شب یلدای اصفهان در آغوش «چله بزرگ»/ هندوانه‌ای که آمد، انگوری که رفت/ رسم‌های مختص اصفهان در شب یلدا
به گزارش گروه رسانه های دیگر آنا، یکی از کهن‌ترین رخدادها و مناسبت‌های تاریخ ایران‌زمین در آغاز زمستان اتفاق می‌افتد که از دیرباز مثل بسیاری دیگر از مناسبت‌های سرزمینمان آیین‌ها و رسومات مختلفی با خود دارد، رسوماتی که گاهی برآمده از دلیل این مناسبت تاریخی هستند و گاهی نیز این رسومات هستند که با شکل گیریشان به این مناسبت معنا می‌دهند.
در مناسبت‌های گوناگون کشورهای دنیا که بنگریم مشاهده می‌کنیم که برخی آیین‌ها و رسومات هستند که بیشتر از خود رویداد در اذهان ثبت شده‌اند و اگر از برخی بپرسید در مورد فلان آیین چیزی شنیده‌ای در پاسخ می‌گوید بله اما اگر از وی سؤال کنید می‌دانی به چه مناسبت این رسم انجام می‌شود شاید اطلاعی نداشته باشد.
شب یلدا نیز از این حقیقت دور نیست، رسم و رسوماتی از دیرباز داشته است که مردم خود را مقید به آن می‌دانستند و در بین اقشار و اقوام مشترک است و به نوعی می‌توان آن را رسم ایرانیان برای این مناسبت دانست، اما در عین حال رسوماتی نیز به آن افزوده شده است که یا مربوط به اقوام مختلف است و در خطه خاصی انجام می‌شود و یا رسومی است که در طی تاریخ به بهانه‌های مختلف انجام شده و امروزه به عنوان یک رسم ثابت جزء آیین‌های این مناسبت به حساب می‌آید.
البته این نکته را نیز نباید از یاد برد که برخی رسوم نیز طی سالیان متمادی که کم‌کم انجام نشده است رو به فراموشی رفته و امروزه دیگر نه تنها انجام نمی‌شود بلکه بسیاری از مردم و به خصوص نسل‌های جدید اصلاً اطلاعی از آن ندارند، مشخصاً برخی از این رسومات بسیار مورد پسند بوده و تأثیرات خوبی در زندگی افراد داشته است که باعث ناراحتی است که دیگر انجام نمی‌شود و برخی نیز از روی خرافات انجام می‌شده و یا دلایل مشخصی نداشته و تنها موجب به زحمت افتادن خانواده‌ها بوده که انجام نشدن آن منافع بیشتری دارد.
علیرضا جعفری‌زند در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اصفهان، در رابطه با رسم و رسومات مردم اصفهان در شب یلدا اظهار کرد: اصفهان هم مانند نقاط دیگر کشور رسوماتی دارد که با بقیه استانها مشترک است، از جمله این رسومات جمع شدن خانواده در منزل بزرگ‌ترها، داستان‌سرایی، شاهنامه‌خوانی و تناول خوراکی‌هایی مثل میوه‌های فصل بوده است.
* چله بزرگه و چله کوچیکه
وی افزود: البته در اصفهان بحث «چله بزرگ» و «چله کوچک» مطرح بوده است که ابتدای زمستان را به این دو بخش تقسیم می‌کردند و شب چله را در «چله بزرگ» گرامی می‌داشتند و رسومات مختلف را در آن برگزار می‌کردند.
گفتنی است در مورد اصفهان آیین‌هایی مطرح شده است که در برخی نقاط این استان هنوز انجام می‌گیرد، در تاریخ اصفهان مردم فصل زمستان را به دو برهه «چله» و «چله کوچیکه» تقسیم می‌کردند که البته برخی «چله» را «چله بزرگه» می‌نامند؛ چله از ابتدای دی ماه آغاز و تا 10 بهمن ماه ادامه داشت، چله کوچیکه اما از 10 بهمن آغاز می‌شد و تا 30 بهمن را چله کوچیکه می‌نامیدند.
شب چله در اصفهان عنوان مجزایی داشته است که خود به دو بخش «چله زری» (ماده) و «عمو چله» (نر) نام‌گذاری می‌شود و دلیل این گونه نام‌گذاری به این خاطر بود که از گذشته تاکنون همه موجودات و اشیا را بر اساس جنس مذکر و مؤنث تقسیم می‌کردند.
نسل‌های گذشته مردم اصفهان در دو شب به بهانه شب چله برنامه‌هایی برگزار می‌کردند و آیین‌هایی در این شب‌ها داشتند؛ آیین شب چله در شهر اصفهان همانند بسیاری از شهرستان‌های دیگر استان و استان‌های دیگر کشور به صورت خانوادگی برگزار می‌شده و همه اعضا خانواده به این مناسبت گرد هم می‌آمدند و با پهن کردن سفره‌ای با نام «سفره شب چله»، این شب را به یادگار در خاطراتشان ثبت می‌کردند.
