هیچ‌گونه تعامل سیستمی میان بخش‌های صنعتی و دانشگاه وجود ندارد

دکتر مهدی عسکری دانش‌آموخته دکتری عمومی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار و دکتری تخصصی میکروب شناسی از دانشگاه تهران، عضو هیات علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار است. سال جاری مقاله وی به عنوان برتر معرفی شده است و در لیست پژوهشگران برتر این واحد دانشگاهی قرار دارد.

خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت به سراغ او در بیمارستان تخصصی دامپزشکی دانشکده دامپزشکی واحد گرمسار رفته و با عسکری گفت‌وگو کرده که از نظر خوانندگان و مخاطبان می گذرد:

لطفا خودتان را معرفی کنید.

مهدی عسکری هستم. تیر سال 1358 مصادف با نیمه شعبان در یک خانواده با پیشینه فرهنگی مذهبی در تهران به دنیا آمدم. دوران دبیرستان را در مدرسه شهید مطهری منطقه 6 تهران سپری کردم و در زمان انتخاب رشته تنها دو انتخاب داشتم. انتخاب اول من دامپزشکی و دومین انتخاب من میکروبیولوژی بود. با توجه به پذیرفته شدن در اولین انتخابم، دکتری دامپزشکی خود را دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار آغاز و دانش آموخته شدم، بلافاصه به عنوان نفر اول در مقطع دکتری تخصصی میکروب شناسی دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شدم.

پایان نامه تخصصی خود را با موضوع ژنوتایپیگ اشریشیا کلای با نظر اساتید برجسته ای مانند دکتر تقی زهرایی صالحی و دکتر محمد ربانی به انجام رساندم که در نشریه Veterinary Record به چاپ رسید و تاکنون بیش از 20 مرتبه مورد ارجاع قرار گرفته است. پس از آن بیشتر فعالیت های بنده در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار به انجام رسیده است.

بیشتر فعالیت های شما در چه زمینه ای متمرکز است؟

در یک دهه گذشته بیشتر در زمینه شناخت اپیدمیولوژی و بیماری زایی سویه های زئونوز اشریشیا کلای در انسان و حیوانات که ارتباط مهمی با سلامت عمومی جامعه دارد فعالیت کرده ام. در این خصوص بیش از 30 پروژه به انجام رسیده و بیش از 30 مقاله منتشر شده است که نتایج آنها می تواند در پیشگیری و تشخیص این باکتری بیماری زا نقش مهمی داشته باشد. البته بسیاری از این پژوهش ها در قالب کارهای مشترک با سایر پژوهشگران برجسته داخلی، خارجی و تعدادی از دانشجویان ممتاز به انجام رسیده است.

جدیدترین فعالیت های شما در چه زمینه ای بوده است؟

مهمترین فعالیت تحقیقاتی در سال اخیر و برای نخستین بار در کشور سروتایپینگ کامل سویه های خطرناک مولد شیگاتوکسین در جدایه های حیوانی می باشد که نتایج بسیار مهمی از آن حاصل آمده که بزودی در مجامع علمی به تفصیل ارائه می شود.

چه نتیجه ای از این تحقیقات حاصل شده است؟

در مجموع مطالعات مختلف ما نشان داده است که ویژگی های سویه های بیماری زای این باکتری در کشور ما و به احتمال زیاد در منطقه خاورمیانه با سویه های شناخته شده در ایالات متحده، استرالیا و ژاپن متفاوت است، از این رو تعمیم بسیاری از مطالعات خارجی در منطقه جغرافیایی کشور ما کاری نادرست است که متاسفانه به وفور در الگوبرداری از تحقیقات خارجی اتفاق می افتد. از این رو در هر کشور وجود نظام های مراقبتی کارآمد در خصوص بیماری ها و بهینه سازی آن بر اساس نیاز های آن کشور ضروری است.

علت انتخاب مقاله شما به عنوان مقاله برتر چه بوده است؟

علت انتخاب مقاله اینجانب، چاپ مقاله ای در نشریه بیماری های عفونی نوپدید (EID) کشور آمریکاست که اکنون با ضریب تاثیر 8 در رده 3 نشریه برتر علمی دنیا در زمینه بیماری های عفونی به شمار می رود.

لطفا درباره این پژوهش توضیحات بیشتری در اختیار ما قرار دهید.

انجام این پژوهش، داستانی دراز دارد که آغاز آن به اواخر سال 2014 میلادی بر می گردد. در آن زمان توانستیم برای نخستین بار وجود سویه های نوپدید بیماریزای اشریشیا کلی را در کبوتر های چهار استان کشور به اثبات برسانیم. با توجه به اینکه در سطح دنیا اطلاعات اندکی در این خصوص وجود داشت پروپوزال یک پروژه مشترک به دکتر مورابیتو رئیس آزمایشگاه رفرانس اتحادیه اروپا- از سوی اینجانب ارائه شد و با توجه به اینکه ایشان خود کاشف این سویه بودند مورد استقبال ایشان قرار گرفت.

در حین انجام این مطالعه، سویه های نوپدید مورد بحث برای نخستین بار باعث چند مورد سندروم خطرناک اورمی همولیتیک یا HUS – در اتحادیه اروپا شد و به همین دلیل بودجه بسیار بالایی برای تکمیل این طرح از طرف آزمایشگاه رفرانس اروپا در نظر گرفته شد و در دو سال این مطالعه با مشارکت بیش از 10 پژوهشگر برجسته از کشورهای ایتالیا، هلند و اتریش به انجام رسید و این جانب نیز افتخار داشتم به عنوان تنها پژوهشگر غیراروپایی در این طرح بزرگ حضور داشته باشم و مدتی نیز در آزمایشگاه رفرانس اروپا در انستیتوی ملی بهداشت کشور ایتالیا برای انجام این پروژه همکاری کردم.

