نظام چابک برنامه‌ریزی و بودجه به مثابه استوانه سازمان
برنامه‌ریزی مانند پلی، زمان حال را به آینده مربوط می‌کند. در صورتی یک سازمان میتواند به اهداف از پیش تعیین شده‌اش دست یابد که برای رسیدن به آن برنامه‌ریزی صحیح در دستور کار داشته باشد. سازمانی که برای دستیابی به اهداف و رسالتش، برنامه‌ای نداشته باشد محکوم به فنا و شکست است. در واقع برنامه‌ریزی فرایند مستمری است از تصمیمات راهبردی با در دست داشتن بهترین اطلاعات ممکن نسبت به آینده. برنامه ریزی سازماندهی منظم تلاش های لازم برای انجام این تصمیمات و ارزیابی و مقایسه نتایج به دست آمده انتظارات از طریق فرایند بازخورد می‌باشد. در این میان باید گفت که برنامه ریزی مالی در قالب بودجه ریزی و انجام تحلیل های مالی از مهمترین ابزار کار دوره ای مدیریت سازمان‌هاست. دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بزرگترین دانشگاه حضوری جهان در مسیر ارتقای کیفیت نظام اداری و سازمانی خود درصدد بکارگیری بهینه‌ترین نظام برنامه‌ریزی و بودجه در دانشگاه است که با رویکرد جدید مدیریتی این موضوع ابعاد تازه‌تری به خود گرفته و از سرعت قابل قبولی برخوردار شده است.
نظام برنامه‌ریزی در دانشگاه آزاد اسلامی
یکی از مقاصد اصلی مدل‌های برنامه‌ریزی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، مانند هر سازمان دیگر، حرکت از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب و بهینه است. نظام برنامه‌ریزی در دانشگاه آزاد اسلامی بر پایه مطالعات راهبردی و در قالب برنامه‌های میان مدت پنجساله (منطبق بر سالهای برنامه توسعه کشور) با چشم‌انداز بلند مدت است. بطور کلی فرآیند تدوین برنامه در دانشگاه آزاد اسلامی طی مراحل زیر انجام می‌گیرد:
ابتدا بر مبنای مطالعات پایهای، آمایشی و بررسی اسناد بالادستی(سند برنامه توسعه کشور، نقشه جامع علمی کشور و ...) و همچنین با توجه به شرایط و مقتضیات زمانی؛ سیاستها کلان، اهداف اصلی و شاخصهای عملکردی به تصویب ارکان دانشگاه رسیده و با سازماندهی دفتر برنامه و بودجه به همراه ساز و کاری مشخص در قالب روش و الگویی یکسان برای تدوین برنامه توسعه در سطح استانها، واحدها و مراکز دانشگاهی ابلاغ می‌شود.
برنامه‌های تدوین شده از سوی هر یک از واحدها و مراکز دانشگاهی در سطح استان مورد بررسی و در صورت لزوم تعدیلات لازم قرار گرفته و پس از تجمیع استانی در قالب کلیات و شاخصهای کلان برنامه‌ای، به تصویب هیات امنای استانی می‌رسد. در مرحله آخر با انطباق و همسوسازی برنامه‌های استانی بر مبنای سیاستها و اهداف کلان دانشگاه، تجمیع و تلفیق نهایی صورت گرفته و پس از تصویب برنامه کل دانشگاه در هیات امنای مرکزی مرحله مستندسازی سند برنامه دانشگاه انجام می‌شود. در طی اجرای برنامه هم پایش و ارزیابی برنامه به صورت سالانه و بر مبنای کنترل و سنجش شاخصهای عملکردی صورت می‌گیرد.
