بصیرت و موانع آن در بیانات رهبری؛ سلاح مردم برای ایستادگی مقابل دشمن

از دیدگاه مقام معظم رهبری، بصیرت یکی از مهم‌ترین عوامل ایستادگی مردم در مقابل دشمن بوده و معنای آن عبارت است از:

1. شناخت دشمن
2. شناخت دقیق اهداف دشمن
3. شناخت توطئه‌ها‌ی دشمن
4. شناخت تاکتیک‌های دشمن

«امروز ملت ما بر اثر بصیرت است که توانسته است بایستد. ملت ما میداند علیه او چه توطئه‌هائی هست، چه کسانی توطئه می‌کنند، هدف از این توطئه‌ها چیست، از چه چیز ملت ایران ناراحتند؛ اینها را مردم ما می‌دانند. ملت ایران می‌دانند که روحیه‌ی ایمان، اسلام، آزادی‌خواهی، استقلال‌طلبی، ایستادگی در راه درست، دشمن را عصبانی کرده. مردم ما دشمن را هم می‌شناسند. شیوه‌های او را هم به تدریج همه‌مان یاد گرفتیم، فهمیدیم شیوه‌های دشمن چیست. این بصیرت خیلی چیز باارزشی است. اگر این بصیرت نبود، ملت ما نمی‌ایستادند. (1390/03/03 بیانات در دیدار جمعی از شاعران و ذاکرین اهل بیت(ع).»

«امروز ما به این بصیرت احتیاج داریم. امروز دشمنان دنیای اسلام، دشمنان وحدت اسلام، با ابزارهای دین وارد می‌شوند، با ابزارهای اخلاق وارد می‌شوند؛ باید هشیار بود. آنجائی که می‌خواهند افکار عمومی مردم غیرمسلمان را فریب بدهند، نام حقوق بشر را می‌آورند، نام دموکراسی را می‌آورند؛ آنجائی که می‌خواهند افکار عمومی دنیای اسلام را فریب بدهند، نام قرآن را می‌آورند، نام اسلام را می‌آورند؛ در حالی که نه به اسلام و قرآن اعتقادی دارند، نه به حقوق بشر اعتقادی دارند. این را امت اسلامی باید بداند. (1389/04/05 بیانات در دیدارمردم بوشهر در روز میلاد امام علی(ع).»

«بصیرتتان را از دست ندهید، دشمن را بشناسید و دشمنی‌ها و ترفندهای او را درست تشخیص بدهید. تبلیغاتی که دشمن می‌کند، حرفی که دشمن می‌زند و شایعه‌یی که دشمن می‌اندازد، به چشمتان بیاید. توجه کنید که دشمن با چه انگیزه‌یی این حرف را می‌زند، این شایعه را می‌پراکند، این خبر دروغ را نقل می‌کند و این اظهار منافقانه را بر زبان جاری می‌نماید. به‌هرحال، دشمن، دشمن است. (1370/03/14 بیانات در مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی(ره).»

«بصیرتتان را حفظ کنید و دشمنتان را بشناسید. دشمن، ترفندهای گوناگون دارد؛ و آن ملتی موفّق می‌شود که فریب نخورد. بصیر باشید در شناسایی دشمن. بصیر باشید در شناسایی ترفندهای دشمن. (1371/08/27 بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان بسیج).»

«اولین مسئله‌ بصیرت این است که این استکبار چیست که باید با آن مبارزه کرد. استکبار یعنی قدرتی در دنیا یا قدرت‌هائی در دنیا؛ چون نگاه می‌کنند به خودشان، می‌بینند دارای امکانات پولی و تسلیحاتی و تبلیغاتی هستند؛ بنابراین باید به خودشان حق بدهند که در امور زندگی کشورها و ملت‌های دیگر، دخالت‌های مالکانه بکنند؛ این معنای استکبار است. (1388/08/12 بیانات‌ در دیدار دانش‌آموزان در آستانه 13 آبان‌).»

«ما دعوت می‌کنیم از همه کشورهای اسلامی، از همهی دولت‌های اسلامی، بصیرت را به کار بگیرند؛ ببینند که در مقابل کی قرار دارند؛ در شناخت دشمن اشتباه نکنند، در شناخت نقشه‌های دشمن اشتباه نکنند؛ بفهمند دشمن دنبال چیست و بدانند که سعادت ملت‌هاشان در چیست. (1392/03/17 بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی‌).»

