دادستان تهران: ایجاد فرهنگ مصرف آب ضروری است/ لزوم اقدامات پیشگیرانه در حوزه منابع آبی

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری آنا از پایگاه اطلاع‌رسانی دادسرای عمومی و انقلاب تهران، سومین همایش تخصصی دادسراهای استان تهران با موضوع «حقوق عامه و صیانت از منابع آبی و توزیع عادلانه آن» با حضور معاونان دادستان و سرپرستان نواحی و دوایر نظارت تهران، دادستان‌های شهرستان‌ها و روسای حوزه‌های قضایی بخش استان تهران، قائم مقام وزیر نیرو و برخی معاونان و مسوولان این وزارتخانه، روز شنبه یازدهم آذر ماه سال جاری، به ریاست دکتر عباس جعفری دولت‌‌آبادی دادستان عمومی و انقلاب تهران برگزار شد.

جعفری دولت‌آبادی ضمن تبریک ولادت پیامبر اکرم (ص) اظهار کرد بشریت با این میلاد از خواب جهالت بیدار شد و این ولادت با سعادت در روزگاری که عربستان در جاهلیت به سر می‌برد، جهان را تغییر داد و روند رو به آینده هم‌چنان ادامه دارد. هم اینک نیز جهان منتظر موعود اصلی است که انشاالله با حضور خود، عدالت را به جهان عرضه کند.

شانزده عنوان قانون مصوب در رابطه با آب

وی موضوع جلسه شامل حقوق عامه با محوریت آب را مساله‌ای پر اهمیت دانست و در گام اول به قوانین متعدد مرتبط با آب پرداخت و ضمن احصاء شانزده عنوان قانون مصوب در رابطه با آب از جمله قانون حفظ و حراست منابع آب‌های زیرزمینی کشور مصوب 1345، قانون تفسیر ماده واحده قانون تفکیک وظایف وزارت‌خانه‌های کشاورزی و جهاد سازندگی مصوب 1369، قانون تشکیل شرکت آب و فاضلاب مصوب 1369، قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب 1353 با اصلاحات سال 1371، آیین‌نامه بهداشت محیط مصوب 1371، قانون مناطق دریایی ایران مصوب 1373، قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبی مصوب 1374، آیین‌نامه احداث و استفاده از تاسیسات در فلات قاره و مناطق انحصاری ایران در خلیج فارس و دریای عمان مصوب 1375 و قانون توزیع عادلانه آب مصوب 1361؛ تصویب این حجم از قوانین پیرامون آب را موید تحولات پی در پی موضوع در حوزه تقنین ارزیابی کرد و در خصوص موضوع همایش یک روزه دادستانی اظهار کرد: بررسی میزان توجه قضات و مسوولان به قوانین موجود و این که اجرای این قوانین تا چه میزان مسائل و مشکلات مرتبط با جرایم آب را مرتفع کرده است، موضوع همایش حاضر است و این حجم تعدد قوانین طبعاً تعدد رویه‌ها اعم از قضایی و اجرایی و تداخل و هم پوشانی وظایف دستگاه‌های اجرایی را در پی خواهد داشت.

دادستان تهران به موضوع امنیتی شدن آب در برخی حوزه‌های کشور نیز پرداخت و دو نمونه شامل حوادث شرق اصفهان و شهرستان جغتای را خاطر نشان کرد و اظهار کرد: کمبود آب باعث درگیری‌ها و حوادثی در برخی استان‌ها شد که از جمله اختلافات دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری در رابطه با آب زاینده‌رود و حادثه شهر استانک جغتای در پی عملیات حفر چاه آب شرب در اراضی روستا است که در حادثه اخیرالذکر، به منظور حل مشکل آب شرب تعدادی از روستاهای پایین دست، اهالی شهرستانک در اعتراض به عملیات حفر چاه، متعرض مامورین انتظامی و وسایل نقلیه آنان شدند که متاسفانه منجر به فوت یک نفر نیز گردید.

جعفری‌دولت‌آبادی با تاکید بر این که نمی‌خواهیم بگوییم آب موضوعی کاملاً امنیتی است، اما تاکید داریم که تهدیداتی در این حوزه متوجه ماست، در تایید امنیتی شدن موضوع آب، به تهدیدهای داعش به آلوده کردن آب نیز اشاره کرد و افزود: درگیری‌های محلی به خاطر مساله آب و توطئه دشمنان با استفاده از مسائل آب می‌تواند آب را به یک مساله امنیتی تبدیل کند؛ و عدم توجه به این مهم، مشکلات جدی‌تری را در آینده به بار خواهد آورد.

دو معیار آلودگی آب: «تبدیل نوع مصرف آب» و «قابلیت اضرار به جامعه»

نکته سومی که دادستان تهران به آن پرداخت، اهمیت آلودگی آب بود که از چند منظر شامل هدر رفتن آب، ضربه زدن به سلامت کشور و درگیر کردن دستگاه‌های مرتبط با آب، مورد توجه وی قرار گرفت و در توضیح افزود: پاسخ به این پرسش‌ها که چه آبی آلوده محسوب می‌شود و تعاریف موجود در قوانین بر چه معیارهایی استوار است، در رسیدگی‌های قضایی از اهمیت بالایی برخوردار است. قوانین در تعریف آلودگی آب، دو معیار «تبدیل نوع مصرف آب» و «قابلیت اضرار به جامعه» را به کار گرفته‌ است؛ ماده 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، آلودگی محیط زیست را شامل پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک یا زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی یا شیمیایی یا بیولوژیک آن را به طوری که زیان آور به حال انسان یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و آثار و ابنیه باشد، تغییر دهد. هم‌چنین آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب، با احصاء مواد آلوده کننده آب شامل عوامل فیزیکی و شیمیایی، بیولوژیک، منابع مولد آلودگی آب را منابع صنعتی، معدنی، کشاورزی و... دانسته و ضمن اشاره به فاضلاب و مواد زائد، در بند 3 ماده 1 در تعریف آلودگی آب آورده است «تغییر مواد معلق یا تغییر درجه حرارت و دیگر خواص فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی آب در حدی که آن را برای مصرفی که مقرر است، مضر یا غیرمفید سازد».

دادستان تهران با توجه به تعاریف فوق‌الذکر و دو معیار ذکر شده برای تشخیص آلودگی آب، اضرار به انسان‌ها را معیار مهمی خواند که در ماده 688 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 1375 نیز به آن تصریح شده است و در ذکر مثال افزود: آبی که با مواد و خون حاصل از کشتارگاه آلوده می‌شود برای مصارف کشاورزی مضر نیست، اما برای انسان ضرر دارد؛ لذا دو معیار ارائه شده برای آلودگی آب باید تلفیق شود.

جعفری‌دولت‌آبادی با طرح این سوال که مرجع تشخیص آلودگی آب وزارت بهداشت است یا نیرو و هم‌چنین طرح ابهامات قانونی موجود در باب وظایف دستگاه‌های اجرایی در این راستا، اظهار کرد: مطابق قوانین مصوب، چندین دستگاه اجرایی در موضوع آلودگی آب نقش دارند و لذا قاضی باید تشخیص دهد که چه مرجعی باید اعلام جرم کند و کارشناسی پرونده در باب آلودگی با کدام دستگاه است،

جرایم علیه منابع آبی جرم علیه منافع عمومی است

وی توجه قضات به این ابهامات و تنقیح قوانین از این منظر را ضروری دانست و در خصوص نوع جرایم مرتبط با آب؛ از این جهت که در کدام یک از گروه‌های سه گانه مقرر برای جرایم شامل جرایم علیه اشخاص، جرایم علیه اموال و مالکیت و جرایم علیه نظم و آسایش عمومی قرار می‌گیرد، اظهار کرد: آلودگی آب به نحو جزئی ممکن است جرمی داخل در شمول دو دسته اول باشد، اما امروزه اهمیت موضوع آب ایجاب می‌کند که جرایم مرتبط با آن را در زمره جرایم علیه نظم و آسایش عمومی بدانیم چرا که این جرایم با سلامت مردم در ارتباط است و دادستان نیز بر اساس وظایف محول در ماده 22 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، مسوولیت حفظ حقوق عامه و تعقیب جرایم ارتکابی در این حوزه را دارد.

ماهیت دیپلماسی آب

دادستان تهران به موضوع دیپلماسی آب پرداخت و با اشاره به ماده 1 قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم مصوب 1395 که در تعریف تروریسم به «ایراد خسارت شدید به محیط زیست از قبیل مسموم کردن آب ها» تصریح کرده است؛ هم‌چنین خاطر نشان کردن ماده 286 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 که یکی از مصادیق افساد فی الارض را پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک دانسته که مهم ترین بستر آن، آب شرب شهروندان است؛ در مبنای دیگر برای ارتباط دادن منابع آبی با دیپلماسی اظهار کرد: گاه رودها از دو یا چند کشور می گذرد و لذا بحث دیپلماسی آب مطرح می شود مانند رود فرات که از کوهستان‌های شرق آناتولی در کشور ترکیه سرچشمه گرفته و به ‌سوی کشورهای سوریه، عراق روان است. لذا این منبع آبی با چند کشور مرتبط است.‌ هم‌چنین کشور ایران در خصوص رود هیرمند با افغانستان در ارتباط است و از اینجا دیپلماسی آب موضوعیت می‌یابد.

