زیاده‌خواهی‌های غرب، سدی در برابر دستیابی به توافق هسته‌ای

مجتبی اسماعیلی، گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا: در حالی که تا هفته‌های گذشته خبر از توافق هسته‌ای میان دو طرف بود و گزارش‌ها نشان از گره‌گشایی از بندهای توافق می‌داد، چند روز پیش هم‌راستا با مواضع اتخاذشده غرب ازجمله آمریکا درباره اینکه «تا همه موارد توافق نشود، هیچ توافقی به دست نمی‌آید»، «محمد جواد ظریف» وزیر امورخارجه کشورمان گفت که زمان دقیق دستیابی به توافق مشخص نیست و از امکان آن اظهار بی‌اطلاعی کرد. همچنین وی در مصاحبه با نشریه «نیویورکر» گفت که شکست مذاکرات هسته‌ای، پایان دنیا نخواهد بود و ایرانی‌ها به فداکاری در صورت نیاز برای حفظ حقوقشان عادت دارند.

همچنین وزیر امور خارجه روز گذشته (یکشنبه) پس از مذاکره‌ای نیم ساعته با وزریر امورخارجه آمریکا تاکید کرد که دیگر تمدیدی در کار نخواهد بود.

از سوی دیگر تا روز شنبه رونق گزارش‌های داغ در میان رسانه‌های خبری افتاده بود تا جایی‌که به‌اتفاق می‌توان در همه خبرگزاری‌های رسمی جهان (تفاوتی میان رسانه‌های ایران و غرب وجود ندارد) این عبارات را به وفور یافت: مذاکرات آغاز شد، مذاکرات پایان یافت، معاونان وزرای امورخارجه و گروه 5+1 به پای میز مذاکره بازگشتند.

تب مذاکرات هسته‌ای از صبح روز شنبه با خبری که بر خروجی خبرگزاری رسمی چین (شین‌هوا) قرار گرفت و خبر از دستیابی به پیشرفت‌های بزرگی در مذاکرات هسته‌ای می‌داد، بالا گرفت. ناگفته نماند که به‌طور ناملموسی گرای رسانه‌های جهان پس از آنکه «وانگ یی» وزیر امورخارجه چین اعلام کرده بود که «تا نشانه‌هایی از پیشرفت و دستیابی به توافق در مذاکرات مشاهده نکند، به وین نخواهد رفت» روی این کشور متمرکز شده بود. این خبر به ناگاه به سوژه رسانه‌های جهان تبدیل شد تا آنجا که ساعاتی بعد تلویزیون اسرائیل گزارش کرد که «توافق هسته‌ای در هفته جاری امضا می‌شود».

«ایهود یعری» تحلیلگر امور خاورمیانه در شبکه دوم تلویزیون اسرائیل گفت: مجموعه‌ای از امتیازات گسترده به‌وسیله آمریکا به ایران واگذار شده است و اکنون باید منتظر دستیابی به توافق میان قدرت‌های جهانی و ایران بود. انتظار می‌رود این توافق اوایل هفته جاری امضا شود.

تغییر موضع «جان کری» وزیر امورخارجه آمریکا نسبت به توافق هسته‌ای نیز یکی دیگر از موضوعاتی بود که موجب شد بارقه‌های امیدی در رسانه‌ها و افکار عمومی نسبت به امکان دستیابی به توافق به‌وجود آید. اظهارات جدید «کری» در حالی مطرح شد که رسانه‌ها از باقی بودن اختلافاتی از قبیل لزوم لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران خبر داده‌اند. اختلافاتی که مختص به ایران و 1+5 نیست بلکه در درون این گروه هم در این‌باره اختلافاتی وجود داشت. روسیه و چین حامی لغو این تحریم‌ها هستند اما غربی‌ها و به ویژه آمریکایی‌ها با آن مخالفت کرده‌اند.

