تقابل مهمانان ناخوانده در سوریه؛ ترکیه علیه آمریکا

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا- محمدرضا پارسا؛ تضاد اهداف و منافع آمریکا و ترکیه در سوریه به رویارویی کم سابقه واشنگتن- آنکارا منجر شده است. دولتمردان ترکیه، به شدت از سیاست‌های آمریکا در سوریه انتقاد می‌کنند.

آمریکا، ترکیه و شماری از کشورهای غربی و عربی کمک‌های بسیاری در اختیار تروریست‌ها و مخالفان دولت سوریه قرار دادند اما جنگ داخلی سوریه آن گونه که انتظار داشتند پیش نرفت. دشمنان دولت و ملت سوریه تا حد زیادی نتوانستند به اهداف تعیین شده خود دست پیدا کنند.

از شروع ناآرامی‌های سوریه در اوایل سال 2011 تاکنون، آمریکا یکی از مهمترین مخالفان دولت سوریه بوده است. رفتن یک رئیس جمهور دموکرات از کاخ سفید و آمدن یک رئیس جمهور جمهوری‌خواه هم تغییر چندانی در سیاست‌های واشنگتن در سوریه ایجاد نکرده است.

در حال حاضر خطر داعش و تروریسم در سوریه کمرنگ شده و دوباره حاکمیت دولت سوریه بر بخش‌های قابل توجهی از خاک کشور گسترش پیدا کرده است اما واشنگتن حاضر نیست شرایط موجود را بپذیرد و می‌خواهد از هر راه ممکن، سیاست‌های خود را در سوریه به مرحله اجرا بگذارد.

نگاهی به عملکرد آمریکا طی ماه‌های اخیر نشان می‌دهد، آمریکا با وجود مخالفت‌های روسیه و دولت قانونی سوریه، قصد ندارد از سوریه خارج شود. آمریکا برای حضور در سوریه دیگر بهانه بزرگی به نام داعش ندارد. قلمروی داعش به مناطق کوچک و پراکنده‌ای در خاک سوریه محدود شده است.

آمریکایی‌ها مدعی هستند خطر داعش و دیگر گروه‌های تروریستی همچنان باقی است. البته شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد آمریکا در مقاطعی با هدف ضربه به دولت سوریه، کمک‌های تسلیحاتی، مالی و تدارکاتی در اختیار داعش و گروه‌های تروریستی سوری، قرار داده است.

وارد شدن آمریکا به بحران داخلی سوریه، کمک های آمریکا به مخالفان دولتی و گروه های تروریستی در سوریه، خارج نشدن آمریکا از سوریه پس از کمرنگ شدن خطر داعش و تروریسم، همگی قطعات پازلی هستند که سیاست خارجی واشنگتن را در برابر سوریه به نمایش می‌گذارند.

سیاست‌های آمریکا در قبال سوریه به اهدافی باز می‌گردد که واشنگتن در این کشور خاورمیانه‌ای دنبال می‌کند. تا زمانی که آمریکا به این اهداف دست پیدا نکند، دست از سر سوریه برنخواهد داشت. آمریکا اهداف بلند مدتی در سوریه دارد. یکی از مهمترین اهداف واشنگتن در سوریه، تغییر دولت است.

جالب اینجاست سیاست‌های آمریکا و ترکیه - دو کشور به ظاهر متحد - در سوریه تا اندازه زیادی در تقابل با یکدیگر قرار گرفته است. گرچه هر دو کشور خواهان رفتن بشار اسد و تغییر دولت هستند اما هر کدام به دلایل و روش‌های مختلف، این هدف را پیگیری می‌کنند.

به عبارتی، آمریکایی‌ها می‌خواهند بشار اسد برود تا آینده سوریه را آنگونه که می‌خواهند رقم بزنند. دولت ترکیه هم می‌خواهد اسد برود تا آینده سوریه به شکلی که منافع آنکارا به بهترین نحو تامین بشود، رقم بخورد.

اینجا جایی است که سیاست‌های آمریکا و ترکیه در تقابل جدی با یکدیگر قرار می‌گیرد. تضاد اهداف و منافع آمریکا و ترکیه در سوریه باعث شده است رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه، بارها به سیاست‌های واشنگتن در قبال سوریه حمله کند.

اهداف آمریکا در سوریه

سرنگونی دولت اسد با استفاده از گروه‌های وفادار به واشنگتن

از آغاز ناآرامی های سوریه تاکنون، آمریکا سیاست سرنگونی دولت بشار اسد را دنبال کرده است. در حال حاضر، خطر داعش و دیگر گروه های تروریستی تا حد زیادی رفع شده اما سیاست‌های واشنگتن در سوریه چندان تغییر نکرده است.

