مروری بر بن‌بست‌های مذاکرات هسته‌ای و عوامل تاثیرگذار بر آن
مجتبی اسماعیلی، گروه بین‌الملل: ایران و گروه 5+1 چند روز پیش (یعنی 30 ژوئن) توافق کردند که ضرب‌الاجل توافق شده میان خود را به‌مدت یک هفته (یعنی تا 7 جولای) تمدید کنند تا بدین‌وسیله بتوانند با رایزنی‌های بیشتر، احتمالا سفرها و توافق‌های بعضا محرمانه با طرف‌های ثالث و موضوعاتی مشابه به «توافقی خوب» دست یابند.
کمی از وین که فاصله بگیریم در پایتخت‌های ایران و آمریکا نیز متوجه برخی کری‌خوانی‌ها میان روسای‌جمهوری دو کشور می‌شویم تا بتوانند با تبیین مواضع خود و پافشاری بر آن، طرف مقابل را به تسلیم شدن در برابر خواسته‌های خود وادار کنند. در تهران، «حسن روحانی» درباره ازسرگیری کامل پژوهش‌های هسته‌ای در صورت به تعویق افتادن مجدد امضای توافقنامه میان ایران و 5+1 هشدار می‌دهد و کیلومترها آن‌سو تر در واشنگتن، «باراک اوباما» در واکنش به سخنان «روحانی» ایران را با قطع روند توافق و ترک میز مذاکره تهدید می‌کند.
نکته حاشیه‌ای این پازل انتشار برخی اخبار از درون سالن محل مذاکرات در هتل «کوبورگ» وین است که خبر از آماده‌شدن پیشنویس سند نهایی می‌دهد. در حال حاضر به این خبر و مانوری که غرب بر آن رفته است، کاری نداریم.
نه‌تنها در ایران بلکه در غرب، کارشناسان معتقدند که «بازی هسته‌ای» میان ایران و قدرت‌های غربی به‌دلیل پافشاری قدرتمندانه ایران بر مواضع اصولی خود و نهراسیدن از هجمه تبلیغاتی و روانی غرب، مقداری طول کشیده است و طبعا ادامه این روند منجر به بی‌معنی شدن آن می‌شود. از لابه‌لای سخنان مذاکره‌کنندگان طرف‌ها نیز می‌توان دریافت که خستگی ملموسی به‌وجود آمده است و دیگر بی‌رغبت‌تر نسبت به گذشته از تمدید سخن می‌گویند. در واقع اکنون زمان به‌گونه‌ای رقم خورده است که می‌توان گفت طرف‌های مذاکره‌کننده با تمدیدهای مکرر مذاکرات خود را به بن‌بست انداخته‌اند و در این زمان تنها می‌توان دو حالت را متصور بود، نخست اینکه طرف‌های مذاکره بپذیرند در روزهای باقی‌مانده هر سندی که شده را امضا کنند و دوم اینکه شکست مذاکرات را به رسانه‌های جهانی اعلام نمایند.
باوجود این، مذاکره‌کنندگان ایران و کشورهای عضو 5+1 با شتاب چارچوب‌های توافقنامه نهایی را تدوین و تلاش می‌کنند در فرمول‌های سند توافقی به سازش قابل قبول دست یابند.
در حال حاضر باتوجه به روند مذاکرات این سوالات به‌وجود می‌آیند که تاکنون میان ایران و غرب چه توافقاتی حاصل شده است و چه چیزی هنوز همچون مانعی بر سر راه توافق باقی مانده است؟ علاوه بر این، کدام عوامل خارجی بر روند مذاکرات تاثیر گذاشته است و اینکه چه هماهنگی‌هایی برای دستیابی به توافق میان طرف‌ها به‌وجود آمده است؟
غنی‌سازی اورانیوم و تعداد سانتریفیوژ ها
خبرگزاری «فرانس24» می‌نویسد: طرف‌های مذاکره توافق کرده‌اند که ایران تا 10 سال آینده شش هزار سانتریفیوژ داشته باشد که پنج هزار دستگاه از این تعداد به طور دائم کار می‌کند و برای بخش انرژی، تأمین نیازهای پزشکی و پژوهش‌های علمی به غنی‌سازی اورانیوم خواهند پرداخت. همزمان، ایران ظرف 15 سال آینده همه ذخایر اورانیوم با غنای بالای خود را تبدیل می‌کند و ذخایر اورانیوم با غنای پایین را تا 7.6 تن کاهش خواهد داد. ایران در فعالیت هسته‌ای خود همیشه همین سقف مقدار اورانیوم را رعایت خواهد کرد.
نیروگاه هسته‌ای «فردو»
در توافقات حاصل شده آمده است که هر فعالیت مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم باید در این واحد تا 15 سال آینده متوقف شود. قرار است در این واحد همه نوع پژوهش علمی در زمینه فیزیک هسته‌ای و طراحی فناوری‌های مربوط به آن تحت دقیق‌ترین نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تعطیل شود.
پلوتونیوم
در توافق‌های به‌دست آمده مشاهده می‌شود که ایران پذیرفته است در زمینه راکتور آب سنگین که ساخت آن در اراک تقریباً پایان یافته است، اقدامات فنی لازم را اتخاذ کند که امکان به‌دست آوردن پلوتونیوم تسلیحاتی را به‌طور کامل منتفی کند. علاوه بر آن، ایران متعهد شده است ظرف 15 سال آینده از ساخت راکتورهای آب سنگین خودداری نماید.
