باروری ابرها بارش نمی‌آورد

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا، ایران از لحاظ جغرافیایی کشوری خشک و دارای محدودیت‌های منابع آبی است و به گفته کارشناسان بیش از 7 سال است که در خشکسالی پی‌در‌پی به سر می‌برد. کاهش ذخایر منابع آبی و تشدید تبعات ناشی از آن موجب پر رنگ‌تر شدن گزینه و روش‌های استحصال بیشتر آب و بارش‌های جوی مانند بارورسازی ابرها شد اما شاید این شیوه به میزان باور مردم در رفع بحران کمبود ذخایر آبی کشور موثر نباشد.

از طرفی بارورسازی ابرها نمی‌تواند به طور کلی بحران خشکسالی کشور را رفع کند، چرا که این فرآیند ایجاد ابر نخواهد کرد، بلکه فقط در صورت وجود ابرهای باران‌زا و سیستم‌های بارشی مناسب، میزان بارش را تشدید می‌کند.

جزئیاتی از چگونگی باروری ابرها

در همین باره رئیس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا با بیان اینکه باروری ابرها، خلق ابر و بارش نمی‌کند، گفت: در مجموع دو نوع ابر سرد و گرم در طبیعت وجود دارد که در کشور ما عمده ریزش‌های جوی از طریق ابرهای سرد حاصل می‌شوند و در صورت بارورسازی ابرها نیز میزان بارش‌های جوی به طور متوسط 15 تا 20 درصد تشدید می‌شود.

محمدمهدی جوادیان‌زاده با تاکید بر اینکه ابرها در ابتدا حاوی قطرات آب سرد هستند، افزود: این قطرات با وجود دارا بودن درجه حرارت بسیار پایین‌تر از صفر به علت شرایط خلوص حاکم بر جو تبدیل به کریستال‌های یخ نمی‌شوند و برای ایجاد بارش نیازمند ذرات ناخالصی هستند.

وی تصریح کرد: ذرات ناخالصی با سنگین کردن ابر موجب سقوط آن به صورت بارش می‌شوند، اما درصورت نبود این ناخالصی‌ها، با وارد کردن "یدید نقره" در ابر فرآیند بارورسازی را انجام می‌دهیم.

جوادیان‌‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا در شهرهای صنعتی میزان بارش‌های جوی و همچنین امکان بارورسازی ابرها کاهش می‌یابد، ادامه داد: در شهرهای آلوده و صنعتی مانند تهران ذرات ناخالصی یا آیروسل‌ها وجود دارند، اما عموما این ذرات یا به اندازه‌ای نیستد که ابرها را بارور کنند و یا در ارتفاعات لازم وجود ندارند. البته ما برای انجام پروژه‌های بارورسازی، ابرهای تهران را پیش از رسیدن به شهر و در ارتفاعات بارور می‌کنیم که در زمان بارش نیز بر فراز ذخایر آبی و سدها قرار می‌گیرند.

وی درباره میزان موفقیت حاصل از اجرای فرآیند بارورسازی ابرها نیز اظهار کرد: ما عمدتا پس از پایان هر فصل عملیاتی در اردیبهشت‌ماه، نتایج باروری را ارزیابی می‌کنیم، اما از آنجا که تکنولوژی بارورسازی ابرها سابقه‌ای 70 ساله دارد و بر اساس گزارش 2013 سازمان جهانی هواشناسی 11 کشور جدید نیز برای بهره‌مندی از این تکنولوژی مشورت دریافت کرده‌اند، بنابراین بارورسازی ابرها مزیت‌های بسیار مثبت و قابل توجهی دارد.

رئیس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها با بیان اینکه عملیات بارورسازی ابرها در ایران از حدود 10 سال گذشته آغاز شد، اضافه کرد: در حال حاضر سه پروژه عمده در این زمینه را در دست اجرا داریم که پروژه نخست استان‌های کرمان، یزد، فارس، اصفهان، چهارمحال‌وبختیاری و فلات‌مرکزی را در بر می‌گیرد. همچنین دریاچه ارومیه و استان تهران نیز دو پروژه دیگر بارورسازی ابرها هستند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا انجام عملیات بارورسازی ابرها در شهرهای کویری که عمدتا ابر چندانی ندارند منطقی خواهد بود، تاکید کرد: ما در هر منطقه‌ای که سامانه بارشی مناسب وجود داشته باشد ‌اقدام به بارورسازی ابرها خواهیم کرد، این در حالی است که در اغلب ارتفاعات مانند ارتفاعات کویری‌ترین استان کشور یعنی یزد، میزان بارش سالیانه به 300 میلی‌متر می‌رسد.