آمریکا برای رفتن بشار اسد دلایل زیادی دارد. آمریکا مایل است در سوریه دولتی مانند دیگر دولت‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس که پیرو خواسته‌های واشنگتن هستند، بر سر کار بیاید. از نظر واشنگتن، لازمه این کار، رفتن بشار اسد است.

سیاست آمریکا در سوریه از آغاز بحران تاکنون، دادن کمک‌های مالی، تسلیحاتی، تدارکاتی و مشاوره‌ای به نیروهای میانه روی مخالف حکومت و حمایت از کردهای سوریه بوده است. در این میان، نیروهای کرد مخالف دولت مرکزی سوریه، نقش ویژه‌ای دارند.

روابط گسترده کردها و واشنگتن، موجب حساسیت و نگرانی شدید ترکیه شده است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و دیگر دولتمردان این کشور از تشکیل یک منطقه مستقل یا در بدترین حالت یک کشور کرد در شمال سوریه و در جوار مناطق کرد نشین جنوب ترکیه، بسیار نگران هستند.

ترکیه به ظاهر یکی از متحدان آمریکاست و در ناتو هم عضویت دارد اما اهداف و منافع این دو کشور در حوزه‌هایی با هم به شدت تقابل دارد. سوریه یکی از کشورهایی است که برخورد اهداف و منافع آنها با یکدیگر آشکار است.

مقابله با قدرت و نفوذ روسیه و ایران

روابط دولت سوریه با روسیه، ایران و حزب الله لبنان، حساسیت‌های واشنگتن را نسبت به دولت بشار اسد، دو چندان کرده است. آمریکا نمی‌خواهد میدان نبرد سوریه را به روسیه یکی از مهمترین رقیبان بین‌المللی خود واگذار کند.

واگذاری عرصه سوریه به روسیه، اعتبار بین‌المللی آمریکا را نزد کشورهای مختلف به ویژه کشورهای عرب خاورمیانه زیر سوال می‌برد. سفر ملک عبدالله در راس یک هیات عالی رتبه به روسیه، نشان داد حتی عربستان سعودی - یکی از مهمترین متحدان منطقه‌ای واشنگتن - دیگر آمریکا را تنها بازیگر تعیین کننده خاورمیانه نمی‌شناسد.

حمایت‌های همه جانبه ایران از دولت سوریه نقش مهمی در پیروزی‌های نیروهای دولتی بر جبهه تروریسم و حامیان بین‌المللی آنها داشت. مقام‌های دولت آمریکا بارها نگرانی خود را از افزایش نقش و حضور ایران در سوریه ابراز کرده‌اند.

حمله آمریکا به عراق و سرنگونی صدام حسین و قدرت گرفتن شیعیان عراق، برخلاف خواست و اراده آمریکایی‌ها، باعث افزایش قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران شد. ایران با حزب‌الله لبنان هم روابط گسترده‌ای دارد. آمریکا نمی‌خواهد ایران در سوریه هم موقعیت ویژه‌ای پیدا کند.

روابط روسیه و ترکیه بر سر بحران داخلی سوریه در مقاطعی به شدت بحرانی شد اما پس از کودتای جولای 2016 و بالا گرفتن نارضایتی رجب طیب اردوغان از غرب، ترکیه با چرخشی آشکار به سوی روسیه گرایش پیدا کرد.

رجب طیب اردوغان کوشید با نزدیکی به روسیه منافع کشورش را در سوریه تامین کند. این چرخش هم نتوانست منافع ترکیه را در سوریه تامین کند اما نشان داد تا چه اندازه منافع ترکیه و آمریکا در سوریه با یکدیگر برخورد دارد.

تامین امنیت و منافع رژیم صهیونیستی

بی شک مهمترین هدف آمریکا در خاورمیانه، تامین امنیت و منافع رژیم صهیونیستی است. تجربه دهه‌های اخیر نشان داده است از نظر کاخ سفید و کنگره، امنیت و منافع رژیم صهیونیستی حتی بر امنیت و منافع مردم آمریکا ارجحیت دارد.

سوریه در همسایگی اسرائیل واقع شده است. از این‌رو، رویدادهای این کشور بر رژیم صهیونیستی تاثیری مستقیم به جای می‌گذارد. ناآرامی‌های سوریه فرصت مناسبی برای مداخله آمریکا به سود اسرائیل فراهم کرد. تل آویو برای ایجاد بی‌ثباتی در سوریه و حتی تجزیه این کشور دلایلی دارد.

از نظر تل‌آویو دولت سوریه نه تنها دنباله‌روی واشنگتن نیست بلکه متحد ایران هم هست. رژیم صهیونیستی به هیچ روی مایل نیست نفوذ سیاسی و نظامی ایران در کرانه سرزمین‌های اشغالی افزایش پیدا کند و کل خاک سوریه به منطقه‌ای مانند جنوب لبنان تبدیل شود.

