حرکت دانشگاه آزاد اسلامی به سوی دانشگاه نسل سوم با اجرایی‌کردن اکوسیستم کارآفرینی

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-پرویز پیکری؛ امروزه یکی از موضوعات بسیار مهم در توسعه اقتصادی جوامع جهانی، کارآفرینی و یکی از راه‌های رشد کارآفرینی استفاده از اکوسیستم‌های کارآفرینی است، حال این سوال مطرح می‌شود که اصولا اکوسیستم کارآفرینی چیست؟ در واقع اکوسیستم کارآفرینی به افراد، سازمان‌ها و نهادهایی اشاره می‌شود که محرک یا مانع تصمیم فرد برای کارآفرینی است و بر احتمال موفقیت فرد در صورت راه‌اندازی کسب‌وکار کارآفرینانه تأثیرگذار است. اکوسیستم محیطی را ایجاد می‌کند که لازم است عناصر آن برای رشد بنگاه‌های نوآور با یکدیگر همراه شوند‌. آنچه در ‌اکوسیستم کارآفرینی حائز اهمیت است وجود ذی‌نفعان و همکاری متقابل آنها است که منجر به ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت کارآفرینان و توسعه کسب‌وکار آن‌ها می‌شود‌.

پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان اولین پارک خصوصی کشور و اولین پارک وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی اقدام به طراحی مدل خود کرده است که در کنار این مدل یک اکوسیستم و همچنین یک مکانیسم حمایتی از کارآفرینی به منظور افزایش کارایی نیز طراحی شده است.

مدل طراحی‌شده دانشگاه آزاد اسلامی مطابق با استانداردهای موجود جهانی است و دارای سطوح توسعه است. از آنجایی که طرح توسعه پارک‌ها از پارک علمی شروع می‌شود و بعد از آن به پارک‌های علم و فناوری می‌رسد و در نهایت تبدیل به خوشه‌های نوآوری می‌شوند، طرح توسعه پارک دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی در دو سطح طراحی شده است. در سطح اول پارک علم و فناوری و در سطح بعدی توسعه و رسیدن به یک خوشه نوآوری در برنامه قرار گرفته است.

علاوه بر این، امروزه بحث جدیدی در حال شکل‌گیری است که به آن اکوسیستم‌های دانشگاهی می‌گویند. پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی به منظور تکمیل طرح توسعه خود و پردیس‌ها در سطح کشور در سال 97 اقدام به طراحی اکوسیستم کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی بر پایه اقتصاد مقاومتی کرده است. در این طرح تمامی بازیگران سازمانی وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی قرار دارند. مراکز رشد، مراکز نوآوری، مراکز شتابدهی و پارک‌ها، انجمن‌های دانشجویی، امکانات آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، پژوهشگاه مرکزی و همچنین رشته‌های علوم‌انسانی که ماموریت آموزش و انگیزه‌سازی و ایجاد امید را در اکوسیستم بر عهده دارند.

برای شناسایی این اکوسیستم لازم است ابتدا بازیگران اصلی این اکوسیستم دانشگاهی شناسانده شوند. مراحل ایده تا محصول در این اکوسیستم در 4 مرحله (ایده، نمونه اولیه، ورودبه بازار و رشد) در نظر گرفته شده است.

کارآفرین (Entrepreneur):

اولین بازیگر یک اکوسیستم کارآفرین است، در واقع فردی که به ایجاد یک محصول یا خدمت جدیدی که منجر به ایجاد یک بازار جدید می‌شود. در اکوسیستم‌های دانشگاهی اصلی‌ترین افرادی که باید پتانسیل تبدیل‌شدن به کارآفرینی در آنها ایجاد شود، دانشجویان هستند و این عامل باعث می‌شود در آینده‌ای نزدیک دانشگاه آزاد اسلامی تبدیل به یک دانشگاه نسل سوم شود.

مربی (Mentor):

دومین بازیگر اصلی یک اکوسیستم منتورها یا مربیان حاضر در بدنه اکوسیستم هستند. این افراد مسئولیت همراهی کارآفرینان تا رسیدن به نقطه نهایی را بر عهده دارند. عموما منتورها افرادی هستند که در مسیر کار‌آفرینی حضور دارند و غالبا دارای چندین شکست در مسیر کارآفرینی هستند.