جوادیان‌زاده درباره هزینه‌های بارورسازی ابرها نیز عنوان کرد: هزینه هر بار عملیات پروازی بارورسازی ابرها متغیر و حدود 120 تا 150 میلیون تومان و هزینه هر مترمکعب آب قابل استحصال نیز در سال آبی 91-92 حدود 200 ریال بوده است که پیش‌بینی می‌کنیم با توجه به افزایش قیمت‌ها این میزان به 500 ریال در هر مترمکعب برسد.

وی با تاکید بر اینکه بارورسازی ابرها همانند فشرده کردن پارچه خیس برای خروج آب است، گفت: هر چه پارچه نازک‌تر باشد، آب خارج شده از آن نیز کم‌تر خواهد بود، بنابراین میزان بارش از ابر نیز به ضخامت آن و همچنین میزان رطوبت داخلی موجود بستگی دارد.

رئیس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها درباره زمان اجرای عملیات بارورسازی ابرهای تهران نیز افزود: ما از 15 دی‌ماه برای اجرای عملیات بارورسازی ابرهای تهران آماده‌باش بوده‌ایم و تاکنون نیز در دو فرصت بارش این عملیات را انجام داده‌ایم.

جوادیان‌زاده با تاکید بر اینکه عملیات بارورسازی ابرها تا اردیبهشت‌ماه ادامه خواهد داشت، خاطرنشان کرد: تا این زمان هر سامانه بارشی مناسب در استان‌های تحت پوشش پروژه وجود داشته باشد، اقدام به بارورسازی ابر خواهیم کرد، اما باید این نکته را نیز در نظر داشته باشیم که فرار از خشکسالی با بارورسازی ابرها اقدامی نشدنی است.

باروری ابرها بارش نمی‌آورد

همچنین یک کارشناس مدیریت منابع آب در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا با بیان اینکه بازتاب اخبار بارورسازی ابرها بیش از میزان اثربخشی آن است، گفت: تاریخچه بارورسازی ابرها به پس از جنگ‌جهانی دوم باز می‌گردد که روسیه و آمریکا به عنوان نخستین کشورهای اجراکننده این فرآیند با شلیک یدید نقره به داخل ابرها، میزان بارش‌ها را افزایش دادند. البته در این تاریخ 60 ساله از روش‌های دیگری نیز مانند یونیزاسیون ابرها با سامانه‌های زمینی استفاده شد.

علی حاجی‌مرادی با تاکید بر اینکه بر اساس بیانیه سومین کنفرانس مدیران علوم جوی سازمان جهانی هواشناسی (سال 2008) از سال 1984 به طور متوسط سالیانه 68 پروژه بارورسازی در کشورهای مختلف ثبت شده که 61 درصد آن با هدف افزایش بارش، 35 درصد آن با هدف جلوگیری از تگرگ و چهار درصد آن با هدف حذف مه صورت گرفته‌است، افزود: بارورسازی ابرها تولید بارش نخواهد کرد، بلکه به اذعان مجریان طرح، میزان ریزش‌های جوی را 15 تا 20 درصد افزایش می‌دهد، بنابراین اجرای این فرآیند به میزانی که در جامعه درباره اثربخشی آن صحبت می‌شود موثر نخواهد بود. از طرفی بارورسازی ابرها نمی‌تواند راهکار اصلی برون‌رفت از خشکسالی در کشور خشک و دارای محدودیت منابع آبی مانند ایران باشد.

وی با بیان اینکه باید ذهنمان را از صحبت‌های تاریخ مصرف گذشته پاک و به سمت مدیریت مصارف پیش رویم، تصریح کرد: در حال حاضر سایر کشورها از تکنولوژی بارورسازی ابرها برای دفع بارش‌های تگرگی و ریزش آنها در محیط‌های دیگر استفاده می‌کنند. این در حالی است که اعداد و ارقام منابع آبی حاصل از اجرای این عملیات در کشور ما با تصورات شکل گرفته در اذهان عمومی متفاوت است.

حاجی‌مرادی شرط لازم برای انجام بارورسازی ابرها را وجود ابرهای باران‌زا عنوان کرد و ادامه داد: در شهرهای صنعتی، آلاینده‌ها مانع از ایجاد ابرهای باران‌زا بر فراز شهر می‌شوند، بنابراین عملا امکان پرواز برای باروری ابرها وجود نخواهد داشت. البته عملیات بارورسازی ابر در ماه جاری در استان تهران انجام شد و این امر میزان ریزش جوی از ابری که خود قابلیت بارش را از قبل داشت، به میزان کمی افزایش داد.

