سر درگمی مرکل در بن‌بست سیاسی آلمان

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا - محمدرضا پارسا؛ همان گونه که رویدادهای داخلی یک کشور می‌توانند بازتاب‌ها و پیامدهایی بین‌المللی داشته باشند، رویدادهای منطقه‌ای و بین‌المللی هم می‌توانند عرصه‌های مختلف زندگی یک ملت از جمله سیاست آن را تحت تاثیر قرار دهند.

نتیجه انتخابات فدرال 2017 آلمان گویای این امر است. آنگلا مرکل که پیش از این سه دوره پیاپی به مقام صدراعظمی آلمان رسیده بود، در انتخابات اخیر نتیجه ضعیف‌تری نسبت به انتخابات فدرال سال 2005، 2009 و 2013 به دست آورد. شاید یکی از مهمترین دلایل این امر، واکنش منفی بخشی از مردم آلمان نسبت به سیاست‌های مرکل در حوزه مسائلی چون بحران پناه جویان باشد.

اتحادیه دموکرات مسیحی (CDU) - به رهبری آنگلا مرکل - و اتحادیه سوسیال مسیحی (CSU) - خواهر خوانده اتحادیه دموکرات مسیحی - در انتخابات فدرال 2013 در مجموع توانسته بودند 54/41 درصد آرا را به دست بیاورند اما در انتخابات اخیر، میزان اقبال عمومی به این دو حزب بیش از 8 درصد کمتر شد.

در مقابل حزب تازه تاسیس آلترناتیو برای آلمان که حزبی راست‌گرا و مخالف ورود پناهجویان به کشور است، توانست نظر بخشی از مردم آلمان به ویژه ملی‌گرایان و محافظه‌کاران را به سوی خود جلب کند و در جایگاه سوم قرار بگیرد.

حدود دو ماه و نیم از انتخابات فدرال 24 سپتامبر (2 مهر) گذشته اما آنگلا مرکل تاکنون نتوانسته است با جلب نظر مساعد احزاب دیگر، دولتی ائتلافی تشکیل بدهد و برای چهارمین بار پیاپی به مقام صدر اعظمی آلمان برسد.

به نظر می‌رسد با پیچیده‌تر شدن اوضاع اجتماعی آلمان، در نتیجه رویدادهای منطقه‌ای و بین‌المللی، اوضاع سیاسی این کشور هم نسبت به گذشته، پیچیده‌تر شده است. به همین دلیل، تلاش‌های آنگلا مرکل برای تشکیل دولتی ائتلافی، به درازا کشیده است.

انتخابات فدرال آلمان در یک نگاه

انتخابات فدرال آلمان برای انتخاب اعضای نوزدهمین بودنستاگ (پارلمان مرکزی آلمان فدرال) روز 24 سپتامبر 2017 (2 مهر) برگزار شد. این پارلمان هم به نوبه خود صدر اعظم آلمان را انتخاب می‌کند. فردی که می‌خواهد به مقام صدر اعظمی آلمان برسد باید اکثریت مطلق آرا را در بوندستاگ به دست بیاورد؛ امری که تاکنون پس از انتخابات اخیر، اتفاق نیفتاده است.

اتحادیه دموکرات مسیحی (CDU) و اتحادیه سوسیال مسیحی (CSU) که به احزاب مسیحی مشهورند، در مجموع تنها توانستند 93/32 درصد آرا را از آن خود کنند. این میزان آرا، حدود 8 درصد پایین تر از انتخابات دوره پیش بود.

حزب سوسیال دموکرات آلمان (SPD) به رهبری مارتین شولتز مهمترین رقیب مرکل هم توانست 51/20 درصد آرا را به دست بیاورد. این بدترین نتیجه حزب سوسیال دمکرات آلمان از زمان پایان جنگ جهانی دوم به این سو محسوب می‌شود.

اما حزب آلترناتیو برای آلمان (AfD)، یک حزب تازه تاسیس راستگرا و مهاجر ستیز، که پیش از این در بوندستاگ نماینده‌ای نداشت، در انتخابات اخیر شگفتی ساز شد و توانست با به دست آوردن 64/12 درصد آرا، در جایگاه سوم قرار بگیرد.

حزب دموکرات آزاد (FDP)، حزب چپ (The Left) و حزب سبزها (The Greens) هم به ترتیب با به دست آوردن 75/10، 24/9 و 94/8 درصد آرا، در جایگاه های چهارم تا ششم قرار گرفتند. دیگر احزاب هم 99/4 درصد آرا را از آن خود کردند.

بوندستاگ یا همان پارلمان فدرال آلمان 709 کرسی دارد. در انتخابات فدرال 2017، اتحادیه دموکرات مسیحی/ اتحادیه سوسیال مسیحی (CDU/CSU) با به دست آوردن 246 کرسی بیشترین کرسی ها را از آن خود کردند. از این تعداد، 200 کرسی به اتحادیه دموکرات مسیحی و 46 کرسی به اتحادیه سوسیال مسیحی رسید.