* انگورهایی که تا شب یلدا دوام می‌آوردند
یکی از بهترین مورخان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و یکی از بهترین کتب تاریخی، حافظه این انسان‌های دوست‌داشتنی است، بر همین اساس از برخی از این بزرگ‌ترها در مورد شب چله و رسوماتشان سؤال کردیم، مطرح کردند که یکی از کارهایی که در ایام قدیم انجام می‌شد این بود که مقداری انگور را از فصلش در پارچه‌ای می‌پیچیدند و در زیرزمین خانه‌ها نگه می‌داشتند تا از بین نرود تا شب چله در سفره شب چله قرار دهند و آن را میل کنند.
یکی دیگر از اتفاقات شب چله به روایت آن‌ها، تناول آجیل و البته «چلسمه» است، شاید امروزه چلسمه به چیپس و پفک و خوراکی‌هایی از این قبیل اطلاق شود اما در زمان قدیم چلسمه به آجیل و تنقلاتی مثل آن مثل گندم شادونه و ... گفته می‌شد؛ همچنین میوه‌های فصل مثل خرمالو و انار از جمله میوه‌های حاضر همیشگی در این سفره رنگین بوده است که البته به گفته یکی از این بزرگ‌ترها در آن زمان هندوانه به این شکلی که امروزه بر سر سفره شب یلدا حضور دارد در دسترس نبوده است.
* داستان هندوانه‌ها
اما امروز هندوانه به عنوان نمادی کروی که برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشید محسوب می‌شود، به عنوان مهم‌ترین میوه و به شکل نماد یلدا بر سر سفره چله قرار می‌گیرد، از دیگر بخش‌های این آیین در اصفهان قدیم که شاید به سال‌ها قبل بازگردد پهن کردن لباس‌ها و رختخواب‌ها در هوای آزاد به خصوص در مقابل خورشید با هدف عرض خوش‌آمد به «عمو چله» و «چله زری» بوده است.
همچنین یکی از این مادربزرگ‌ها بیان می‌کرد: پختن آش کدو در اطراف اصفهان نیز از جمله غذاهای این شب بوده است، دور هم جمع شدن خانواده‌ها در خانه بزرگ‌تر فامیل که معمولاً پدربزرگ و مادربزرگ‌ها بوده‌اند و نشستن دور کرسی‌ها نیز یکی از مهم‌ترین اتفاقات این شب بوده است که باعث نزدیکی دل‌ها و رفع ناراحتی‌ها و کینه‌ها از هم می‌شده است.
از یکی از مادربزرگ‌ها در مورد شاهنامه‌خوانی پرسیده شد که پاسخ دادند: در آن زمان که همه سواد نداشتند اما افرادی که در فامیل و اقوام سواد داشتند برای بقیه شاهنامه می‌خواندند و همگی از داستان‌های آن لذت می‌بردند و البته پند می‌گرفتند.
* رسم خوبی که بد شده
اما برخی رسم و رسومات نیز همان‌طور که در ابتدا مطرح شد کم‌کم و در طی سالیان به آیین‌های این شب اضافه شده است، به طور مثال مراسمی که خانواده‌هایی که فرزندانشان تازه ازدواج کرده‌اند انجام می‌دهند و برای عروس هدایایی همراه با میوه و آجیل می‌برند در قدیم در شهرستان‌های استان اصفهان به شکل ساده مرسوم بوده است که امروزه تقریباً در همه شهرهای استان اصفهان یک رسم جا افتاده است.
گفتن این نکته نیز دور از فایده نیست که امروزه این رسم که از اساس، یک رسم خوب به حساب می‌آید چرا که موجب خوشحالی عروس دامادها و البته نزدیک و صمیمی‌تر شدن خانواده‌های تازه عروس دامادها می‌شود اما به خاطر تجملاتی شدن‌اش که یکی از دلایل اصلی آن چشم و هم‌چشمی‌های نادرست است به معضلی در مقابل مسیر تازه عروس و دامادها و در برخی موارد موجب ناراحتی خانواده‌ها می‌شود.
تجربه نشان داده تا زمانی که رسم و رسومات قدیمی به شکل عقلانی و به دور از تجملات و چشم و هم‌چشمی‌ها انجام شود همیشه مفید فایده بوده و با خود نزدیک شدن دل‌ها و صمیمی شدن افراد و کنار گذاشتن کینه‌ها را به همراه داشته است.
برخی رسومات همانند دورهمی خانواده‌ها، شاهنامه‌خوانی، گپ و گفت افراد با هم و رفع ناراحتی‌های بین افراد فامیل امروزه کمتر شده است، شاید خانواده‌ها دور هم جمع شوند اما دنیای مجازی مثل تلگرام و صفحات اینترنتی اجازه حضور کامل شخص در دنیای حقیقی و در کنار خانواده را به وی نمی‌دهد، همچنین با اینکه دیگر فرد بی‌سوادی در خانواده‌ها وجود ندارد اما شاهنامه‌خوانی نیز کنار گذاشته شده و فقط در برخی خانواده‌ها به ندرت دیده می‌شود، این با وجودی است که خانواده‌ها در قدیم پندهای بسیاری از شاهنامه و حافظ‌خوانی در این محافل می‌گرفتند.
انتهای پیام/