این کارشناس مدیریت منابع آبی به تشریح شرایط لازم برای انجام عملیات بارورسازی ابرها پرداخت و گفت: برای اجرای این فرآیند باید به میزان کافی ابر وجود داشته باشد، چرا که بارورسازی ابرها تولید کننده ابر نیست. از طرفی این ابرها باید خود دارای قابلیت بارندگی باشند و از طریق بارورسازی تنها می‌توان میزان بارندگی آنها را افزایش داد.

بارش ناشی از باروری ابرها بسیار ناچیز بود

حاجی‌مرادی عمده‌ترین مشکل پیش روی اجرای عملیات بارورسازی ابر در کشور را نبود ابر دانست و اظهار کرد: بارورسازی ابر در روزهای ابرناکی امکان‌پذیر خواهد بود، اما ایران طبیعتا کشوری خشک بوده که میزان روزهای آفتابی آن بسیار بیش‌تر از تعداد روزهای ابرناکی است.

وی تاکید کرد: از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ) تا پایان دی ماه، 8 پرواز برای بارورسازی ابرها در استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، یزد و تهران داشته‌ایم که مجموع بارش‌های حاصل از این طریق بسیار ناچیز و تغییر چندانی در کل بارش های کشور نداشته است.

عضو دفتر توسعه‌پایدار دانشگاه صنعتی امیرکبیر عنوان کرد: هزینه انجام هر مرحله پرواز برای بارورسازی ابرها بالا بوده و از طرفی نیز باید در صورت وجود سامانه بارشی مناسب هواپیماها را بر فراز ابرها بفرستیم که با این تفاسیر حتی افزایش تعداد پروازها نیز نمی‌تواند تغییر قابل توجهی در میزان منابع آبی کشور ایجاد کند.

وی درباره میزان اثر بارورسازی در عدد نهایی منابع آب کشور نیز گفت: بارورسازی ابرها نمی تواند حتی تاثیری در حد یک درصد بر مجموع کل منابع آب تجدیدپذیر کشور داشته باشد، زیرا بر فرض آن که بارورسازی ابرها در بارش اخیر تهران نیز تاثیرگذار بوده باشد، اما این ابر نهایتا تا زمان خروج از مرز شرقی کشور بخش عمد‌ه‌ای از این بارش را می‌توانست انجام دهد، بنابراین ما با این عملیات تنها تغییر مکانی بارش را انجام داده‌ایم و این عملیات نمی‌تواند عملا در عدد کل بارش کشور تاثیر چندانی داشته باشد.

حاجی‌مرادی با بیان اینکه مرکز بارورسازی ابرها زیر نظر موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو در یزد تشکیل و با تهیه چند فروند هواپیما دارای قابلیت پرواز در ابر، عملیات بارورسازی در کشور را آغاز کرد، اظهار کرد: موسسه باروسازی ابرها هم به عنوان مجری و هم دستگاه نظارتی برای سنجش میزان موفقیت طرح فعالیت می‌کند و در صورتی که یک دستگاه مجری و ناظر بر اجرا باشد، باید بر اعداد و ارقام آن هم اطمینان کرد. این در حالی است که هیچ دستگاه دیگری برای سنجش میزان اثربخشی بارورسازی ابرها در کشور وجود ندارد و به طور مثال مناقشه بر بارش اخیر تهران بین سازمان هواشناسی و این مرکز را می‌توان نام برد که در نهایت نیز میزان اثربخشی بارورسازی بر این بارش نیز مشخص نشد.

وی با تاکید بر اینکه می‌توان با صرف هزینه‌های کمتر تبلیغاتی و اجرایی، مردم را به سمت مدیریت صحیح مصرف چه در بخش مصارف شرب و بهداشت و چه در بخش مصارف کشاورزی سوق داد، خاطرنشان کرد: از این طریق می‌توان ذهنیت نادرستی که هم اکنون ناشی از تبلیغات گسترده بر روی طرح‌های افزایش منابع آب از جمله بارورسازی ابرها، شیرین کردن آب دریاها و طرح‌های انتقال آب با هزینه‌های نجومی از کشورهای همسایه در سطح جامعه گسترده شدهاست را به مرور کاهش داد، چون تا مادامی که مردم راهکار خروج کشور از بحران آب را در دستان مدیران دولتی می‌دانند، هیچگاه نمی‌توانیم از بحران آب خارج شویم.

باروری ابرها فقط 10 درصد به بارش اضافه می‌کند

در همین رابطه مدیرکل هواشناسی استان تهران نیز در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا با بیان اینکه بارورسازی ابرها با دو هدف افزایش میزان بارش و تعدیل آب‌وهوا انجام می‌شود، گفت: عملیات بارورسازی ابرها در بهترین شرایط ممکن از لحاظ وجود ابر باران‌زا و همچنین انجام مطالعات کارشناسی به میزان 10 درصد ریزش‌های جوی را افزایش خواهند داد و این بدین معناست که در سامانه بارشی 10 میلی‌متری وضعیت نرمال، با لحاظ 10 درصد افزایش بارش بارورسازی ابرها این میزان به 11 میلی‌متر می‌رسد.