برای تشکیل دولت، باید اکثریت مطلق آرا (نصف به علاوه یک) کسب شود. آنگلا مرکل که از سال 2005 مقام صدر اعظمی آلمان را به عهده دارد، نمی‌تواند با این میزان آرا، به مقام صدر اعظمی آلمان دست پیدا کند و از این رو باید با حزب یا احزابی دیگر دست به ائتلاف بزند.

حزب سوسیال دموکرات (SPD) به رهبری مارتین شولتز 153 کرسی، حزب آلترناتیو برای آلمان (AfD) 94 کرسی، حزب دموکرات آزاد (FDP) 80 کرسی، حزب چپ (The Left یا Linke) 69 کرسی و حزب سبزها (The Greens) 67 کرسی، به دست آوردند.

برای به دست آوردن اکثریت پارلمانی، 355 کرسی لازم است. از این رو مرکل برای رسیدن به چهارمین مقام صدر اعظمی خود کار دشواری پیش رو دارد و باید در ائتلاف با حزب یا احزاب دیگر، دست کم 109 کرسی دیگر را به دست بیاورد.

چرا بن بست سیاسی؟

آنگلا مرکل برای تشکیل دولت ائتلافی، مانند دوره پیش، چاره‌ای جز مذاکره و گفتگو با احزاب دیگر ندارد. صدر اعظم سه دوره اخیر آلمان، به دلایل سیاسی، بیشتر به دنبال ائتلاف با احزاب کوچکتر بود اما این راهبرد، راه به جایی نبرد.

آنگلا مرکل تنها با همراهی حزب سوسیال دموکرات (SPD) به رهبری مارتین شولتز، مهمترین رقیب انتخاباتی خود، می‌تواند بدون نیاز به دیگر احزاب، دولت ائتلافی تشکیل بدهد زیرا این حزب در انتخابات اخیر فدرال توانست، با به دست آوردن 153 کرسی در جایگاه دوم قرار بگیرد.

پس از انتخابات فدرال آلمان، بسیاری گمان می‌کردند احزاب مسیحی متشکل از اتحادیه دموکرات مسیحی (CDU) و اتحادیه سوسیال مسیحی (CSU) به راحتی بتوانند با حزب دموکرات آزاد (یا همان لیبرال دموکرات‌ها) و حزب سبزها بر سر تشکیل دولت ائتلافی، به توافق برسند.

با وجود این، در عمل روند مذاکرات آن گونه که انتظار می رفت، پیش نرفت. احزاب مسیحی و دو حزب دموکرات آزاد و سبزها بر سر مسائلی چون: مهاجرت و ورود پناهجویان به آلمان، تغییرات اقلیمی و تقسیم وزارتخانه‌ها و چگونگی رابطه با اتحادیه اروپا، به مشکل برخوردند.

حزب دموکرات آزاد (لیبرال دمکرات‌ها) که در انتخابات اخیر توانست بیش از 10 درصد آرا را به دست بیاورد، طی گفتگوهای صورت گرفته، موضع سختی گرفت و بر ضرورت تغییر در سیاست‌های دولت آینده در زمینه‌هایی چون مدرنیزه‌سازی کشور، اقتصاد، آموزش و پرورش و حتی رابطه با اتحادیه اروپا تاکید کرد.

حزب سبزها نیز مخالفت خود را با ایجاد محدودیت‌های بیشتر برای ورود پناهجویان به آلمان، اعلام کرد. حزب سوسیال مسیحی، خواهر خوانده حزب صدر اعظم، خواهان تعیین سقفی برای پذیرش پناهجویان بود. در گفتگوهای صورت گرفته، حزب سبزها در مقایسه با حزب دموکرات آزاد، تمایل بیشتری برای تشکیل دولت ائتلافی از خود نشان داد.

پس از چند هفته مذاکره و سرانجام اعلام شکست گفتگوها در تاریخ یکشنبه 19 نوامبر 2017 (28 آبان)، حزب دموکرات آزاد از گفتگوهای تشکیل دولت ائتلافی بیرون رفت. کریستیان لیندنر رهبر حزب دموکرات آزاد، بی‌اعتمادی و نبود ایده‌های مشترک برای مدرنیزه سازی کشور را دلیل شکست گفتگوها خواند.

پس از خارج شدن حزب دموکرات آزاد از مذاکرات، آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان ضمن ابراز تاسف از این امر، از ممکن بودن به نتیجه رسیدن گفتگوها در صورت عدم خروج حزب دموکرات آزاد سخن گفت و بر ضرورت ادامه تلاش‌ها تا زمان تشکیل دولت تاکید کرد.

حزب سبزها نیز مسئولیت شکست مذاکرات برای تشکیل دولت ائتلافی را به گردن حزب دموکرات آزاد انداخت و موضع سخت این حزب در گفتگوها را علت اصلی به نتیجه نرسیدن تلاش‌های صورت گرفته دانست.

با بیرون رفتن حزب دموکرات آزاد از گفتگوها، دیگر به توافق رسیدن احزاب مسیحی و سبزها به تنهایی برای تشکیل یک دولت ائتلافی کافی نبود. ائتلاف با حزب آلترناتیو برای آلمان یا حزب سوسیال دموکرات (SPD) از گزینه‌های پیش رو بود.