به کمی قبل باز گردیم. برخی کارشناسان و تحلیلگران روس در ماه آوریل گذشته (13 فروردین) در گزارش‌های خود نوشته بودند که در موفقیت «مذاکرات لوزان» غلو شده است و در واقع هیچ پیشرفت واقعی حاصل نشده بود. مشابه این رویکرد را می‌توان در سخنان مقام معظم رهبری پس از «تفاهم لوزان» یافت که فرمودند: مسئولان هسته‌ای و مباشران کار به ما می‌گویند هنوز کاری انجام نشده است، هیچ چیز الزام‌آوری میان دو طرف نگذشته است. چه موضع‌گیری‌ای؟ اگر از من بپرسند شما موافقید یا مخالف، می‌گویم نه موافقم نه مخالف چون هنوز اتّفاقی نیفتاده است و کاری انجام نشده است. همه‌ مشکل بر سر جزئیاتی است که قرار است بنشینند و یکایک آن‌ها را بررسی کنند. این (موضوع) را خود مسئولان هم گفته‌اند، هم به ما گفته‌اند هم در مصاحبه‌هایشان به مردم گفته‌اند. همه‌ مشکل بعد از این است.

به‌تازگی و در حالی که تنها چند ساعت تا پایان مهلت سه‌بار تمدیدشده مذاکرات هسته‌ای باقی مانده است منابع آگاه اعلام می‌کنند که متن توافقنامه اصلی به لحاف وصله زده‌ای از چند پاراگراف شباهت دارد که میان آن‌ها هنوز چند پرانتز باقی مانده است.

لازم نیست برای پی بردن به صحت این موضوع جای دوری برویم، «جان کری» وزیر امورخارجه آمریکا چندی پیش گفته بود که آمریکا و اعضای دیگر گروه 1+5 نمی‌خواهند با شتاب توافقنامه هسته‌ای را منعقد کنند تا فقط سندی امضا کرده باشند. وی افزود: ما قصد نداریم موافقتنامه‌ای را امضا کنیم که موضوعات فراروی ما را حل نمی‌کند.

بسیاری از کارشناسان امور بین‌الملل بر این باورند که مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه 5+1 بسیار طول کشیده است و هیچ انسان با منطقی نخواهد پذیرفت که مذاکره بر سر هر موضوعی، 14 سال طول بکشد. طبعا اگر چنین موضوعی رخ بدهد آشکار است که دستکم جایی از کار می‌لنگد و یکی از طرف‌ها می‌کوشد با حیله‌گری مانع از تحقق موفقیت مذاکره و در نتیجه کسب امتیاز به‌وسیله طرف مقابل شود. از این رو است که می‌بینیم آمریکا و غرب به‌طور مداوم با زیاده‌خواهی موضوعاتی را آگاهانه و با علم به مصالح ایران مطرح می‌کنند که ناخودآگاه جزو خطوط قرمز کشور محسوب می‌شود.

اگر به بازبینی مذاکرات از «تفاهم لوزان» بدین‌سو بپردازیم خواهیم دید که تاکید طرف غربی بر «شفاف‌سازی» جزو چنین حیله‌گری‌ها محسوب می‌شود. در حال حاضر حتی کارشناسان فیزیک هسته‌ای که اعتبار جهانی دارند، پس از تجزیه و تحلیل موشکافانه همه داده‌هایی که در اختیار دارند. اعلام کرده‌اند که تاکنون برنامه هسته‌ای ایران جنبه نظامی نداشته است. در سال‌های 2009 تا 2011 سرویس‌های اطلاعاتی مهم جهان یعنی سیا (آمریکا)، موساد (اسرائیل)، سازمان اطلاعات خارجی روسیه، سرویس اطلاعاتی آلمان و مدیریت کل امنیت خارجی فرانسه نیز بدین نتیجه دست یافته بودند که ایران برای تولید سلاح اتمی تلاش نکرده است. با وجود همه این شواهد، مگر ائتلاف ضدایرانی دست از زیاده‌خواهی خود برمی‌دارد؟

موضوع «بازرسی از نهادهای نظامی و بازجویی از افراد مرتبط با برنامه‌ هسته‌ای ایران» نخستین‌بار با ابتکار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که بودجه خود را از آمریکا می‌گیرد تا علیه کشورها دست به توطئه بزند، مطرح شد. البته در این میان آژانسی‌ها برای اینکه نخواهند اعتبار خود را زیر سوال ببرند با این عنوان وارد عمل شدند که می‌خواهند از افراد مرتبط با برنامه‌ هسته‌ای ایران به‌وسیله دوربین بازجویی کنند.