محمد عزیراقلی با تاکید بر اینکه هر نوع ابری قابلیت بارور شدن ندارند، افزود: عملیات بارورسازی ابرها را می‌توان در صورت وجود ابرهای کومولونیمبوس، نیمبو استراتوس و آلتواستراتوس اجرایی کرد که ابرهای کومولونیمبوس به صورت گل‌کلم رشد عمودی می‌کنند و به خودی خود قابلیت بارندگی دارند، اما با توجه به میزان رطوبت تراکم آنها کاهش یا افزایش می‌یابد.

وی اظهارکرد: ابرهای نیمبواستراتوس به صورت لایه‌ای آسمان را می‌پوشانند و آلتواستراتوس‌ها نیز ابر متوسط در شرف بارندگی هستند که به نیمبواستراتوس تبدیل می‌شوند.

عزیراقلی با تاکید بر اینکه اجرای عملیات بارورسازی ابرها برای استان تهران چندان موثر و جوابگو نخواهد بود، ادامه داد: در بارورسازی باید هسته تراکم به ابر تزریق شود تا قطرات آب به دور هسته جمع و بارندگی رخ دهد؛ این در حالی است که اگر چه در شهرهای صنعتی آلاینده‌ها نقش همان هسته‌های تراکم را خواهند داشت، اما بالا بودن میزان آنها اثر سوء داشته و میزان ریزش‌های جوی را کاهش می‌دهد.

باروری ابر در مناطق کویری به صرفه نیست

مدیرکل هواشناسی استان تهران با بیان اینکه بارورسازی ابرها باید در مناطق دارای ابرهای مستعد بارندگی و پربارش انجام شود، اضافه کرد: انجام مستمر عملیات بارورسازی ابرها در مناطق کویری مانند یزد که بارش سالیانه آن از حدود 55 میلی‌متر تجاوز نمی‌کند، میزان ریزش جوی را نهایتا به حدود 63 میلی‌متر می‌رساند، بنابراین با توجه به هزینه‌های انجام این فرآیند، اجرای آن در چنین مناطقی منطقی نخواهد بود.

وی اظهار کرد: از طرفی بارورسازی ابرها در استانی مانند گیلان که میزان بارش سالیانه آن به یک هزار میلی‌متر می‌رسد منطقی‌تر خواهد بود، چرا که با اجرای این فرآیند به میزان حدود 150 میلی‌متر ریزش جوی را افزایش می‌دهیم و از این طریق می‌توانیم آب پشت سدها را برای نیازهای کشاورزی و تولید برق تامین کنیم.

عزیراقلی با بیان اینکه درمجموع موافق بارورسازی ابرها هستم، گفت: فرآیند بارورسازی ابرها مزیت‌های زیادی دارد اما این عملیات باید در نقاط مستعد و با انجام مطالعات میدانی صورت گیرد. علاوه بر آن باید نظر هواشناسی نیز درباره نقاط اجرا و زمان آن نیز گرفته شود.

وی با بیان اینکه هزینه‌های عملیات بارورسازی ابرها بسیار زیاد است، تاکید کرد: برای انجام این فرآیند باید موادی مانند یخ‌خشک و یا سایر فراروده‌های شیمیایی تهیه شده در شرایط آزمایشگاه به کشور وارد شود. از طرفی برای انجام این عملیات نیازمند راکت و موشک‌های با برد کوتاه برای پرتاب مواد به داخل ابر و یا پرواز بر فراز ابر و پخش ذرات هستیم که این شرایط اجرای فرآیند، هزینه‌های آن را افزایش می‌دهد.

مدیرکل هواشناسی استان تهران در پاسخ به این سوال که آیا امکان تکرار تجربیاتی مانند انجام عملیات بارورسازی ابر در کشور و ریزش بارش جوی آن در کشورهای همسایه وجود دارد، خاطرنشان کرد: اجرای عملیات بارورسازی ابر در تهران و وقوع ریزش جوی آن در افغانستان صحیح نیست، چرا که ابر قابلیت حرکت چندانی ندارد و حتی در این صورت نیز با حرکت به سمت شرق چند کیلومتر دورتر و حوالی تهران و نه کشورهای همسایه بارندگی رخ می‌دهد ، بنابراین باید گفت که چنین اظهارنظرهایی بر اساس تفکرات عوام است.

گزارش از سهیلا گلی‌زاده