در این مطالعه نقشه ژنتیکی این سویه نوپدید و خطرناک اشریشیا کلای برای نخستین بار در جهان با روش پیشرفته NGS ترسیم و در بانک ژنوم EMBL ثبت شد.

علت موفقیت های شما چه چیزی بوده است؟

از نظر بنده موفقیت واقعی پژوهشگر زمانی است که نتایج تحقیقات بتواند در کشور مورد استفاده قرار گیرد. امیدوارم بر اساس تجربیات به دست آمده در آینده بتوانیم با کمک سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت در مورد بیماری های مشترک مانند کشورهای پیشرفته سیستم های غربالگری سیستماتیک و ارزیابی خطر - Risk Assessment راه اندازی تا بتوانیم از وقوع یا انتشار بیماری های واگیر مشترک جلوگیری کنیم.

از نظر بنده تعداد مقالات و ضریب تاثیر آن ها تنها یکی از معیار های موفقیت است. در مجموع علاقه و پشتکار زیاد و پرهیز از پراکنده کاری و کمی گرایی و ارتباط مستمر با محققین صاحب نظر را از نقاط قوت خود می دانم.

چه توصیه ای به دانشجویان و استادان دارید؟

مهم ترین توصیه به دانشجویان پیدا کردن علایق منطبق با روحیات فردی و توانایی ها، تعیین اهداف، خستگی ناپذیر بودن، نترسیدن از شکست و پایبندی به مبانی اخلاقی به ویژه در فعالیت های پژوهشی است. توصیه من این است که تنها افرادی وارد مسیر پژوهش شوند که علاقه و شناخت کافی نسبت به ماهیت آن و مشکلات پیش رو داشته باشند.

فرهنگ فراگیر تولید مقالات در سال های اخیر از جهاتی اتفاق خوبی نبوده است و یکی از علت های آن افزایش رو به رشد ظرفیت دوره های تحصیلات تکمیلی در کشور است. تولید مقالات با کیفیت و مفید فی نفسه باارزش است ولی هدف نیست، هدف از پژوهش، تایید یا رد فرضیاتی است که اهمیت علمی مشخص و یا کاربرد عملی داشته باشد و یا تولید فن آوری است که اغلب به انتشار مقاله نیز می انجامد.

اما اکنون بسیاری از پژوهش ها تنها با هدف تولید مقاله به انجام می رسد و نتیجه آن چاپ هزاران مقاله با اهمیت نا مشخص و دقت پایین است که هیچ نقشی در تولید علم و افزایش دانسته های ما ندارند در فعالیت های پژوهشی اساتید پراکنده کاری آسیب اصلی در کشور است زیرا یک فرد تنها زمانی صاحب نظر خواهد بود که سال ها یک موضوع خاص را مورد تحلیل و پژوهش قرار دهد تا نسبت به آن نگرش عمیقی پیدا کند. البته معمولا تعداد اعضای هیات علمی در دانشگاه های کشورهای در حال توسعه زیاد نیست و همین مساله اساتید را به سمت انجام مطالعات پراکنده سوق می دهد.

برای ارتقای سطح تحقیقات کاربردی چه پیشنهادی دارید؟

میزان ارتباطات میان دانشگاه و بخش های صنعتی تولیدی در کشور ما یک ارتباط حداقلی است و هیچ گونه تعامل سیستماتیک میان این بخش ها وجود ندارد. به زبان دیگر بسیاری از بخش ها به صورت جزیره های دور افتاده از یکدیگر عمل می کنند. حتی در بسیاری از موارد ارتباطات موثر پژوهشی میان دانشگاه ها نیز وجود ندارد مگر اینکه بر اساس ارتباطات فردی تعاملات تسهیل شود.

نتیجه این است که اگر چه تحقیقات متعددی انجام می شود در اغلب موارد سمت و سوی مشخصی در تحقیقات وجود ندارد و این در تضاد با اقتصاد و علم درونزا است. برای ارتقای سطح تحقیقات کاربردی، بهتر است ارتباط میان صنعت و دانشگاه نهادینه شود. برای مثال بهتر است به جای پرداخت بودجه های پژوهشی بصورت مستقیم، بخش های تولیدی و صنعتی ملزم شوند درصدی از درآمد سالانه خود را به جای پرداخت به صورت مالیات در بخش تحقیق و توسعه با نظارت دانشگاه ها هزینه کنند.

در این حالت صنعت و پژوهشگران نیازمند تعامل با یکدیگر خواهند بود و این همان حلقه مفقوده حال حاضر است. این روش در دراز مدت می تواند تحولی در اقتصاد و علوم کاربردی ایجاد کند.

نکته بعدی توجه بیشتر به علوم بنیادین در کنار تحقیقات کاربردی است . کشورهایی در دنیای علم تحول آفرین هستند که بتوانند مرزهای دانش بشری را جابه‌جا کنند. ولی علوم بنیادین چون نیاز به تحقیقات دراز مدت، پر هزینه و امکانات بالا دارند برای متولیان پژوهش جذابیتی ندارند و در مورد آنها سرمایه گذاری لازم انجام نشده است تا زمانی که بصورت جدی وارد این مسیر نشویم تحول شگرفی در سطح دانش و فن آوری رخ نمی دهد.

حرف آخر ....

علاوه بر توجه به پژوهش، نیازمند بازنگری در سیستم های آموزشی با توجه به نیازهای جامعه هستیم که نباید از آن غفلت کنیم. دانشگاه ها باید قادر باشند تا نسل هایی پیشرو و توانمند تربیت کنند چراکه همین افراد نوید بخش آینده روشن برای کشور عزیزمان خواهند بود.

گفت‌وگو از قدرت الله قندالی