خود بخواهیم. شورای پارک همه بررسی‌ها را انجام می‌دهد و در نهایت پرونده متقاضیان را برای تایید نهایی به سازمان مرکزی می‌فرستد.

*روند توسعه کارآفرینی و ساخت محصول در کشورمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

-وقتی می‌خواهیم محصولی را بسازیم قاعدتا 3 تا سوال درباره آن وجود دارد، یک اینکه آیا می‌توان این محصول را ساخت؟ دوم آیا این محصول بازار مورد نیاز خود را برای فروش دارد؟ و سوم اینکه آیا این محصول منجر به ایجاد یک توسعه کسب وکار پایدار می‌شود یا خیر؟ سوال شماره یک روی ساختن است اما در اقتصادهای مدرن دیگر هیچگس این سوال را نمی‌پرسد چون با توجه به پیشرفت‌های جدید هر محصولی را می‌توان ساخت. اما طیف زیادی از محصولاتی که در ایران ساخته می‌شوند دقیقا جواب این سوال است. ما هنوز در حال پاسخ سوال اول هستیم. اما قرار نیست ما دیگر به این سوالات پاسخ دهیم و باید جلوتر برویم. بعضی از شرکت‌ها به پارک مراجعه می‌کنند و متاسفانه گول شاخص‌های فرینده را خورده‌اند، وقتی می‌پرسیم شما چکار کرده‌اید می‌گویند ما یک اپلیکیشن ساخته‌ایم با 4 هزار کاربر در عرض سه ماه! این‌ها شاخص‌های فرینده هستند ما به آنها توضیح می‌دهیم که شما باید ببینید که چه تعداد حاضرند برای این محصول شما پول بدهند.

اکوسیستم کشور ما نیاز به داشتن استانداردی متناسب با خودش دارد، ما نمی‌توانیم هر آنچه را که در خارج از کشور روی داده بیاوریم کپی پیست کنیم و استفاده کنیم. استانداردهایی که در دنیا وجود دارد غالبشان متعلق به سازمان های دفاعی و سازمان‌های فضایی کشورهاست. الان در ناسا یک واحدی به اسم مراکز تجاری‌سازی و انتقال فناوری وجود دارد. همین واحد یک سری شرکت‌های زایشی راه‌اندازی می‌کند و به آنها ماموریت می‌دهد که در جامعه بگردند و ببینند که این تکنولوژی که ناسا ساخته است را با چه تغییرات و با چه ترتبیی در چه بخش‌های دیگری از جامعه می‌توان ایجاد کرد. حالا من دانشجو در یکی از شهرستان‌های ایران آیا می‌توانم از آن استانداردی که ناسا ساخته است استفاده کنم؟ قطعا خیر، آن استانداردها، مخصوص خود آنهاست. ما باید این استانداردها را پیدا کنیم و متناسب با ساختار خود بومی‌سازی کنیم. غالب شرکت‌های موجود در کشور در حال ساخت محصول هستند. پس باید سیستم‌ها و استانداردهایشان متناسب با محصولشان باشد.

بهتر است که دانشجویان تحصیلات تکمیلی به سمت بومی‌سازی تکنولوژی‌ها سوق دهیم، چون ما هنوز به آن سطح نرسیده‌ایم که بتوانیم خودمان تکنولوژی تولید کنیم. در بدنه اکوسیستم کارآفرینی پایه‌های اصلی بر پایه دانشجویان ارشد و دکتری است. اگر بخواهیم از دانشجویان استفاده کنیم مطمنا باید در بخش بومی‌سازی تکنولوژی و نه محصول از آنها استفاده کرد. حتی می‌توانیم بخشی از پایان‌نامه‌های آنها را در بخش بومی‌سازی تعریف کنیم. دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند بسیاری از محصولات مورد نیاز کشور در بخش‌های مختلف را پیش‌بینی و دانشجویان ارشد و دکتری تحت نظارت اساتید خود در پارک علم و فناوری مستقر شوند و این محصولات را بسازند و عرضه کنند. دانش مورد نیاز را بدهند و تکنولوژی تولید کنند و بفروشند.

هدف ما این نیست که بر روی یک موضوع تمرکز کنیم هدف ما این است که دانشگاه آزاد اسلامی به سمت دانشگاه کارآفرین حرکت کند. بزرگترین مانع ما در کشور برای کارآفرینی عدم شناخت اکوسیستم‌ها است. سرمایه‌گذاری در اکوسیستم از نظر ما کسی نیست که میلیاردی پول داشته باشد بلکه ما می‌خواهیم یاد بدهیم که با چند میلیون تومان پول هم می‌توان سرمایه‌گذاری کرد. ما می‌خواهیم به جای اینکه افراد پولشان را در بانک بگذارند، روش سرمایه‌گذاری را به آنها یاد بدهیم. ما اگر سرمایه‌گذاران را وارد این اکوسیستم کنیم و آموزش‌های لازم را به آنها بدهیم قطعا نتیجه خواهد داد. اینگونه حرکت اقتصاد بر پایه دانش شکل خواهد گرفت، و با طراحی چنین سناریویی دانشگاه کارآفرین شکل خواهد گرفت.