موانع اجرای سند دانشگاه اسلامی از زبان کارشناسان فرهنگی

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، مسعود کیخا٬ دانشگاه اسلامی از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یکی از آمال جمهوری اسلامی ایران از سوی مسئولین٬ نام برده شده است. امام خمینی (ره) تاکید فراوانی به نقش دانشگاه در نظام اسلامی داشتند و از این رو همواره حرکت به سمت ایجاد دانشگاهی با مختصات اسلامی را توصیه نموده‌اند.

مقام معظم رهبری نیز بارها در دیدارهای مختلف در بیاناتش بر لزوم دانشگاه اسلامی تاکید داشته‌اند اما همواره در این زمینه کاستی‌ها و بدفهمی‌هایی در کشور وجود داشته است.

موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ها از مطالبات مقام معظم رهبری از مسئولان دستگاه‌های فرهنگی کشور بوده و ایشان در دیداری با مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم در سال 75 از اینکه "دانشگاه امروز ما اسلامی نیست" گلایه کردند و خواستار اسلامی شدن دانشگاه‌ها شده و فرمودند: "اسلامی کردن دانشگاه‌ها به مفهوم یک تحول بنیادین است که در تاریخ این کشور، ماندگار خواهد شد".

پس از گذشت سال‌ها از موضوع دانشگاه اسلامی در نهایت شورای عالی انقلاب فرهنگی سندی تحت عنوان «دانشگاه اسلامی» به عنوان سند بالادستی برای نقشه راه اسلامی کردن دانشگاه تدوین و در سال 92 به دستگاه‌های اجرایی و دانشگاه ها ابلاغ نمود. اما متاسفانه از آن سال تا کنون هنوز برای اجرایی شدن این سند گام‌هایی مثبتی از سوی مسئولین مربوطه برداشته نشده است.

براساس این سند دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هر جامعه نماد بالاترین سطح علم و فرهنگ آن جامعه محسوب می‌شوند؛ بنابراین آموزش عالى کشور ‌بایستی، مبدأ تحولات علم و فرهنگ باشد. احیاى هویت تمدنى و پیشرفت جمهورى اسلامى، مستلزم رشد متوازن و همه جانبه ابعاد علمى، فرهنگى، سیاسى و اجتماعى کشور است که در مسیر تعالى آن، آموزش عالى کشور نقش پیشران و موتور محرکه را برعهده خواهد داشت.

آموزش عالى کشور رسالت‌هاى مختلفى در ابعاد فرهنگی- تربیتى، آموزشى، پژوهش و فناورى و مدیریتی بر عهده دارد که ‌بایستی آنها را به صورت نظام واره لحاظ نمود که مهم‌ترین آنها عبارتند از: ‌تربیت متخصصین متعهد، خلاق، متخلق، ماهر و کارآفرین،‌ تولید، انتقال و انتشار علم و فناورى در خدمت نیازهاى جامعه اسلامى،‌ ساختارى کارامد و اثربخش با تعامل سازنده و اثرگذار در سطوح ملى، منطقه‌اى و فراملى.

گذشته از تلاش‌هایی که تا به امروز در این خصوص صورت گرفته، فضایی که امروز در دانشگاه‌های کشور حاکم است، حکایت از آن دارد که با وضع مطلوب و نیل به آنچه از آن به عنوان اسلامی شدن دانشگاه‌ها نام برده می‌شود، فاصله زیادی وجود دارد.

اجرا نشدن اسناد بالادستی به ویژه سند دانشگاه اسلامی به عنوان نقشه راه موضوعی است که کارشناسان و منتقدان زیادی درباره آن ابراز نظر نموده اند.