«بصیرت در این دوران و در همه دوران‌ها به معنای این است که شما خط درگیری با دشمن را تشخیص دهید. (1391/07/24 بیانات در دیدار بسیجیان استان خراسان شمالی‌).»

5. موقع شناسی
6. اقدام

اگر ما بتوانیم بر هوای نفس خود غالب بیائیم، بتوانیم بصیرت خود را به کار بگیریم، بتوانیم موقع را بشناسیم، بدانیم کار لازم چیست و آن را انجام دهیم، این در ما یک مرتبه‌ جدیدی از حیات به وجود می‌آورد؛ این یک تعالی است، یک ترقی است. (1389/08/26 بیانات در دیدار مردم اصفهان در روز عید قربان)

«هر انسانی باید تلاش کند، نیاز لحظه را بشناسد و آن را برآورده کند. اگر نیاز این لحظه تاریخ را نشناختید و آن را برآورده نکردید و فردا فهمیدید، کار گذشته و دیر شده است. (1378/09/01 بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف‌).»

«امروز شما اگر عالم هم باشید، بسیار باتقوا هم باشید، اما زمانتان را نشناسید، آن وقت آسیب‌پذیر و لغزش‌پذیر و کم‌فایده خواهید بود. (1370/11/30بیانات در دیدار جمعی از روحانیون).»

7. مقابله با دشمن با توجه کامل

«باید با توجه کامل مقابله کرد؛ یعنی همان چیزی که ما به آن می‌گوئیم بصیرت. بدانیم کجائیم. (1389/11/19 بیانات دردیدار فرماندهان وخلبانان نیروی هوائی ارتش).»

8. موضع گیری سیاسی و اجتماعی صحیح
9. مجاهدت

«شما ببینید در صدر اسلام، آن کسانی که ممدوح واقع شدند - حالا توی فرهنگ ما، بر طبق عقیده‌ی ما - بیش از آنچه که به خاطر نماز و عبادتشان ممدوح واقع شدند، به خاطر موضعگیری‌های سیاسی‌شان، اجتماعی‌شان و مجاهدتشان ممدوح واقع شدند. خیلی از بزرگان که مورد مذمت قرار گرفتند، به خاطر شرب خمر مذمت نشدند، به خاطر بی‌نمازی مذمت نشدند؛ به خاطر عدم حضور در آنجائی که حضورشان لازم بود، مذمت شدند. (1389/01/16 بیانات در دیدار جمعی از مسئولان نظام جمهوری اسلامی).»

10. ولایت‌مداری

«در زیارات و کلماتی که از ائمه علیهم‌السّلام راجع به اباالفضل العبّاس رسیده است، روی دو جمله تأکید شده است: یکی بصیرت، یکی وفا. بصیرت اباالفضل العبّاس کجاست؟ آمدند به او پیشنهاد تسلیم و امان‌نامه کردند و گفتند ما تو را امان می‌دهیم؛ چنان بر خورد جوانمردانه‌ای کرد که دشمن را پشیمان نمود. گفت: من از حسین جدا شوم؟! وای بر شما (1379/01/26 بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران‌).»

11. شناخت مسیر صحیح

«بصیرت وقتی بود، غبارآلودگی فتنه نمی‌تواند آنها را گمراه کند. (1388/07/15 بیانات در دیدار عمومی مردم چالوس و نوشهر).»

12. بصیرت یعنی اینکه بدانید چه می‌خواهید، تا بدانید چه باید با خودتان داشته باشید. (1388/07/15 بیانات در دیدار عمومی مردم چالوس و نوشهر)

13. تأثیر نپذیرفتن از وسوسه‌ خناسان

«بصیرت یعنی گم‌نکردن راه، اشتباه‌نکردن راه، دچار بیراهه‌ها و کجراهه‌ها نشدن، تأثیر نپذیرفتن از وسوسه‌ خناسان و اشتباه‌نکردن کار و هدف. (1390/10/19 بیانات در دیدار مردم قم به مناسبت سالروز ۱۹ دی).»