سرمایه‌گذاران (Investors):

اگر بخواهیم در‌خصوص یک عامل موثر در بدنه یک اکوسیستم صحبت کنیم بدون شک از سرمایه‌گذاران صحبت به میان می‌آید. افرادی که در مدل‌های مختلف سرمایه‌گذاری ظاهر می‌شوند و استارت‌آپ‌های موجود در بدنه اکوسیستم را مورد حمایت خود قرار می‌دهند. این موضوع در کشور ما ضعیف است و با کاهش ریسک انتخاب استارت‌آپ‌ها از طریق آموزش این بازیگران، می‌توان در آینده نقشی را که باید داشته باشند فعال‌تر کرد.

مراکز رشد (Incubators):

یکی از ارکان اصلی اکوسیستم دانشگاه مراکز رشد وابسته به دانشگاه هستند. این مراکز که در بخش ورودی این اکوسیستم قرار دارند تمامی افرادی که ایده دارند و به دنبال اجرایی‌کردن آن هستند وارد این مراکز در سطح کشور می‌شوند و مراحل ایده تا محصول یعنی ایده تا نمونه اولیه را در این مراکز طی خواهند کرد.

مراکز نوآوری (Innovation):

مراکز نوآوری انواع مختلفی دارد که دو گونه آن که قرار است در اکوسیستم دانشگاه آزاد اسلامی فعال شوند. مراکز نوآوری دانشگاهی: این مدل شرکت‌ها در یک دانشگاه سرمایه‌گذاری می‌کنند تا از طریق محققان آن دانشگاه بتوانند از لحاظ فناوری نوآوری داشته باشند. این مراکز با توجه به وجود منابع انسانی متخصص یعنی هیات علمی در بدنه دانشگاه آزاد اسلامی می‌توانند با آنها در ارتباط باشند که متولی حمایت و مدیریت این بخش می‌تواند با پژوهشگاه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی باشد. این بخش می‌تواند دارای ارتباط با تمامی سازمان‌های دولتی و آموزشی و سایر بخش‌های فعال در صنعت کشور و همچنین مراکز تحقیقاتی دولتی باشد. در این بخش با توجه به ماهیت مراکز نوآوری و همچنین فرایند بازاریابی محصولات، باید دارای یک‌سری اولویت پژوهشی باشند که این اولویت می‌تواند براساس درخواست سایر صنایع و متقاضیان از این بخش مشخص شود. دوم مراکز نوآوری اهرمی هستند؛ این مراکز نوآوری فعالیتی شبیه به شتاب‌دهنده‌ها دارند، شامل تعدادی متخصص و مربی هستند و با کمپانی‌های بزرگ در ارتباط هستند و از این طریق به جذب استارت‌آپ‌ها می‌پردازند و از طرفی برای این استارت‌آپ‌ها فرصت‌های کاری ایجاد می‌کنند تا کالا و محصولات خود را از طریق این کمپانی‌ها در بازار تست کنند. این مرکز می‌تواند با توجه به ماموریت باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان در ارتباط با دانشجویان نخبه و اساتید جوان، به باشگاه واگذار شود.

مراکز شتابدهی (Accelerators):

این مراکز به این دلیل در اکوسیستم دانشگاه آزاد اسلامی قرار گرفته‌اند که دانشگاه آزاد اسلامی بتواند با بخش‌های خصوصی متقاضی مشارکت وارد مشارکت شود. از آنجایی‌که دانشگاه آزاد اسلامی دارای منابع فیزیکی قابل توجه و مراکز شتابدهی است که بسته به مدل آنها نیاز به سرمایه اندک اولیه برای حمایت دارند، می‌تواند به عنوان یکی از بازیگران مهم اکوسیستم نقش‌آفرینی کند.

مدارس سما:

یکی از بخش‌هایی که می‌تواند به عنوان عضوی از بازیگران اصلی در اکوسیستم فعالیت داشته باشد مدارس سما هستند. این مدارس می‌توانند با تعریف یک الگوی مناسب مهارت‌آموزی به سمت مدارس مهارت‌محور حرکت کنند. مدارس سما می‌توانند با سایر بخش‌های اکوسیستم تعامل داشته باشند و امکانات آن برای افزایش انگیزه کارآفرینی در دانش‌آموزان استفاده شود.

سامانه آزمایشگاه همکار (ساها):

یکی از امکانات بسیار منحصربه‌فرد دانشگاه آزاد اسلامی سامانه آزمایشگاه همکار است که می‌تواند به عنوان بخش کلیدی و پشتیبان‌کننده امکانات اکوسیستم فعالیت داشته باشد. این امکانات که در سطح وسیعی از کشور گسترده شده‌اند می‌توانند به دانشجویان و افراد مشتاق به همکاری با دانشگاه آزاد اسلامی کمک کند.