جدای از نگرانی‌های ناشی از افزایش حضور ایران در سوریه، تل آویو به طور کلی سیاست تجزیه سوریه را دنبال می‌کند. رژیم صهیونیستی دوست ندارد هیچ دولت قدرتمند عربی در همسایگی‌اش وجود داشته باشد. از این‌رو، یک سوریه و مصر آشوب زده، ناتوان و چند پاره برای تل آویو بهترین حالت است.

سوریه و رژیم صهیونیستی با هم اختلاف سرزمینی دارند. اسرائیل در جنگ شش روزه 1967، بخش مهمی از بلندی‌های جولان را تصرف کرد. اسرائیل در سال 1982 بلندی‌های جولان را بخشی از خاک خود اعلام کرد اما جامعه بین‌الملل این اشغال را به رسمیت نشناخت.

هنوز مساله اشغال بلندی‌های جولان بر روابط سوریه و رژیم صهیونیستی، سایه انداخته است. هرچه دولت سوریه ضعیف‌تر باشد به سود اسرائیل است. تجزیه سوریه می‌تواند مساله بلندی‌های جولان را برای همیشه به فراموشی بسپارد.

به ویژه تشکیل یک دولت کردنشین، ضد عرب و متحد اسرائیل در بخش‌هایی از سوریه، زمینه مناسبی برای افزایش نفوذ منطقه‌ای اسرائیل فراهم می‌کند. تجزیه سوریه به چند کشور کوچک تر ضامن امنیت و بقای رژیم صهیونیستی است.

از این‌رو، توجه ویژه آمریکا به کردهای سوریه با وجود مخالفت های شدید آنکارا امری تصادفی نیست. مقام‌های کاخ سفید، امنیت و منافع رژیم صهیونیستی را به امنیت و منافع ترکیه یا هر کشور دیگری در جهان، ترجیح می‌دهند.

اهداف ترکیه در سوریه

سرنگونی اسد با استفاده از گروه‌های وفادار به آنکارا

ترکیه هم مانند آمریکا خواهان حذف بشار اسد از عرصه سیاسی سوریه است اما برای رسیدن به این هدف، از گروه‌های متفاوتی استفاده می‌کند. ترکیه برخلاف آمریکا، حتی از پشتیبانی آشکار از گروه‌های تروریستی خودداری نمی‌کند.

مدارک غیر قابل انکاری درباره حمایت دولت ترکیه از گروه تروریستی هیات تحریر الشام وجود دارد. هیات تحریر الشام شاخه القاعده در سوریه است و از گردهمایی شماری از گروه‌های تروریستی سلفی و تکفیری تشکیل شده است.

آمریکا هم طبق شواهد به دست آمده به داعش و شماری دیگر از گروه‌های تروریستی سوریه برای مقابله با نیروهای دولت سوریه کمک کرده است اما دست کم واشنگتن برخلاف آنکارا برای رسیدن به مقاصد و اهداف خود، از حمایت آشکارا از گروه‌های تروریستی خوددراری کرده است.

البته دولت ترکیه از نیروهای میانه‌روی شمال سوریه هم حمایت می‌کند اما اکنون از توان این نیروها در برابر کردها و نیروهای دولت سوریه تا حد زیادی کاسته شده است. ترکیه یگان‌های مدافع خلق (YPG) را گروهی تروریستی و مرتبط با حزب کارگران کردستان می‌داند.

نیروهای دولت سوریه با پشتیبانی روسیه و ایران در حال گسترش سایه دمشق بر مناطق نفوذ ترکیه در شمال سوریه هستند. اکنون نیروهای میانه روی تحت حمایت آنکارا در شمال سوریه به ویژه استان ادلب، به شدت تحت فشار قرار گرفته اند.

یکی از دلایل روی آوردن ترکیه به حمایت از هر گروهی که بتواند در برابر کردها و نیروهای دولت سوریه بایستد، ناکامی دولتمردان این کشور در نیل به اهداف خود در سوریه و به بن بست رسیدن سیاست‌های آنکارا بوده است.

نیروهای میانه روی تحت حمایت ترکیه در سوریه، نیروهایی رو به زوال هستند. ترکیه این واقعیت را به خوبی می‌داند. از این رو، سیاست ترکیه در سوریه رادیکالیزه شده و این کشور در صدد است به شیوه های گوناگون مانند: حمایت از گروه‌های تروریستی و تهدید به استفاده از گزینه نظامی، منافع خود را تامین کند.