14. داشتن تحلیل صحیح از رخداد‌ها

«در خودتان بصیرت ایجاد کنید. قدرت تحلیل در خودتان ایجاد کنید؛ قدرتی که بتوانید از واقعیت‌های جامعه یک جمع‌بندی ذهنی برای خودتان به‌وجود آورید و چیزی را بشناسید. این قدرت تحلیل خیلی مهمّ است. (1377/11/13 بیانات در جلسه پرسش و پاسخ با جوانان در دومین روز از دهه فجر (روز انقلاب اسلامی و جوانان)،).»

«باید قدرتِ دید حقایق سیاسی در مردم به وجود آید تا در برخورد با جریان‌ها و حوادث سیاسی گیج نباشند. اگر مردم قدرت تحلیل داشته باشند، این مملکت و انقلاب را بیمه و تضمین می‌کنند. هر حادثه‌یی که در جایی به وجود می‌آید، مردم باید بتوانند دور و بر حادثه را یک خرده نگاه کنند و بفهمند قضیه چیست. این، واقعاً خیلی مهم است. ما الان متأسفانه این را نداریم و یا کم داریم. (1368/10/12 بیانات در دیدار اعضای جامعه‌ اسلامی فرهنگیان).»

از دیدگاه معظم له، بصیرت را در سطح می‌توان تعریف کرد: «یک سطح، سطح اصولی و لایه‌ زیرین بصیرت است. انسان در انتخاب جهان‌بینی و فهم اساسی مفاهیم توحیدی، با نگاه توحیدی به جهان طبیعت، یک بصیرتی پیدا می‌کند. فرق بین نگاه توحیدی و نگاه مادی در این است: با نگاه توحیدی، این جهان یک مجموعه‌ نظام‌مند است، یک مجموعه‌ قانون‌مدار است، طبیعت هدفدار است؛ ما هم که جزئی از این طبیعت هستیم، وجودمان، پیدایش‌مان و زندگی‌مان هدفدار است؛ بی‌هدف به دنیا نیامدیم. این، لازمه‌ نگاه توحیدی است. معنای اعتقاد به وجود خداوند عالم و قادر این است. وقتی فهمیدیم هدفدار هستیم، آنگاه در جستجوی آن هدف برمی‌آئیم. خود این جست‌وجو، یک تلاش امیدوارانه است. تلاش می‌کنیم آن هدف را پیدا کنیم. بعد که هدف را یافتیم، فهمیدیم هدف چیست، تلاشی شروع می‌شود برای رسیدن به آن هدف. در این صورت همه‌ زندگی می‌شود تلاش؛ آن هم تلاش جهت‌دار و هدف‌دار.

از آن طرف این را هم می‌دانیم که با نگاه توحیدی، هر گونه تلاش و مجاهدتی در راه هدف، انسان را قطعاً به نتیجه می‌رساند. این نتائج مراتبی دارد؛ یقیناً به یک نتیجه‌ مطلوب می‌رساند. با این نگاه، در زندگی انسان دیگر یأس، ناامیدی، سرخوردگی و افسردگی معنی ندارد. وقتی شما می‌دانید وجود شما، پیدایش شما، حیات شما، تنفس شما با یک هدفی تحقق پیدا کرده است، دنبال آن هدف می‌گردید و برای رسیدن به آن هدف، تکاپو و تلاش می‌کنید. از نظر خدای متعال که آفریننده‌ هستی است، خود این تکاپو هم اجر و پاداش دارد. به هر نقطه‌ای که رسیدید، در واقع به هدف رسیدید. این است که در دیدگاه توحیدی، خسارت و ضرر برای مؤمن اصلاً متصور نیست.

فرمود: «ما لنا الّا احدی الحسنیین»؛ یکی از دو بهترین در انتظار ماست؛ یا در این راه کشته می‌شویم، که این بهترین است؛ یا دشمن را از سر راه برمی‌داریم و به مقصود می‌رسیم، که این هم بهترین است. پس در اینجا ضرری وجود ندارد. به جز این سطح وسیع بصیرت و لایه‌ عمیق بصیرت، در حوادث گوناگون هم ممکن است بصیرت و بی‌بصیرتی عارض انسان شود. انسان باید بصیرت پیدا کند. این بصیرت به چه معناست؟ یعنی چه بصیرت پیدا کند؟ چه جوری می‌شود این بصیرت را پیدا کرد؟ این بصیرتی که در حوادث لازم است و در روایات و در کلمات امیرالمؤمنین هم روی آن تکیه و تأکید شده، به معنای این است که انسان در حوادثی که پیرامون او می‌گذرد و در حوادثی که پیش روی اوست و به او ارتباط پیدا می‌کند، تدبر کند؛ سعی کند از حوادث به شکل عامیانه و سطحی عبور نکند؛ به تعبیر امیرالمؤمنین، اعتبار کند: «رحم‌اللَّه امرء تفکّر فاعتبر» فکر کند و بر‌اساس این فکر، اعتبار کند. یعنی با تدبر مسائل را بسنجد - «و اعتبر فأبصر» - با این سنجش، بصیرت پیدا کند.