انجمن‌های علمی:

یکی دیگر از بخش‌های این اکوسیستم انجمن‌های دانشجویی است که می‌توانند به عنوان یکی از بازوهای اجرایی اکوسیستم در برگزاری رویداد‌های کارآفرینی به منظور افزایش انگیزه تعامل داشته باشند.

پارک‌های علم و فناوری:

از آنجاییکه رسالت پارک‌ها در تولید دانش بومی کسب و کار و همچنین استقرار و کمک به انتقال فناوری و تجاری‌سازی است، تلاش شده است که در تمامی اکوسیستم دانشگاه آزاد اسلامی فرایند ارزیابی و تشخیص چالش‌ها و هدایت بر عهده هسته هدایتگر این اکوسیستم باشد. هسته هدایتگر باید همواره اکوسیستم را مورد ارزیابی قرار دهد و چنانچه عواملی باعث کاهش کارایی اکوسیستم می‌شوند را تشخیص و پیشنهادات خود را برای این مهم ارائه دهد. چنانچه یکی از بازیگران اکوسیستم ضعیف عمل کند و بازیگر دیگری با قدرت به کار خود ادامه دهد موجب برهم خوردن تعادل اکوسیستم می‌شود و خروجی مورد‌نظر قابل دسترسی نخواهد بود، لذا هسته هدایتگر باید به طور مداوم کار رصد اکوسیستم را انجام دهد.

پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی همچنین برای اجرای این اکوسیستم 4 فاز را طراحی کرده است که هدف از اجرایی‌شدن این فازها افزایش اندازه و کارایی اکوسیستم براساس شاخص‌های استاندارد جهانی است. فعال‌سازی (هدف اصلی از این مرحله رشد و ساخت اکوسیستم با فعال‌سازی کارآفرینان و استعداد‌های موجود در اکوسیستم و سرمایه‌گذاران است) جهانی‌سازی (در این مرحله هدف ارتباط با جهان و جهانی‌سازی کردن اکوسیستم است) گسترش (در مرحله گسترش اکوسیستم تلاش می‌شود تا شکاف‌های باقی مانده پر و همچنین ارتباط با جامعه جهانی جهت افزایش صادرات بیشتر شود) و فاز چهارم ادغام است که هدف از این مرحله ادغام اکوسیستم‌ها در سراسر جهان است. یعنی اکوسیستم در حدی قرار می‌گیرد که یک شاهراه اساسی جهت صادرات و ارتباطات با دنیا می‌شود.

در اکوسیستم این چهار فاز در دو مرحله تایید و ثبت و مرحله جهانی‌سازی انجام می‌شود. اگر بازیگران اصلی اکوسیستم از آزادی عمل مناسبی در برقراری ارتباطات باهم برخوردار باشند و در ایجاد حرکت در بین بازیگران بروکراسی پیچیده‌ای وجود نداشته باشد قطعا در زمانی اندک موفق خواهد شد.

اما این اکوسیستم مطمئنا ویژگی‌های خوب و مثبتی را برای مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی در بر خواهد داشت که برای نمونه تبدیل دانشگاه آزاد اسلامی به یک دانشگاه کارآفرین، ارتباطات مناسب بین بازیگران اصلی اکوسیستم، استفاده از تمامی ظرفیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی در جهت کارآفرینی، اجرای سناریوی تجاری‌سازی تحقیقات با ایجاد مراکز نوآوری، استفاده از تمامی منابع انسانی موجود در دانشگاه آزاد اسلامی، ایجاد مراکز متناسب با توانمندی منابع انسانی موجود در اکوسیستم، استفاده از خدمات علوم انسانی در قالب کارآفرینی اجتماعی، تجاری‌سازی خدمات علوم انسانی، ایجاد ارتباط بین دانشگاه و دولت، استفاده از سایر بخش‌های خصوصی در مشارکت، برقراری ارتباط با سایر صنایع / وزارت‌خانه ها و...، راه‌اندازی رویدادهای کارآفرینی به منظور افزایش انگیزه و آموزش کارآفرینی در دانشگاه آزاد اسلامی و نیز طرح و برنامه برای انتقال فناوری و تجاری‌سازی در سطح بین‌الملل تعدادی از مهمترین ویژگی‌های اجرای اکوسیستم کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی است.