آشکار است احزاب مسیحی و دیگر احزاب آلمانی، به هیچ روی مایل نیستند با یک حزب راست افراطی، دولت ائتلافی تشکیل بدهند. به همین دلیل، در هر گونه ائتلافی، حزب آلترناتیو برای آلمان، خود به خود، جایی نخواهد داشت.

دیگر گزینه باقی مانده برای مرکل به توافق رسیدن با حزب رقیب یعنی حزب سوسیال دموکرات است. حزب سوسیال دمکرات آلمان پس از شکست گفتگوهای چهارجانبه، اعلام کرد مشارکتی در دولت آینده نخواهد داشت.

آنگلا مرکل پس از شکست مذاکرات، پیشنهاد کرد دوباره در کشور انتخابات برگزار شود اما فرانک والتر اشتاین­مایر رئیس جمهور آلمان، با این پیشنهاد موافقت نکرد و از مرکل خواست کوشش‌هایش را تا تشکیل دولت ادامه بدهد.

البته تشکیل یک دولت اقلیت از دیگر گزینه‌های آنگلا مرکل بود. با این‌حال، یک روز پس از شکست گفتگوهای تشکیل دولت ائتلافی، او در گفتگویی تلویزیونی با شبکه (ZDF) آشکارا اعلام کرد برگزاری انتخابات زودهنگام را به تشکیل یک دولت اقلیت، ترجیح می‌دهد.

سرانجام با ابتکار عمل فرانک والتر اشتاین­مایر رئیس جمهور آلمان، در تاریخ 26 نوامبر (5 آذر) نشستی مشترک میان رهبران دو حزب دموکرات مسیحی و سوسیال دموکرات آلمان، برای تشکیل یک ائتلاف بزرگ، برگزار شد.

پس از این نشست، یک مقام حزب دموکرات مسیحی، ائتلاف با حزب سوسیال دموکرات را بهترین گزینه برای تشکیل یک دولت ائتلافی خواند و این امر را بهتر از تشکیل یک دولت اقلیت و یا ائتلاف با دو حزب دموکرات آزاد و سبزها دانست.

به تازگی، مارتین شولتز رهبر حزب سوسیال دموکرات آلمان، تلاش هایش را برای جلب نظر اعضای حزب خود برای حضور در دولتی ائتلافی، افزایش داده است. او از اعضای حزب خود درخواست کرده است از تشکیل یک دولت ائتلافی مانند دوره پیش، حمایت کنند.

مارتین شولتز روز پنج شنبه (16 آذر) طی سخنرانی در نشست دو سالانه حزب سوسیال دموکرات آلمان با اشاره به مسئولیت حزب سوسیال دموکرات در برابر نسل آینده کشور، کوشید اعضای حزبش را برای حمایت از تشکیل یک دولت ائتلافی، ترغیب کند.

آینده سیاسی آنگلا مرکل

آنگلا مرکل بی‌تردید یکی از قدرتمندترین و تاثیرگذارترین سیاستمداران اروپایی طی دو دهه اخیر بوده است. او از سال 2005 میلادی به این سو صدر اعظم آلمان بوده و همچنان به دنبال آن است که دست کم برای یک دوره دیگر در این مقام باقی بماند.

او یک روز پس از شکست مذاکرات برای تشکیل دولت ائتلافی، در مصاحبه با شبکه تلویزیونی (ZDF) گفته بود در صورت برگزاری انتخابات پارلمانی زودهنگام باز هم در انتخابات حضور خواهد داشت. او همچنین احتمال کناره‌گیری و یا بازنشستگی خود را برای شکست بن‌بست سیاسی کشور، کاملا رد کرد.

گمان نمی‌رود مرکل به این زودی‌ها حاضر به رها کردن عرصه سیاست آلمان باشد. در صورت تشکیل هرگونه دولت ائتلافی حتی با سوسیال دموکرات‌های آلمان، او به احتمال زیاد، سکاندار مقام صدراعظمی خواهد بود.

در صورت تشکیل نشدن دولت ائتلافی به هر دلیلی و برگزاری انتخابات زود هنگام پارلمانی هم، مرکل و احزاب مسیحی همچنان نامزد اصلی کسب قدرت خواهند بود. یکی از دلایل این امر، آن است که در عرصه سیاست آلمان، فعلا وزنه‌ای همتراز مرکل وجود ندارد.

با وجود ریزش حدود 8 درصد آرای احزاب مسیحی در انتخابات فدرال اخیر، حزب سوسیال دموکرات، با فاصله‌ای چشمگیر در جایگاه دوم قرار گرفت. به نظر نمی‌رسد در شرایط فعلی با بودن آنگلا مرکل کسانی مانند مارتین شولتز، بخت چندانی برای رسیدن به مقام صدر اعظمی داشته باشند.

با همه انتقادهای به عمل آمده از سیاست‌های مهاجرتی آنگلا مرکل، در مجموع عملکرد صدر اعظم در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی از نظر بخش عمده‌ای از مردم آلمان، قابل قبول بوده است. گذشته از این، مرکل توان و اراده کافی برای گذر از این چالش را نیز دارد.