حوادث را درست نگاه کردن، درست سنجیدن، در آنها تدبر کردن، در انسان بصیرت ایجاد می‌کند؛ یعنی بینائی ایجاد می‌کند و انسان چشمش به حقیقت باز می‌شود. امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) در جای دیگر می‌فرماید: «فانّما البصیر من سمع فتفکّر و نظر فأبصر»؛ بصیر آن کسی است که بشنود، گوش خود را بر صداها نبندد؛ وقتی شنید، بیندیشد. هر شنیده‌ای را نمی‌شود به صرف شنیدن رد کرد یا قبول کرد؛ باید اندیشید. «البصیر من سمع فتفکّر و نظر فأبصر». نَظَرَ یعنی نگاه کند، چشم خود را نبندد. ایراد کار بسیاری از کسانی که در لغزشگاه‌های بی‌بصیرتی لغزیدند و سرنگون شدند، این است که نگاه نکردند و چشم خودشان را بر یک حقایق واضح بستند. ( 1389/08/04 بیانات در دیدار دانشجویان و جوانان استان قم‌).»

از نگاه مقام معظم رهبری، بصیرت داشتن کار ساده‌ای نیست: «دفاع از انقلاب و تشخیص مصلحت آن، کاری است که هم آسان و هم مشکل (سهل و ممتنع) می‌باشد. آسان است؛ چون فطرت‌های پاک عامه‌ مردم آن را تشخیص می‌دهد. اما از طرف دیگر، به نظر می‌رسد تشخیص مصلحت انقلاب و دفاع از آن مشکل است؛ چون بعضی از خواص و بعضی از کسانی که ادعا می‌کنند مسایل کشور یا مسایل سیاسی را می‌شناسند، گاهی اشتباه می‌کنند و غلط می‌فهمند و کج تشخیص می‌دهند و بد عمل می‌کنند. کسانی‌که ادعا می‌کردند مسایل سیاسی ایران را مثلاً از چهل سال پیش آگاهند، گاهی در مسایلِ واضحِ امروز، درمی‌مانند. چیزی را که مردم به روشنی می‌فهمند، بعضی از این افرادِ به اصطلاح صاحب‌نظر و فهیم، تشخیص نمی‌دهند! معلوم می‌شود چنین فهمی مشکلاتی دارد و خیلی هم آسان نیست. (1368/06/22 بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم) .»

«مسأله‌ تشخیص حق از باطل، یکی از آن مسایلی است که در طول تاریخ بشر و تاریخ نبوت‌ها، نقطه‌ دشوار زندگی انسان‌ها به حساب می‌آمده است. همه مایلند حق را تعقیب کنند و به آن عمل نمایند. همه مایلند از باطل اجتناب کنند. البته، غیر از انسان‌هایی که وجودشان به آتش قهر الهی تبدیل شده است و مظهر شیطانند، عموم مردم و انسان‌های دارای عقل و انصاف و صفات انسانی، می‌خواهند از باطل اجتناب بکنند و به حق گرایش پیدا نمایند؛ اما تشخیص اینها، همیشه آسان نیست. امیرالمؤمنین(علیه‌الصّلاةوالسّلام) در یکی از خطبه‌هایی که دردمندی آن بزرگوار، در کلمات و جملات آن آشکار است، همین مطلب را بیان می‌کنند. می‌فرمایند: اگر حق صریح و خالص بود، کسی به شبهه نمی‌افتاد و اگر باطل لخت و عریان ظاهر می‌شد، کسی از آن تعقیب نمی‌کرد. «ولکن یوخذ من هذا ضغث و من هذا ضغث فیمزجان فهنالک یستولی الشّیطان علی اولیائه». یعنی دست‌های کج‌اندیش و ترفندکار، قسمتی از حق را با باطل مخلوط می‌کنند و لعابی از حق روی باطل می‌دهند تا باطل قابل عرضه شود و برای مردم ساده‌لوح، قابل قبول باشد. این‌جاست که شیطان بر دوستانش مستولی شده و حق مشتبه می‌شود. (1368/07/12 بیانات در دیدار جمعی از مسئولان نهادها و سازمان‌های خدماتی و حمایت‌کننده از مستضعفان و محرومان).»

