تلاش رسانه‌های مکتوب و مجازی برای تحقق سیاست «حمایت از کالای ایرانی»
داود زارعیان دکتری علوم ارتباطات از دانشگاه علامه طباطبایی، مولف کتاب های «مبانی کلی ارتباطات جمعی»، «شناخت افکار عمومی»، «صفحه اول» و «روابط عمومی همراه»، عضو هیات علمی دانشگاه علمی-کاربردی مخابرات، مدرس روابط عمومی و روزنامه نگاری در دانشگاه علامه طباطبایی و مؤسسات آموزش عالی دولتی و آزاد به سوالات خبرنگار خبرگزاری آنا درباره نقش رسانه‌ها در جامعه و تحقق سیاست حمایت از کالای ایرانی، رقابت نشریات خصوصی و دولتی، اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ای و آزادی مطبوعات پاسخ داد.
* نقش رسانه‌ها در تحقق سیاست حمایت از کالای ایرانی چیست؟
- اصولا برای تحقق هر برنامه‌ای در کشور سه زیرساخت اساسی مورد نیاز است. نخستین زیرساخت از لحاظ فنی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بحث تولید کالای ایرانی ضروریست کارخانه‌ها، بخش‌های صنعتی و مواد اولیه برای تولید فراهم باشد. زیرساخت دوم، قانونی و حقوقی است که باید قوانین مربوط به کارگر، کارفرما، مالیات و سایر قوانین وجود داشته باشد و در نهایت زیرساخت سوم، فرهنگی است که متاسفانه در بخش‌های مختلف از جمله ترافیک، آپارتمان‌نشینی،.. و البته حمایت از کالای ایرانی به آن کمتر توجه شده است.
بنابراین باید همه رسانه‌ها اعم از مکتوب و مجازی دست به دست هم داده تا سیاست حمایت از کالای ایرانی تحقق پیدا کند. علاوه بر برنامه‌سازی در این حوزه باید بخشی از تبلیغات رسانه‌های صدا و سیما به عنوان رسانه‌های غالب و پرمخاطب در کشور، رسانه‌های مجازی و البته مطبوعات و نشریاتی که در عرصه تخصصی منتشر می‌شوند به این امر اختصاص پیدا کرده و در این چارچوب اقدام شود.
* رقابت میان نشریات خصوصی و دولتی که اغلب از سوی مدیران مسئول رسانه‌های خصوصی «نابرابر» عنوان می‌شود، از مهم ترین دغدغه‌های رسانه‌های مکتوب محسوب می‌شود. نظر خود را در این مورد بفرمایید.
- کشور ایران از حیث اداره و مدیریت رسانه‌ای، دولتی محسوب می‌شود. در واقع رسانه‌های پرتیراژ رسانه‌هایی هستند که یا مستقیماً توسط دولت حمایت می‌شوند یا با عنوان های خصوصی توسط دستگاه‌های دولتی و عمومی مثل سازمان صدا و سیما، شهرداری‌ها، بانک‌ها یا بخش صنعتی به شکل غیرمستقیم به دولت وابسته هستند. در این چارچوب تعداد محدودی نشریه کم‌تیراژ هم داریم که قرار است توسط بخش خصوصی با حمایت دولت اداره شوند.
در کشوری که رسانه‌ها توسط دولت به وسیله پرداخت یارانه حمایت می‌شوند نمی‌توان نام رسانه خصوصی را بر آنها گذاشت. چراکه مجبورند از سیاست‌های دولت و وزارت ارشاد حمایت کرده و انتقاد نکنند زیرا اگر انتقاد کنند، یارانه دولتی به آنها تعلق نخواهد گرفت.
معتقدم همه رسانه‌های مکتوب کشور، دولتی و عمومی هستند و کمتر نشریه‌ای به شکل مستقل منتشر می‌شود. بهترین راهکار این است که نشریات، خود را تقویت کنند و تبلیغات را به سمت خود سوق دهند و در جذب مخاطب خاص و ویژه موفق عمل کنند. نه اینکه نیازمند کمک و حمایت دولت باشند. بنابراین می‌توان گفت عنوان نابرابری، نه در حمایت دولت از رسانه، بلکه در فضای رقابتی معنا پیدا کند.
*مفهوم آزادی مطبوعات چیست و چه مولفه‌هایی دارد. آیا قوانین مطبوعاتی در نظام حقوقی رسانه‌های کشور با نیاز جامعه ما متناسب است؟
- آزادی مطبوعات سال‌هاست به شکل استاندارد در دنیا تعریف شده است. شاید بیش از ۲۰۰ سال است که آزادی مطبوعات مورد توجه دست‌اندرکاران این حوزه قرار گرفته است. مفهوم آزادی مطبوعات این است که مطبوعات بتوانند در چارچوب قانون اساسی و قانون مطبوعات بنویسند بدون اینکه نگرانی یا دغدغه‌ای داشته باشند.
اصولاً آزادی مطبوعات بر اساس نظام‌های مطبوعاتی در دنیا دارای چند رکن و مولفه است. رکن اول و اصلی این است که در تاسیس مطبوعات محدودیتی وجود نداشته باشد. رکن دوم اینکه توقیف مطبوعات به دلایل مختلف ممنوع باشد. رکن سوم در عرصه‌های مختلف از مطبوعات حمایت حرفه‌ای شود و رکن چهارم دادگاه‌های مطبوعاتی باید علنی و با حضور هیات منصفه تشکیل بشود.