وی اظهارات اخیر یکی از مقامات کشور افغانستان در رد ارتباط آن کشور با کمبود آب هیرمند را موید ماهیت دیپلماسی آب دانست و افزود: این که بروز خشکسالی حتی در کشور همسایه، وضعیت اقلیمی ایران را تغییر می‌دهد و مسائلی چون ریزگردها را در پی دارد؛ موید ضرورت توجه به ماهیت دیپلماسی آب است.

برخی مشکلات ما ناشی از زیاده‌خواهی است

جعفری‌دولت‌آبادی یکی از عوامل کمبود آب و آلودگی آن را، زیاده‌طلبی‌ها و اسراف انسان‌ها دانست و با اشاره به داستان آفرینش بشر و توجیهات شیطان در عدم کرنش مقابل انسان، اظهار کرد: شیطان نیز معترض بود که این بشر روی زمین فساد می‌کند؛ و لذا باید مراقب باشیم تا مصداق حرف شیطان نباشیم چرا که خداوند زمین را برای بشر آفرید و برخی مشکلات ما بر روی زمین ناشی از زیاده‌خواهی‌های افراد است و لذا ایجاد فرهنگ مصرف آب و ارتقاء آن از ضروری است.

نقش رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما در فرهنگ‌سازی مصرف آب

دادستان تهران رفتار امام خمینی (ره) نسبت به مواهب طبیعی از جمله آب؛ به گونه‌ای که لیوان آب نیم خورده را دور نمی‌ریختند را الگو و معیار فرهنگ دینی دانست و خطاب به سازمان صدا و سیما اظهار کرد: امروزه نقش رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما و شبکه‌های اجتماعی در فرهنگ‌سازی مصرف آب بسیار مهم است و مشاهده برخی رفتارها مانند استفاده از آب شرب برای شستشوی خودرو و یا آبیاری درخت، موید نیاز به فرهنگ‌سازی در این راستا و سنگین بودن وظایف سازمان صدا و سیما است.

نکته دیگری که جعفری‌دولت‌آبادی در این همایش به آن پرداخت، نقش دستگاه‌های اجرایی مرتبط با آب بود. وی مهم‌ترین نقش را برای وزارت نیرو و سازمان محیط زیست تعریف کرد و با اشاره به تداخل و هم‌پوشانی قوانین در این راستا، در توضیح اظهار کرد: امروزه کدام مرجع اجرایی، مسوول و متولی امور آب است؛ وزارت نیرو با این استدلال که مسوول تامین آب شرب است و یا سازمان حفاظت از محیط زیست با این توجیه که آب جزو منابع زیست محیطی است؟

دادستان تهران رفع ابهام از قوانین در باب تفکیک وظایف این دو دستگاه اجرایی و سایر وزارتخانه‌های مرتبط مانند بهداشت، درمان و امور پزشکی و جهاد کشاورزی را از باب رسیدگی به پرونده‌های قضایی نیز ضروری خواند.

جعفری‌دولت‌آبادی در باب وظایف دستگاه قضایی، دو اصل 45 و 50 قانون اساسی را به عنوان مبانی بحث مورد اشاره قرار داد و اظهار کرد: اصل 45 به موضوع انفال که در اختیار حکومت اشاره دارد و اصل 50 مربوط به محیط زیست است. این دو اصل موید قانونمند و هدفمند بودن سیاست جمهوری اسلامی ایران در این باب است. هم‌چنین در قوانین عادی، ماده 22 قانون آیین دادرسی کیفری که از وظایف دادستان را حفظ حقوق عمومی و اقامه دعوای لازم در این مورد دانسته، تحولی در قوانین محسوب می‌شود.

وی نوآوری دیگر قانون آیین دادرسی کیفری جدید حکم مندرج در ماده 293 دانست که از جمله اختیارات دادستان کل کشور را نظارت بر موارد حقوق عامه ذکر کرده و در خصوص ظرفیت‌های این ماده قانونی در موضوع آب اظهار کرد: با این ماده قانونی، دادستان کل کشور مسوول نظارت بر حفاظت از حقوق عامه قرار داده شده و دادستان‌ها نیز به عنوان مقام قضایی در مرحله اجرا باید ورود کرده و فعال شوند.