از دیدگاه معظم له، موانع بصیرت عبارتند از:
1. جاه‌طلبی
2. حسادت
3. دنیاطلبی
4. هوی‌پرستی
5. شهوترانی

«‌وقتی جاه‌طلبی‌ها و حسادت‌ها و دنیاطلبی‌ها و هوی‌پرستی‌ها و شهوترانی‌ها جلوی چشم ما را بگیرند، واقعیات را هم نمی‌توانیم مشاهده کنیم. (1389/09/04 بیانات در جمع 110 هزار بسیجی‌ در روز عید غدیر).»

«‌خیلی اوقات انسان مشاهده می‌کند که توده‌ مردم حقایق را از بعضی از خواص و نخبگان بهتر می‌بینند و بهتر می‌فهمند؛ چون تعلقاتشان کمتر است. (1389/04/05 بیانات در دیدار مردم بوشهر در روز میلاد امام علی(ع).»

از دیدگاه مقام معظم رهبری برخی عواقب بی‌بصیرتی عبارتند از:

1. گمراهی

«انسانی که بصیرت ندارد، راه را عوضی می‌رود؛ اگر عشق و ایمانی هم در او هست، آن را در راه غلط مصرف می‌کند، کجراهه می‌رود. عشق و ایمان، همت و بصیرت؛ اینها را انقلاب به مردم ما و جامعه‌ ما داد (1389/06/31 بیانات در دیدار جهادگران بسیج سازندگی‌).»

2. نشناختن فضا
3. تشخیص ندادن حق و باطل
4. باطل شدن اعمال گذشته
5. باطن بی‌مقاومت در مقابل بادهای مخالف

«با بی‌بصیرتی، با نشناختن فضا، با تشخیص ندادن حق و باطل، کرده‌های خودتان را، گذشته‌ خودتان را باطل کردید. ظاهر، ظاهر ایمان، دهان پر از ادعای انقلابیگری؛ اما باطن، باطن پوک، باطن بی‌مقاومت در مقابل بادهای مخالف. این، آسیب‌شناسی است. (1389/02/01 بیانات در دیدار گروه کثیری از پرستاران نمونه کشور).»

«آن اشتباهی که قابل بخشش نیست، این است که کسی جبهه‌ حق را با جبهه‌ باطل اشتباه کند و نتواند آن را بشناسد. (1369/02/06 سخنرانی در دیدار با اقشار مختلف مردم).»

«هر اقدامی که فضا را مغشوش کند، مشوش کند، انسان‌ها را نسبت به یکدیگر مردد کند، فضای تهمت‌آلود باشد، مجرم و غیر مجرم در آن مخلوط بشوند، این فضا مضر است، مخالف است. (1388/09/04 بیانات در دیدار جمع کثیری از بسیجیان کشور).»

6. ضربه خوردن از دشمن

«اگر ما در صحنه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ زندگی سیاسی و اجتماعی به همدیگر بدبین باشیم، به چشم دشمن به یکدیگر نگاه کنیم، این فرصت برای دشمنان حقیقی ما پیش خواهد آمد. اگر فکر نکنیم، اگر بصیرت نداشته باشیم، اگر فراموش کنیم که دشمنانی در کمین انقلابند، ضربه خواهیم خورد؛ این برای ما تجربه شد. (1388/05/12 بیانات در مراسم تنفیذ حکم دهمین دوره ریاست جمهوری).»

7. فریب خوردن از بیگانه

«قدرت تحلیل که نبود، انسان فریب تحلیلِ فریبگرِ بیگانه را می‌خورد. (1385/05/23 بیانات در دیدار رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی).»

8. عوام شدن

«هر کس که از روی بصیرت کار نمی‌کند، عوام است. (1375/03/20 بیانات در دیدار فرماندهان لشکر 27 محمد رسول‌الله (ص).»

*عضو هیات علمی و مدیر گروه ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز