خوارج معصیت مسلمانان را برابر  با کفر می دانند/ رویکرد اعتدالی امامان شیعه در برابر خوارج و مرجئه

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی خبرگزاری آنا از روابط عمومی انجمن اندیشه و قلم، دکتر مجید معارف در نخستین شب از سلسله نشست های ایام فاطمیه که تحت عنوان «فاطمه (س) و جامعه امروز» که شامگاه گذشته در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد؛ درباره معیارهای ایمان در الگوی حضرت زهرا(س) گفت: ما به اعتباری مسلمانیم و به اعتباری مومنیم. ما دو واژه اسلام و ایمان داریم که در قران و روایات ما کاربرد مکرر دارند.

وی با اشاره به جلد دوم کتاب کافی که باب هایی درباره ایمان دارد، گفت: اگر در قرآن و منابع اسلامی کاوش کنیم، در می یابیم واژه های ایمان و اسلام، حداقل به دو معنا استعمال شده است. به طور مثال اسلام، یک معنای لغوی که حقیقت اسلام بودن دارد و معنای دیگر آن اصطلاحی است. آنجا که خداوند درباره حضرت ابراهیم صحبت می کند؛ معنای لغوی را مد نظر دارد که یعنی حقیقتا تسلیم بودن. گاهی هم معنای مصطلح آن مدنظر است که تنها به معنای گفتن شهادتین است و آیه « قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا ...» معروف ترین اشاره به این معناست.

این استاد علوم قرآن و حدیث، با اشاره به عبارت ایمان نیز گفت: ایمان گاهی به معنای باور قلبی است و در بسیاری از موراد به معنای اسلام است. به نظر بنده همه مواردی که در قرآن آمده است «یا ایها الذین آمنوا» گویی همان «یا ایها المسلمون» است. دلیل این موضوع این است که خداوند به برخی از متخلفان، مومن می گوید که به نظر می رسد کل مسلمانان مدنظر است نه تنها مومنان واقعی.
معارف با اشاره به روایات امامان درباره ایمان، ادامه داد: رابطه اسلام و ایمان همانند رابطه مسجد الحرام و کعبه است و هر یک از آن ها کارکردهایی دارند.
وی با اشاره به کارکردهای اسلام و مسلمانی تصریح کرد: امام صادق (ع) می فرمایند «اگر تو مسلمان باشی خون تو محفوظ است» یعنی باید از امنیت لازم برخوردار باشی. و باور به اسلام و ایمان به معنای آن است که این باور در فرد نوعی روحیه صبر، توکل، یقین، خداترسی و معصیت گریزی در او ایجاد کند.

معارف ادامه داد: امام صادق (ع) در همین روایت می افزایند «والثواب من الایمان» به این معنا که اجر خداوند به دلیل وجود روحیه مومنانه است. اگر بپذیریم هر مومنی مسلمان است، اما هر مسلمانی الزاما مومن نیست؛ باید تلاش کنیم در زمره مومنان باشیم.

وی با طرح این پرسش که آیا ایمان شاخصه های ویژه ای دارد یا نه؛ تصریح کرد: اگر بپذیریم ایمان همان باور قلبی است، این پرسش مطرح می شود که باور قلبی به چه چیزی؟ بسیاری از افرادی که ما در حال حاضر به آن ها داعش میگوییم و در صدر اسلام به آن ها خوارج می گفتند، به یک رشته مسائلی باور داشته و دارند و تا پای جان برای آن ها می جنگند. ایمان به چه چیزی در بحث ماهیت شناسی آن؛ نکته ای کلیدی است. بنابراین هر ایمانی مدنظر ما نیست؛ بلکه ایمانی مد نظر ماست که نجات بخش باشد و ان شاء الله ما را به بهشت برساند.

رئیس دانشکده الاهیات دانشگاه تهران درباره دیدگاه امامان شیعه نسبت به ماهیت ایمان، افزود: در دوره ای که فرق مختلف اسلامی بر سر این موضوع اختلاف نظر داشتند، ائمه ما دو شاخصه برای ایمان مشخص کردند؛ اول اینکه ایمان؛ اعتقادی است که از سرچشمه ولایت اهل بیت عبور کرده باشد. دوم، تعبد به فرائض دینی، انجام آن و اجتناب از معاصی؛ چراکه ممکن است فردی خود را به اهل بیت وابسته بداند اما در انجام فرائضی مانند نماز و زکات و ... بی اعتنا باشد. آیا ما می توانیم به چنین افرادی، حین معصیت مومن بگوییم؟! در اینجا تفاوت نظرهایی میان فرق اسلامی ایجاد می شود.
وی در ادامه با اشاره به رویکرد عملگرایانه خوارج درباره معصیت مسلمانان که آن را برابر با کفر می دانستند؛ گفت: در مقابل آن ها عده ای بر این باور بودند ایمان ارتباطی با عمل ندارد که به آن ها مرجئه می گفتند. در میان این دو رویکرد، تفکر اعتدالی معتزله نیز وجود داشت که معتقد بودند مرتکب کبائر نه مومن است و نه کافر، بلکه فاسق است. اگر توبه کند به مومنان ملحق می شود اما اگر چنین نکند و در همان حال از دنیا برود به کفار ملحق می شود و باوری به شفاعت نیز نداشتند. در چنین بستری امام صادق معتقد است مرتکب کبائر مسلمان است، نه مومن.

معارف با اشاره به روایتی از امام باقر (ع) درباره عبادت انسانی، گفت: فردی که هر شبش را به عبادت بیدار باشد، هر روز را روزه بگیرد، نه تنها خمس و زکات بلکه تمام اموالش را در راه خدا دهد، هر سال به مکه مشرف شود اما امام و ولایت ولی خدا را نشناسد؛ به چنین فردی نمی توان اهل ایمان گفت. فردی را تصور کنیم که محب اهل بیت اما خطاکار است، این فرد را نیز نمی توان اهل ایمان دانست؛ به تعبیر امام صادق چنین فردی مسلمان است.

وی با اشاره به اینکه اگر قرار بود ایمان به صرف شهادتین ایجاد شود، دیگر حلال و حرام موضوعیت پیدا نمی کرد، اضافه کرد: فردی که به دلیل انجام خطایی دستش قطع می شود یا بر او حد جاری می شود را نمی توان مومن دانست. خداوند فردی عزیز تر از مومن نیافریده است و اگر فردی مومن است، ملائکه خادم او می شوند. ایمان لوازمی از عمل دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به روایتی از امام صادق درباره حقیقت ایمان، گفت: حضرت معتقد بودند حقیقت ایمان، این است که خداوند مورد اطاعت قرار گیرد و معصیتی مرتکب نشود که به زعم من این خود تعریفی بر ماهیت ایمان است.

معارف با بیان اینکه اگر بپذیریم ایمان دو شاخصه قوی ایمان به ولایت و انجام فرائض و پرهیز از معاصی دارد؛ گفت: این دو شاخصه را در شخصیت بانو حضرت زهرا (س) می بینیم.
وی در پایان، به خطبه 202 نهج البلاغه که حضرت امیر (ع) در غم از دست دادن حضرت زهرا(س) خطاب به پیامبر می فرمایند، اشاره کرد.

سلسله نشست های «فاطمه و جامعه امروز ما» که از سوی خانه اندیشمندان علوم انسانی، انجمن اندیشه و قلم و بنیاد اندیشه و احسان توحید برگزار می شود، در شب‌های آتی نیز با سخنرانی حجج اسلام مهدی مهریزی و محمد پروازی از ساعت 19:30 در محل سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی واقع در خیابان استاد نجات الهی، نبش ورشو ادامه می یابد.