در بحث تاسیس مطبوعات، کشور ما جزو معدود کشورهایی است که هیات نظارت و نظام مجوزدهی دارد. اما در سال 1358، 1364 و 1379 با اینکه قانون مطبوعات وجود دارد، متاسفانه پاسخگو نیست. توقیف مطبوعات کشور در بندهای مختلف قانون اشاره شده لیکن به غیر از دادگاه مطبوعات دادگاه‌های متعدد دیگری از جمله دادگاه انقلاب، دادگاه عمومی، دادگاه روحانیت و محاکم دادگستری به جرایم مطبوعات رسیدگی می‌کنند و دادگاه مطبوعات آنطور که باید به شکل علنی و با حضور هیات منصفه تشکیل نمی‌شود. لذا نتیجه می‌گیریم چنانچه بخواهیم مولفه‌های آزادی مطبوعات را مورد بررسی قرار بدهیم در این عرصه با محدودیت‌هایی مواجه هستیم.
*اخلاق حرفه‌ای رسانه‌های فعلی جامعه چه نقشی در ایفای رسالت آنها دارد؟
- اخلاق حرفه‌ای از موضوعاتی است که در کشورهای مختلف بسیار حائز اهمیت است. شاید بیش از ۱۰۰ سال است که در بسیاری از کشورها نظام اخلاق حرفه‌ای مورد توجه قرار گرفته و تصویب شده است. انجمن‌های مختلفی در این عرصه شکل گرفته و هر یک از این انجمن‌ها مسئولیت نظارت بر اخلاق حرفه‌ای را به عهده دارند. اما در کشور ما به جز یک یا دو همایش که در این عرصه برگزار شده، به شکل جدی به اخلاق حرفه‌ای توجه نشده است. البته روزنامه‌نگاران، مدیران مسئول و خبرنگاران ما با تأثیر از مکتب اسلام، قانون اساسی و اعتقادات شخصی خود تا جایی که در توان دارند اخلاق حرفه‌ای را رعایت می‌کنند. لیکن بنده معتقدم اخلاق حرفه‌ای در کشور ما، هنوز فراگیر و همه‌گیر نشده است. لذا اگر بخواهیم در این حوزه موفق بشویم لازم است تلاش بیشتری کرده، نظام اخلاق حرفه‌ای را به تصویب برسانیم؛ ابلاغ کنیم، فرهنگ‌سازی کرده و از آن پاسداری کنیم.
نظام اخلاق حرفه‌ای دارای مولفه‌های زیادی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. مباحث مختلفی از جمله هدیه گرفتن، سانسورکردن، توهین و افترازدن تا مسائل معیشتی خبرنگار در مرام‌نامه‌ها و نظام‌نامه‌های دنیا وجود دارد و مورد توجه قرار گرفته است. لذا چنانچه اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری در کشور ما توسعه پیدا کند به طور قطع و یقین خبرنگاران و رسانه‌های کشور می‌توانند به وظایف حرفه‌ای خود به نحو مطلوب‌تر و دقیق‌تر جامه عمل بپوشانند. هرچند که علی‌رغم همه کاستی‌ها، نظام اخلاق حرفه‌ای خوبی در جامعه وجود دارد لیکن باید تلاش کنیم آن را کامل‌تر کرده و نهایتا الگویی برای سایر کشورها باشیم.
*نظر شما در باره تغییر فرهنگ نوشتاری و ادبی ما با انتقال رسانه‌ها از مکتوب به مجازی چیست؟
- اختراع رادیو، تلویزیون، ماهواره، ویدئو و تلفن همراه، تهدیدی برای فرهنگ نوشتاری کشور بوده و امروزه با ورود به فضای مجازی این تهدید جدی‌تر شده است. بنابراین رسانه‌های نوشتاری می‌توانند در برابر این تهدیدها مقاومت کنند چراکه فضای مجازی به تنهایی پاسخگوی نیاز مخاطبان نیست؛ به هر حال ما عادت داریم مطالب مفصل، تحقیقاتی و تحلیلی داشته باشیم. شاید در آینده «روزنامه‌نگاری الکترونیک» تا حدودی بتواند جایگزین فضای مکتوب و کاغذی بشود اما در واقع همان روزنامه‌نگاری سنتی است که در قالب دیگری عرضه می‌شود و می‌توان گفت هدف روزنامه‌نگاری کاغذی یا نوشتاری تغییر نیافته بلکه روزنامه‌نگاری مکتوب از تکنیک‌ها، ابزارها و شیوه‌های جدیدی برای رساندن خود به مخاطب استفاده می‌کند.
ضروری است مدیران مسئول، تولیدات مکتوب خود را در قالب الکترونیکی ارائه دهند. همانطور که امروزه «ایبوک‌ها» جایگزین برخی کتاب‌ها شده‌اند «روزنامه نگاری الکترونیک» یا «سایبر ژورنالیست» هم در آینده توسعه پیدا خواهد کرد و به نوعی جایگزین روزنامه مکتوب و نوشتاری خواهد شد.
البته امروزه مشاهده می‌شود که مخاطبان شبکه‌های اجتماعی اصطلاحا ساده‌خور شده‌اند؛ اخبار کذب و متضاد را می‌خوانند و متاسفانه نظام اخلاقی پاسخگویی در این رابطه وجود ندارد. بنابراین باید توجه خاص و ویژه به سمت فضای نوشتاری هم داشته باشیم و مراقبت کنیم که جامعه فقط به سمت فضای مجازی کشیده نشود.
گفت‌وگو از عصمت شریفی
انتهای پیام/