نظارت بین‌المللی بر تولیدات هسته‌ای
در توافق به‌دست آمده برای بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دسترسی آزاد به تعدادی از تأسیسات هسته‌ای ایران و شرایط رصد بی‌وقفه فعالیت سانتریفیوژهای فعال و تعطیل شده فراهم شده است. علاوه بر آن، بازرسان بین‌المللی حق دارند با اطلاع دو ساعته به اجرای بازرسی‌های ناگهانی برخی تأسیسات دست بزنند.
تحریم‌ها
از سوی دیگر منابع خبری غربی گزارش کرده‌اند قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد که تحریم‌هایی علیه ایران وضع کرده‌اند، بعد از ارائه گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره اجرای مرحله نخست اقدامات در رابطه با غنی‌سازی اورانیوم، تعداد سانتریفیوژها، واحد فردو و راکتور اراک لغو خواهند شد. علاوه بر آن، بعد از ارائه این گزارش تحریم‌های یکجانبه علیه ایران به‌وسیله آمریکا و اتحادیه اروپا لغو نمی‌شود بلکه به حال تعلیق در خواهند آمد.
در بعد کلی همانگونه که مشاهده می‌شود تصمیماتی گرفته شده است و توافقی به‌دست آمده است ولی نکته‌ای که تاکنون منجر به طولانی‌شدن مذاکرات و تمدید مکرر آن شده است، بحث بر سر جزئیات توافق است. موضوعی که در آن غربی‌ها بعضا رو به زیاده‌خواهی می‌آورند و اقداماتی ازجمله «نظارت بر مراکز نظامی» و «بازجویی از افراد مرتبط با پرونده هسته‌ای» را مطرح می‌کنند. موضوعاتی که بارها قاطعانه مقام‌های ایرانی و در راس آن‌ها رهبر انقلاب اسلامی آن را بارها رد کرده‌اند و جزو «خطوط قرمز» مذاکرات دانسته‌اند.
در حال حاضر این سوال مطرح می‌شود که تاکنون کدام اختلاف‌نظرها میان طرف‌های مذاکره‌کننده حل نشده‌اند؟
شیوه‌های نظارت بین‌المللی
همانگونه که گفته شد، ایران بارها پیشنهادهای طرف غربی درباره افزایش شیوه‌های نظارت را قاطعانه رد کرده است. به‌عنوان نمونه، مجلس شورای اسلامی در تصمیم ویژه‌ای «مصاحبه با دانشمندان هسته‌ای ایران» را که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطالبه می‌کنند، ممنوع اعلام کرده‌اند. علاوه بر آن، تهران به‌صراحت مخالفت خود را با «اعطای حق بازرسی‌های همه‌جانبه و ناگهانی تأسیسات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران» اعلام کرده است.
همچنین مقام معظم رهبری در سخنانی اعلام کردند که اجازه نخواهند داد بازرسان آژانس از دانشمندان هسته‌ای ایران بازجویی کنند.
شیوه رفع تحریم‌ها
ایران همچون گذشته اصرار می‌کند که بخشی از تحریم‌های بین‌المللی و یکجانبه باید بلافاصله بعد از امضای توافقنامه لغو شوند. در طرف مقابل آمریکا و متحدانش مدعی هستند که باید زمان مشخصی بگذرد تا لغو بخشی از تحریم‌ها و تعلیق تحریم‌های دیگر میسر شود. آن‌ها در توجیه این زمان می‌گویند باید برای غرب اثبات شود که تهران تعهدات خود را به درستی اجرا می‌کند.
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در واکنش به این استدلال غربی‌ها، در سخنانی گفتند: ساختاری که واشنگتن و متحدانش برای لغو تحریم‌ها پیشنهاد می‌کنند، بیش از حد وقت‌گیر است و ضامن لغو همه تحریم‌ها نیست.
در این میان «یوکیو آمانو» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تلاش کرد در جریان سفر خود به تهران و ملاقات با «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری کشورمان و «علی شمخانی» رئیس شورای عالی امنیت ملی، بخشی از این موضوعات را حل کند.
بازگشت‌پذیر بودن تحریم‌ها (snapback)
خبرگزاری «رویترز» گزارش کرده است که همچنان اختلاف‌نظرهای جدی درباره «بازگشت‌پذیری تحریم‌ها» در صورت اجرا نکردن شرایط موافقتنامه به‌وسیله ایران پا برجای مانده است. در این میان واشنگتن، پاریس و لندن تمایل دارند ساختاری را در سند نهایی بگنجانند که به مسکو و پکن اجازه ندهد در شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه درباره اعمال مجدد تحریم‌ها را وتو کنند. غربی‌ها تدبیری اندیشیده‌اند که برطبق آن شورای امنیت سازمان ملل باید به‌طور متناوب (شش ماه یا سالی یک‌بار) قطعنامه ویژه‌ای صادر کند که ایران تعهدات خود را اجرا می‌کند و اینکه نیازی به اعمال تحریم‌ها علیه ایران نیست.
نباید از نظر دور داشت که بیشتر جمهوری‌خواهان و بخشی از دموکرات‌های کنگره، صنایع نظامی آمریکا، اسرائیل، عربستان سعودی، قطر و هم‌پیمانان آن‌ها نمی‌خواهند که ایران از تحریم‌ها رها شود. آن‌ها ایران بدون تحریم را «خطر مرگ» خود می‌دانند.
انتهای پیام/