تاسیس دادسرای حمایت از انفال و ثروت‌های عمومی

دادستان تهران از جمله الزامات لازم برای مقابله با جرایم علیه آب را، پیش‌بینی ساختارهای مناسب قضایی در این راستا دانست و در بیان اقدامات دادسرای عمومی و انقلاب تهران در این امر، به تاسیس دادسرای حمایت از انفال و ثروت‌های عمومی اشاره کرد و افزود: دادسرای تهران در پیش‌بینی ساختار مناسب برای حقوق عامه، فراتر از انتظار اقدام کرده و تشکیل این دادسرا همراه با تربیت قضات متخصص، گام مهم دادستانی تهران است که فراتر از قانون، علاوه بر شعبه تخصصی، دادسرای تخصصی راه‌اندازی کرده و افزون بر موضوع آب، به محیط زیست و انفال نیز وارد شده است.

جعفری‌دولت‌آبادی اطلاع‌رسانی در مورد پرونده‌های مرتبط با آب را ضرورتی خواند که کم‌تر به آن توجه شده و با اشاره به رویه اطلاع‌رسانی در قوه‌قضاییه و دادسرا که بیشتر به مفاسد اقتصادی و اجتماعی می‌پردازد، اظهار کرد: دادستان‌ها تشکیل پرونده‌های مهم در موضوع آب را اعلام کنند تا اطلاع‌رسانی صورت گیرد.

پیشگیری از وقوع جرم نکته دیگری بود که دادستان تهران به آن پرداخت. وی پیشگیری در موضوع آب را کم هزینه دانست و در بیان ویژگی جمعی بودن پیشگیری از وقوع جرایم مربوط به آب، اظهار کرد: دستگاه‌های اجرایی باید تلاش کنند تا آبی آلوده نشود. این که اجازه دهیم آلودگی ایجاد شود و بعد پرونده مطرح کنیم و در پی آن به اطاله دادرسی معترض شویم؛ مطلوب نیست چرا که ظرفیت رسیدگی قضایی به لحاظ کمبود قضات و ساختمان‌ها و امکانات محدود است و دستگاه قضایی نمی‌تواند هر روز بر تعداد قضات و ساختمان‌ها بیفزاید.

وی هم‌چنین خواستار جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه‌ها شد.

مسئولیت قوه‌قضاییه نافی مسئولیت دستگاه‌های اجرایی نیست

جعفری‌دولت‌آبادی افزایش ساختارهای قضایی به تبع افزایش پرونده‌ها را موجب مغلوب شدن جامعه دانست و با تاکید بر ضرورت اتخاذ شیوه‌های دیگر، افزود: باید به گونه‌ای عمل کرد که تولید جرم و تولید پرونده نشود و در این بخش دستگاه‌های اجرایی به تکالیف خود عمل کنند و این که قانون به قوه‌قضاییه مسوولیت داده، نافی مسوولیت دستگاه‌های اجرایی نیست.

وی از مسوولان وزارت نیرو خواست با ورود جدی به مسائل آب و آلودگی آن، با برگزاری جلساتی با دستگاه قضایی، در خصوص معیارهای تشخیص آلودگی آب و چگونگی تشخیص آن، هم‌اندیشی کنند.

دادستان تهران همایش حاضر را نخستین تجربه پس از هشت سال دادستانی خواند و ابراز امیدواری کرد که این همایش فتح بابی در راستای برگزاری جلسات مشترک مسوولان اجرایی و قضایی باشد.

جعفری‌دولت‌آبادی در خصوص ضمانت اجراهای آلودگی آب، با اشاره به تضمین‌های کیفری، مدنی و اداری، از دستگاه‌های اجرایی مرتبط با موضوع خواست صرفاً از بعد کیفری وارد نشوند و به صرف شکایت اکتفا نکنند. بلکه با طرح دعوای مطالبه خسارت به نحو مستقل و یا همراه با اعلام جرم، سعی در حفظ بیت‌المال و منافع عموم داشته باشند و لذا یکی از اقدامات وزارت نیرو، مطالبه مدنی از نهادهای آلود‌ه کننده آب است.

وی ضمانت اجراهای اداری را نیز بسیار مهم خواند و با پیشنهاد به قانون گذار برای اصلاح قوانین به منظور پیش‌بینی تضمین‌های اداری از جمله توقیف رستوران یا کارخانه آلوده کننده آب‌، اظهار کرد: شاید گفته شود توقیف و پلمپ یک اقدام قضایی است، اما با توجه به اهمیت آب، محول کردن چنین اختیاری به دستگاه اجرایی، موجبات تسریع در قطع منشا آلودگی را در پی دارد و پسندیده نیست وقتی مقام اجرایی مشاهده می‌کند یک فاجعه زیست محیطی در حال شکل‌گیری است، اما نتواند اقدام فوری کند.