آنکارا می‌داند که نمی‌تواند با کشور قدرتمندی مانند روسیه در سوریه برابری کند. سیاست سرنگونی بشار اسد یا تغییر دولت در سوریه، در حال حاضر برای ترکیه بیشتر به یک آرزو شبیه است. اوضاع سوریه آنگونه که آنکارا انتظار داشت، رقم نخورده و میزان نفوذ ترکیه در رویدادهای سوریه رو به کاهش است.

جالب اینجاست آمریکا متحد ترکیه در ناتو، در مارس 2017 میلادی، هیات تحریر الشام را به عنوان سازمانی تروریستی شناسایی کرد. این امر تضاد دیدگاه‌ها و منافع آمریکا و ترکیه را در سوریه به خوبی به نمایش می‌گذارد.

جلوگیری از افزایش قدرت کردها در سوریه

با شدت گرفتن جنگ داخلی سوریه، کمرنگ شدن سایه دولت مرکزی بر نواحی دور از دمشق و بالا گرفتن خطر داعش، کردهای سوریه مجبور شدند خود با تشکیل دسته‌های نظامی، تامین امنیت مناطق کردنشین را به عهده بگیرند.

آنها با سرسختی توانستند حمله‌های ستیزه‌جویان داعش و دیگر گروه‌های تروریستی را به مناطق و شهرهای کردنشین مانند کوبانی دفع کنند. مقاومت کردهای سوریه در برابر داعش باعث شد واشنگتن هم به آنها به عنوان یک نیروی تاثیر گذار در سوریه بیشتر توجه کند.

کردها در ادامه توانستند قدم به قدم تروریست‌های داعش را عقب برانند و سرزمین‌های بیشتری را در شمال و شمال شرق سوریه به قلمروی خود اضافه کنند. کردها سرانجام با حمایت‌های آمریکا رقه مرکز خلافت خود خوانده داعش را نیز از دست این گروه تروریستی خارج کردند.

قدرت روز افزون کردها در سوریه و همکاری‌های گسترده واشنگتن با آنها، نگرانی‌های ترکیه را بیش از پیش نسبت به رویدادهای سوریه تشدید کرده است. همسایگی مناطق کردنشین شمال سوریه با مناطق کردنشین جنوب ترکیه، ترس آنکارا را از وضعیت کنونی بیشتر کرده است.

به تازگی تنش در روابط ترکیه و آمریکا بر سر کردهای سوریه بالا گرفته است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به شدت از آمریکا انتقاد می کند و بر این باور است واشنگتن نگرانی های امنیتی آنکارا را در نظر نمی گیرد.

قصد آمریکا برای ایجاد یک نیروی نظامی متشکل از شبه نظامیان کرد و استقرار آنها در مرز سوریه و ترکیه، خشم و نگرانی شدید آنکارا را به همراه داشته است. ترکیه اعلام کرده است ایجاد این نیروی کرد را در نزدیکی مرزهای خود نمی پذیرد.

اکنون آنکارا نیروهای خود را در جنوب ترکیه و در نزدیکی مناطق کرد نشین متمرکز کرده و تهدید کرده است در سوریه مداخلی نظامی می کند. به ویژه برخی از احتمال حمله نظامی ترکیه به عفرین - ناحیه ای تحت اختیار کردها واقع در شمال غرب سوریه - سخن می گویند.

آمریکا به دو دلیل عمده خواهان تشکیل چنین نیرویی است. نخست، واشنگتن می تواند از این نیرو به عنوان ابزاری در برابر بازماندگان داعش و دیگر گروه های تند رو بهره بگیرد. دوم اینکه، مناطقی از خاک سوریه را از زیر حاکمیت دولت مرکزی خارج کند.

مشخص نیست رجب طیب اردوغان و دیگر دولتمردان ترکیه تا چه اندازه حاضرند خطر کنند و در مناطق تحت اختیار متحدان آمریکا یا روسیه پیش‌روی کنند. در هر صورت، شبه نظامیان کرد سوری متحد واشنگتن هستند و در نبرد با داعش نقش موثری بازی کردند.

دولت آمریکا در پی آن بوده است با مذاکره و گفتگو، نگرانی‌های امنیتی ترکیه را کاهش دهد اما حمله اخیر نیروهای این کشور به شهر مرزی عفرین گویای آن است آنکارا از توضیحات واشنگتن اصلا قانع نشده است.

در هر حال به نظر نمی‌رسد ترک ها بخواهند یا بتوانند بی‌توجه به سیاست‌های آمریکا و روسیه در سوریه، به طور یکجانبه رویدادها را به سود خود برگردانند. آمریکا و روسیه در سوریه متحدانی دارند و حمله‌ای همه جانبه به آنها از سوی ترکیه، پیامدهایی برای این کشور در پی خواهد داشت.