در حال حاضر که در آستانه ورود به سال سوم برنامه توسعه ششم هستیم، واحدهای دانشگاهی با مد نظر قرار دادن شرایط و اقتضائات زمانی و از همه مهمتر سیاستهای کلان دانشگاه، بر مبنای اهداف پیش‌بینی شده در برنامه توسعه ششم ( به لحاظ ایجاد رشته های تحصیلی جدید در مقاطع مختلف، پیش‌بینی پذیرش دانشجویان، دستاوردهای حاصل از فعالیت‌های دانش‌بنیان و برآورد درآمدهای غیر وابسته به شهریه از یکسو و پیش‌بینی هزینه‌های آموزشی اعم کادر علمی و اداری، تجهیزاتی و عمرانی از سوی دیگر) اقدام به پیش‌بینی بودجه سال 1397 بر مبنای برنامه راهبردی نموده‌اند.
رویکردهای اصلی بودجه سال 1397 دانشگاه آزاد اسلامی
آنچه که در نظام‌های مترقی برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی وجود دارد این است که مصرف منابع بودجه‌ای باید سازمان را در مسیرهایی اساسی و ویژه یاری کند که بخشنامه پیش‌بینی بودجه سال 1397 دانشگاه که این روزها واحدهای دانشگاهی و دفتر برنامه و بودجه سازمان در حال نهایی کردن آن هستند مسیرهای مذکور را به شرح زیر معرفی می‌نماید:
- هماهنگ با سیاستهای اقتصاد مقاومتی
- تقویت ابعاد فرهنگ دینی و ملی
- شفافیت و انضباط مالی و مدیریت هزینه
- مبتنی بر اصل توسعه پایدار دانشگاهی
- فعال کردن ظرفیت های بلااستفاده دانشگاه اعم از نیروی انسانی و سایر منابع و داراییهای مالی منقول و غیر منقول
- تمرکز بر توسعه امور پژوهشیِ دانش بنیان و حرکت در راستای تجاری سازی تحقیقات
- برنامه ریزی جذب نخبگان
- تکریم ارباب رجوع
- بستر سازی استقرار نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد در دانشگاه
با توجه به محورهای معرفی شده میتوان دریافت با مصرف بودجه برای رسیدن به اهداف ذکر شده در سال1397یک هماهنگی منطقی در درون دانشگاه و با سیاستهای کلی برنامه‌های کشور در سال 97 مبتنی بر اقتصاد مقاومتی ایجاد خواهد شد. برای رسیدن به این اهداف، طی مسیر برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی متعهدانه و منطقی و با رویکرد صرفه جویی عقلایی در دانشگاه لازم است بیش از پیش تقویت شود.
خِرد جمعی و تشریک مساعی در تهیه برنامه‌ها و بودجه و عمل در چارچوب آن میتواند کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی را در مصرف منابع در سال 97 بدنبال داشته باشد
باید گفت که لازمه موفقیت یک نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی، واقع‌گراییِ آن است که این موضوع در سایه هماهنگی و همکاری همه حوزه‌ها در واحدهای دانشگاهی بایستی شکل بگیرد. در واقع کمیته‌های بودجه در واحدها و مراکز دانشگاهی لازم است با گرداوری اطلاعات شفاف از حوزه‌های مختلف و تجزیه و تحلیل آنها مسیر دستیابی به اهداف برنامه‌ریزی و بودجه صحیح را هموار نمایند. این نکته مهم باید مد نظر باشد که حتی اگر منابع هم کم باشد میتوان با مدیریت صحیح، دستیابی به موفقیت های سازمانی را تقویت کرد.
تکیه دانشگاههای نسل سوم و چهارم بر منابع غیر‌شهریه‌ای است
باید توجه شود که منابع شهریه‌ای معمولا در اکثر موارد در حال کاهش می‌باشد و دانشگاههای معتبر دنیا همواره بدنبال تامین منابع مالی خود از محل فروش ایده و دانش و تبدیل آن به ثروت هستند. این موضوع برای دانشگاه آزاد اسلامی که منابع عظیم هیات علمی و دانشجویان دکتری را در اختیار دارد میتواند به بهترین شکل ممکن به انجام برسد. به نظر می‌رسد نباید یک عضو هیات علمی صرفا بر دانش تئوریک خود در کلاس و جریان آموزشی تکیه کند بلکه لازم است در راستای اهداف دانشگاه و عدم اتکای به درآمدهای غیر‌شهریه‌ای از توانایی‌های عملی در رشته خود استفاده کرده و با تولید دانش و تبدیل آن به ثروت با دانشگاههای نسل سوم و چهارم دنیا هماهنگ شود. لازم به ذکر است کلیه منابع فیزیکی و غیر فیزیکی دانشگاه نیز باید در حداکثر ظرفیت خود بهره برداری شده و در راستای خلق ثروت ایفای نقش نمایند.