سیاست‌زدگی عامل اجرا نشدن اسناد بالادستی

روح‌الله حریزاوی رئیس حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان و مدیر فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری؛ در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، عمل نشدن به اسناد را ناشی از سیاست‌زدگی جامعه ایران دانست و گفت: سند دانشگاه اسلامی سال 92 توسط رئیس‌جمهور سابق ابلاغ شده است. تعدادی از اسناد بالادستی که خلأ کشور بود در دوره قبل تدوین شد. شورای عالی انقلاب فرهنگی زمان زیادی را در جلسات فشرده صرف این اسناد کرد. نه مانند وضع فعلی که سالی 5 جلسه هم تشکیل نمی‌شود. رئیس جلسه هم اکثرا غایب است، جلسات کوتاه‌مدت که نصف آن به سخنرانی می‌گذرد.

وی افزود: اسناد زمانی که ابلاغ شد چند ماه بعد رؤسای دانشگاه‌های کشور به دلیل تغییر شرایط سیاسی اکثرا عوض شدند و از رؤسای جدید دانشگاه‌ها مطالبه نشد. ایران کشور پردانشگاهی است جامعه تلاش می‌کنند فرزندان‌شان را 6 سال در دانشگاه سرگرم کنند که فی‌نفسه بد نیست. اما خطری است که علم بدون عمل برای جامعه ایجاد می‌کند.

حریزاوی دانشگاه را متاثر از جریان سیاسی کشور عنوان کرد و گفت: الزاما دانشمندترین فرد دانشگاه رئیس دانشگاه نمی‌شود، بلکه هماهنگ‌ترین فرد رئیس می‌شود. بنده تقریبا همه دانشگاه‌های کشور رفته‌‌ام، تعداد قابل‌توجهی از رؤسای دانشگاه‌ها سند دانشگاه اسلامی را نداشتند و نخوانده بودند. طبیعتا وقتی سندی مغفول واقع شود اجرایی هم نخواهد شد.

وی در پایان اظهار کرد: راهکار و راهبردهایی در سند قرار دارد، اصلا استاد، رئیس دانشگاه، معاون و... متوجه نیست که سند از او چه مطالبه‌ای دارد چه وظایفی بر دوش او نهاده است.

حرکت دانشگاه به سمت اسلامی شدن مطلوب است

مجید سرسنگی معاون فرهنگی دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که آیا دانشگاه در جایگاه فعلی، به سمت اسلامی شدن حرکت می‌کند اظهار کرد: قطعا این کار را کرده است. امروز فضای دانشگاه یکی از پاکترین محیط‌های اجتماعی در کشور و جزو نهادهای پیشرو در پاسداری از ارزش‌هاست.

وی افزود: نباید تنوع دیدگاه و نگاه در دانشگاه را با عدم تقید به ارزش‌ها و اصولی که در سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها وجود دارد اشتباه بگیریم. نباید نگاه متفاوت دانشگاهیان به مسائل را اینگونه تعبیر کنیم که این قشر به اصول و ارزش‌ها پایبند نیستند. تا فضای آرمانی فاصله زیاد است، اما گامهای بزرگی برداشته شده است.

معاون فرهنگی دانشگاه تهران با بیان اینکه باید نوع نگاه به دانشگاه را تغییر داد تصریح کرد: نباید نگاه به دانشگاه فقط این باشد که دانشجو وارد آن شود که صرفا علم بیاموزد، مدرک بگیرد و اصلا اهمیت نداشته باشد، این فرد که جذب دانشگاه شده کیست؟ چه ویژگی‌هایی دارد؟ چه کمبودهایی دارد؟ و عاقبت و سرنوشت او بعد از دانشگاه چه می‌شود.

وی گفت: دانشگاه محلی نیست که فرمول، مفروضات و علم و دانش را در مغز و وجود دانشجو سرریز کنیم و بعد او را به حال خود واگذار کنیم. باید دانشگاه را چند بعدی دید. یعنی باید خود را در برابر روح دانشجو موظف بدانیم. همانطور که روی دانش و علم او کار می‌کنیم روی اخلاق، ویژگی‌های انسانی، و مسئولیت‌پذیری اجتماعی وی نیز کار شود. باید خود را در برابر سرنوشت و آینده دانشجو مسئول بدانیم.