دادستان تهران با تاکید بر ورود مساله آب به حقوق عامه به لحاظ ارتباط آن با سلامت مردم، از دادستان‌ها خواست ورود جدی‌تری به این حوزه داشته باشند. هم‌چنین به وزارت نیرو پیشنهاد کرد با جمع‌آوری قوانین گسترده در رابطه با موضوع آب و تنقیح این قوانین، قضات را در رسیدگی به پرونده‌های مربوطه یاری کنند.

جعفری‌دولت‌آبادی با اشاره به ضرورت تدبیر در رفع مشکلات، توصیه کرد که مدیریت پیشگیری و مصرف مدبرانه منابع آبی در برنامه‌ دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد و افزود: از جنجال و هیاهو نهراسیم و بدانیم اگر ما امروزه در موضوع آب کوتاهی کنیم، آیندگان به خوبی از ما یاد نخواهند کرد.

آمادگی وزارت نیرو برای همکاری با قوه‌قضاییه

مهندس محمودی قائم مقام وزیر نیرو ضمن تشکر از حمایت‌های قوه‌قضاییه و دادستانی تهران از اقدامات آن وزارت‌خانه در حوزه آب، اظهار کرد: در مواردی قوه‌قضاییه جلوتر از ما بوده است.

وی در بیان وضعیت آب طی چهل و پنج سال اخیر، آماری از کاهش منابع آب تجدیدشونده ارائه داد که به موجب آن، طی سی و یک ساله منتهی به سال 1377 ، منابع آبی تجدیدشونده کشور 125 میلیارد مترمکعب بوده که در پانزده سال مربوط به 1378 تا 1393 به 116 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است و در حال حاضر این کاهش به 90 میلیارد مترمکعب رسیده است.

محمودی حجم آب سطحی شهری را 2 میلیارد و 260 متر مکعب اعلام کرد و ضمن مقایسه آن با آب زیرمینی شهری به میزان 2 میلیارد و 950 هزار متر مکعب در خصوص تامین آب شرب شهری اظهار کرد: در شهرها 6/56 درصد مصارف از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود که این میزان در روستاها 89 درصد و در صنایع 63 درصد است.

وی آمار اخیرالذکر را موید اهمیت استراتژی آب‌های زیرزمینی دانست و در خصوص نرخ فرونشست آب‌های زیرزمینی در تهران اظهار کرد: این میزان از 17 سانتی متر در سال 1378 به 36 سانتی‌متر در سال 1382 رسیده و فرونشست 19 میلی‌متری طی این پنج سال، با توجه به بالاترین رکورد فرونشست در دنیا که صرفاً یک میلی‌متر است، موید اهمیت تهدید کم آبی در کشور ماست.

قائم‌مقام وزیر نیرو با اعلام آمادگی وزارت نیرو برای همکاری با قوه‌قضاییه و تشکیل تیم‌های استانی در این راستا، در تبیین نقش قوانین مصوب در کنترل مسائل زیست محیطی اظهار کرد: تصویب قانون تعیین تکلیف چاه‌های آب فاقد پروانه بهره برداری نتیجه نامناسبی در افزایش این چاه‌ها داشت. طبق این قانون چاه‌هایی که قبل از سال 1385 حفر شده بود چنان‌چه مضر به مصالح عمومی نبودند قابلیت اخذ مجوز را یافتند. اجرای این قانون موجب گردید تعداد چاه‌های غیرمجاز که در زمان تصویب قانون مذکور 106 هزار حلقه بود، طی سه سال تا 200 درصد افزایش یابد و به 300 هزار حلقه برسد.

وی تبدیل اراضی مرتعی به اراضی دیم را موجب دیگری برای کاهش ذخیره آب زیرزمینی دانست و در خصوص افزایش آلاینده‌ها در کشور اظهار کرد: از حدود 95 میلیارد متر مکعب آب مصرفی، 30 میلیارد به صورت پساب صنعتی و فاضلاب‌ها به طبیعت بر می‌گردد و این میزان بازگشت، استعداد تحت تاثیر قرار دادن منابع آب سالم را دارد. لذا تصفیه این پساب‌ها ضروری است؛ اما زه‌آب‌های کشاورزی غالباً قابل تصفیه نیست و یا هزینه آن بسیار بالا است؛ و لذا توجه به کودهای شیمیایی مصرفی در امر کشاورزی ضروری است.