نتیجه برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی صحیح در دانشگاه
آموزش نیروی انسانی، همدلی، همفکری، تشریک مساعی، الکترونیکی‌شدن سامانه‌ها و سازمان محوری بجای فرد محوری؛ تقویت خواهد شد.
آموزش‌های نیروی انسانی درهمه ابعاد و تقویت ابعاد همفکری و همدلی در دانشگاه میتواند در بسترِ مبتنی بر سامانه‌های 22 گانه دانشگاه و با رویکرد سازمان محوری در سایه یک نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی موفق تحقق یابد. در واقع آنچه که امروزه دانشگاه آزاد اسلامی در راستای بهره‌گیری از منابع به آن احتیاج دارد نیروی انسانی آموزش دیده‌ای است که محور فعالیت با بهره‌وری بالا در دانشگاه است، تکریم ارباب رجوع را در فضای رقابتی مد نظر قرار می‌دهد و محلِ کار خود و همکاران را به مثابه خانه و خانواده خود می‌پندارد که در مقابل همه آن مسئولیت دارد. سازمان‌های موفق را نیروی انسانی موفق می‌سازند و مهمترین منابع هر مجموعه همان منابع انسانی و خلاقیت آنهاست.
استقرار نظام بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد
به نظر می‌رسد آنچه که به نحوی مد نظر رئیس محترم هیات موسس و هیات امنای دانشگاه جناب آقای دکتر ولایتی است و رئیس محترم دانشگاه جناب آقای دکتر رهبر در مقدمه بخشنامه بودجه سال 97 دانشگاه ابلاغ نموده اند، مسیری است که معاون محترم توسعه مدیریت و منابع جناب آقای دکتر پورعباس بر دستیابی دفتر برنامه و بودجه دانشگاه به آن اهداف تاکید دارند.
مصرف منابع در دانشگاهی که حدود یک و نیم میلیون نفر دانشجو دارد و بیش از 5 میلیون فارغ‌التحصیل، با نزدیک به یکصد هزار نفر حقوق بگیر مستقیم و غیر‌مستقیم بایستی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی و اهداف کلان کشور باشد، تقویت ابعاد فرهنگ دینی و ملی را در پی داشته و با شفافیت و انضباط مالی صورت پذیرد که این امر در سایه مدیریت هزینه تقویت می‌شود. این مصرف منابع بایستی مبتنی بر اصل توسعه پایدار دانشگاهی بوده و در مسیر فعال کردن ظرفیت های بلااستفاده دانشگاه اعم از نیروی انسانی و سایر منابع و داراییهای مالی منقول و غیر منقول قرار گیرد.
در این راستا تمرکز بر توسعه امور پژوهشی دانش بنیان و حرکت در راستای تجاری‌سازی تحقیقات و در کنار آن برنامه‌ریزی جذب نخبگان، تکریم ارباب رجوع می‌توانند مهمترین تابلوهای راهنما برای آینده حرکت دانشگاه به شمار روند که دستیابی به این اهداف در سایه استقرار نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد که الگوی ارتباط دهنده منابع و خروجیهای دانشگاه است میتواند محقق شود و این الگو در دستور کار دفتر برنامه و بودجه دانشگاه قراردارد.
مدیرکل برنامه و بودجه دانشگاه آزاد اسلامی*
انتهای پیام/