اجرای سند دانشگاه اسلامی نیاز به زیر ساخت دارد

دکتر کامیار ثقفی رئیس دانشگاه شاهد ایجاد بسترهای لازم برای اجرای سند دانشگاه اسلامی را ضروری‌تر از تدوین این سند دانست و اظهار کرد: وقتی بحث از جامعه‌ای با مختصات و ویژگی‌های اسلامی می‌شود، قطعا دانشگاه آن جامعه نیز باید اسلامی باشد. به نظر می‌‌رسد تا زمانی که ساز و کارهای لازم برای اجرایی شدن سند دانشگاه اسلامی یا هر سند بالادستی دیگری فراهم نشود، تدوین سند و ابلاغ آن، ضرورتا الزامی برای محقق شدنش ایجاد نمی‌کند، و تا زمانی‌ که ساز وکارهای نظارتی و نیازمندی‌های زیرساخت‌ها محقق نشود عملا انتظار تحقق آن تا حدودی مشکل است.

وی افزود: زیرساخت‌ها، جنبه‌های مختلفی دارد یک وجه آن حوزه قانون و قانونگذاری است، حمایت‌های قانونی و در واقع برنامه‌های کشور اعم از برنامه‌های توسعه کشور و برنامه‌هایی که در دستور کار حوزه‌های سیاست‌گذار، و به طور مشخص وزارتین علوم، تحقیقات وفناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور قرار می‌گیرد باید حرکت به سمت دانشگاه اسلامی باشد.

ثقفی گفت: نکته مهم دیگر این است که جامعه دانشگاهی را نمی‌توان از مجموعه جامعه جدا تلقی کرد. قطعا دانشگاهیان هم عضوی از خانواده و

جامعه بزرگ کشور هستند و به صورت طبیعی نمی‌توان دانشگاه‌ها به صورت جزیره‌ای و مستقل از مختصات جامعه اسلامی تصور کنیم. انفکاک دانشگاه‌ها از جامعه سختی‌ها و تهدیدهای زیادی پیش رو خواهد داشت.

ضعف قوه مجریه در اجرای سند دانشگاه اسلامی

سیدمحمد حسینی دبیرکل کانون دانشگاهیان و وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره اجرایی شدن اسناد بالادستی به ویژه سند دانشگاه اسلامی اظهار کرد: دولت‌ها باید پاسخگو و مجری این سند باشند، اساسا معنای قوه مجریه همین است که اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی نظام را اجرا کند. متاسفانه روسای جمهور به جای اینکه مجری باشند می‌خواهند نظریه‌پرداز باشند آن هم نظریاتی که منافات و مغایرت با سیاست‌ها کلی نظام دارد. مانند بحث‌هایی که اخیرا از سوی آقای رئیس جمهور درباره تحول در علوم انسانی و اسلامی مطرح شد؛ کار شورای عالی انقلاب فرهنگی، تحول در علوم انسانی است، اگر به گونه‌ای در جامعه مطرح شود که طرح با شکست مواجه شده و یا اساسا از ابتدا نباید به آن ورود می‌کردیم، انگیزه‌ها کاهش پیدا می‌کند، وقتی این سخن از دهان رئیس دولت بیرون می‌اید یعنی دولت اعتقادی ندارد در این زمینه سرمایه‌گذاری و کار جدی انجام شود.

وی افزود: بنابراین در وهله اول باید از دولتمردان مطالبه شود که در این زمینه وظایف خودشان را انجام دهند، همچنین دستگاه‌های نظارتی به خوبی نظارت کنند نمایندگان مجلس نباید نسبت به این موضوعات بی‌تفاوت باشند تا اگر مسئولی در این زمینه ضعف و سستی و تعلل می‌کند برطرف شود.

حسینی با اشاره به سخنان رئیس جمهور درباره علوم اسلامی گفت: برخی هنوز با مبنای فکری تحول علوم انسانی و اسلامی شدن دانشگاه‌ها آشنایی ندارند و تعابیر اشتباهی از این موارد دارند چگونه این افراد در راس شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌توانند زمینه‌ساز تحول شوند؟ این مشکل در کشور وجود دارد و در آینده مردم باید در انتخابشان دقت کنند.