واکنش تهران کاملا طبیعی و معقول بود. گرچه مقام‌های ایرانی در ابتدا از این موضوع جا خورده بودند و اظهار این موضوع غیر منطقی را باور نمی کردند ولی دریافتند که این موضوع نقطه آغاز توطئه‌ای دیگر علیه توافق هسته‌ای است. به‌دنبال این موضوع، درخواست راه دادن کارشناسان بین‌المللی نه تنها به تأسیسات اتمی، بلکه به پایگاه‌های نظامی و مؤسسات غیرنظامی که درباره آن‌ها سوء ظن می‌رود که به نحوی می‌توانند با برنامه هسته‌ای ایران ارتباط داشته باشند، مطرح شد. علاوه بر این، آژانس هم‌زمان از تهران خواست تا گزارش‌هایی درباره حالت نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای آن به ویژه پیش از سال 2003 را ارائه کند.

با طرح این درخواست، کشورهای غربی نیز فشار خود را با محوریت بازدید از مکان‌های نظامی ایران افزایش دادند تا جایی که فرانسه بلافاصله از این درخواست‌های آژانس به‌عنوان شرط امضای توافقنامه نهایی پشتیبانی کرد. همچنین واشنگتن که بهانه خوبی برای طول دادن مجدد مذاکرات به دست آورده بود، گامی برداشت که به نظر آمریکایی‌ها بسیار «ظریف» است. آنها گفتند که بازجویی از کارشناسان هسته‌ای ایران زیاده‌روی است ولی «دسترسی بازرسان به تأسیسات سوء ظن واقع شده»، موضوعی ضروری است. حتی آن‌ها تهدید کردند اگر ایران به این موضوع تن ندهد، هیچ توافقنامه‌ای امضا نخواهد شد.

در مقابل همه این فشارها و تهدیدات، مقام معظم رهبری در روز 30 اردیبهشت در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان افسری و تربیت پاسداری دانشگاه امام حسین (ع) فرمودند: همانگونه که پیشتر نیز گفته شد، اجازه هیچ‌گونه بازرسی از هیچ‌یک از مراکز نظامی و همچنین گفت‌وگو با دانشمندان هسته‌ای و سایر رشته‌های حساس و اهانت به حریم آن‌ها، داده نخواهد شد. آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کردند: من اجازه نخواهم داد که بیگانگان بیایند و با دانشمندان و فرزندان عزیز و برجسته این ملت صحبت و از آنان بازجویی کنند.

ایشان با تأکید بر اینکه هیچ ملت و دولت عاقلی اجازه چنین کاری را نمی‌دهد، گفتند: دشمن پررو و وقیح، انتظار دارد که ما اجازه دهیم آن‌ها با دانشمندان و محققان ما درباره پیشرفتی اساسی، بومی و علمی گفت‌وگو کنند اما مطلقاً چنین اجازه‌ای داده نخواهد شد.

لغو تحریم‌های بین‌المللی جزو اهداف اصلی مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران قرار دارد. با وجود این، اطلاعات موجود نشان می‌دهد که این محور از مذاکرات نتوانسته است یا نمی‌تواند به نتیجه مطلوب برسد. برای این موضوع دو دلیل عمده وجود دارد که عبارت‌اند از:

نخست اینکه واشنگتن، پاریس و لندن به‌طور یقین حاضر نیستند در چارچوب این توافقنامه موضوع تحریم‌های یک‌جانبه خود را بررسی کنند. آن‌ها تأکید می‌کنند که این موضوع باید در مذاکراتی جداگانه با اتحادیه اروپا و آمریکا بررسی شود.

دوم اینکه در حال حاضر واشنگتن، پاریس و لندن پافشاری می‌کنند که تحریم‌های سازمان ملل به‌تدریج از ایران لغو شود. به‌گفته کارشناسان کاخ سفید، این توافقنامه باید راه‌های اورانیومی و غیر علنی ایران برای تولید سلاح هسته‌ای را مسدود کند. سپس باید به اجرای برنامه نظارتی بی‌سابقه چند سطحی پرداخت که بتوان همه تخلفات ایران از توافقات در بیش از ده سال آینده را شناسایی کرد و جلوی آن را گرفت. آن‌ها می‌خواهند روند لغو تحریم‌ها را برای همین مدت 10 سال تمدید کنند.