دستمزد عرب‌نیا برای مختارنامه 500 میلیون شد/تجربه‌های «مختارنامه» را برای «سلمان‌فارسی»‍ ثبت نکردند

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر آنا، خوش‌برخورد است و در گفتار باوقار. عصایش را که تکیه‌گاه نیم‌تنه کرده، کنار کاناپه می‌گذارد و به آرامی تا اذیت نشود، روی کاناپه می‌نشیند. عوارض سکته‌های مغزی و قلبی که در سال‌های ساخت «مختارنامه» بر او عارض شده، هنوز در او باقی است. محمود فلاح تهیه‌کننده «مختارنامه» نسبت به سابقه فعالیتش در تلویزیون، کمتر شناخته شده است. سال‌های فعالیت او در حوزه تلویزیون برای امروز و دیروز نیست؛ از روزهای اول انقلاب و حتی قبل‌تر در تلویزیون ملی بود. وقتی مسئول واحد سیار تلویزیون بود، تصاویر ورود امام خمینی(ره) و سخنرانی ایشان در بهشت‌زهرا(س) را به مدرسه رفاه می‌رساند تا بعدها برای آرشیو صدا وسیما و نسل امروز باقی بماند. قبل از گفت‌وگو با او از پخش چندباره «مختارنامه» در سال‌های بعد از پخش اول صحبت می‌کنم. اتفاقا طنزهایی که در مورد پخش چندباره «مختارنامه» در ایام محرم، در شبکه‌های اجتماعی پخش شده به گوشش خورده است. خنده تلخی می‌کند و می‌گوید: «من اگر این سریال بارها هم پخش شود، صحنه‌های مربوط به چادر زهیر بن قین و تحولش بعد از دیدار با امام حسین(ع) را می‌بینم. اما از پخش زیاد و بی‌برنامه این سریال ناراحتم. هم من و هم میرباقری چند بار در این مورد صحبت کردیم ولی خوب سازمان(صداوسیما) کار دیگری ندارد.»

به پروژه «سلمان فارسی»، سریال جدید داوود میرباقری اشاره می‌کند و می‌گوید: «امیدوارم در پروژه جدید، میرباقری با تکنیک‌ها و امکانات جدیدی که آمده است، کار کند و سریع‌تر ساخته و در بهترین زمان پخش شود.» محمود فلاح وکلیه عواملی که در سریال «مختارنامه» حضور دارند حرف‌های زیادی برای «تجربه‌نگاری» این اثر فرهنگی دارند ولی به قول فلاح، سازمان کمتر پیگیر این مدل کارها بوده است. یکی دیگر از بخش‌های قابل تامل صحبت‌های تهیه‌کننده «مختارنامه»، در مورد نبود حمایت برای حفظ لوکیشن این سریال است. هزینه ساخت شهرک «مختارنامه» در دهه 80، قریب به چهار میلیارد تومان بود. فلاح هم که در تمام این سال‌ها برای حفظ شهرک حتی پایش به دادسرا کشیده شده است، زمین را به مالکان واگذار و انبارها را به‌طور کامل تخلیه کرده است. آنچه در ادامه می‌خوانید متن کامل گفت‌وگوی روزنامه «فرهیختگان» با محمود فلاح، تهیه‌کننده باسابقه تلویزیون ایران است.
اواخر دهه 80، دو سریال «یوسف پیامبر(ع)» و «مختارنامه» در دو ساحت، با دو گروه فنی و هنری متفاوت، تولید و از تلویزیون پخش شد. سریال‌هایی که برای مخاطب داخلی ماندگار شد و حتی بارها در کشورهای همسایه پخش شد. این روزها خبرهایی جسته و گریخته از تکمیل مراحل پیش‌تولید «سلمان فارسی» به کارگردانی میرباقری و سریال «حضرت موسی(ع)» به گوش می‌رسد. شاید این دوره زمانی همگونی خاصی با روزهای پیش‌تولید «مختارنامه» داشته باشد. کمی درمورد شرایط پیش‌تولید سریال «مختارنامه» توضیح دهید.

نقطه آغاز سریال مختارنامه، به سال 81 و دوره‌ای بر می‌گردد که لاریجانی، رئیس سازمان صدا وسیما و مجید رضابالا، معاون فرهنگی سیما فیلم بودند. من تازه سریال «تفنگ سرپر» را تحویل داده بودم. گفتند فیلمنامه‌ای داریم با عنوان «توابین» که می‌خواهیم آن را بسازیم. فیلمنامه را سلطانی‌فر نوشته بود و قبلا خوانده بودم. گفتم فیلمنامه تعداد جنگ‌های زیادی دارد ولی قصه جذابی ندارد و فکر نمی‌کنم آن کشش لازم را برای سریال داشته باشد. ابتدا هم تصمیم داشتند سریال را مرحوم سیف‌ا... داد بسازد. دو سه روزی فرصت خواستم. با مرحوم سیف‌ا... داد و آقای میرباقری مشورت کردم. میرباقری از سیف‌ا... داد تعریف کرد و من را ترغیب کرد که با ایشان سریال را شروع کنم. البته این را هم بگویم که میرباقری بعد ازساخت سریال امام علی(ع) با صدا وسیما به مشکل خورده بود و زیاد تمایلی نداشت که سریال بسازد. آن زمان آقای میرباقری با تئاتر حوزه هنری کار می‌کرد.
مشکل میرباقری با سازمان به لحاظ مسائل مالی بود؟

بخشی به خاطر مسائل مالی بود. البته آن زمان بحث مالی با الان فرق داشت. یعنی همه حرف سر 50 میلیون تومان بود. به هر حال روند ساخت سریال امام علی(ع) کمی طولانی شد و تغییراتی که در مدیریت سازمان پیش آمد، اسباب بروز چنین مشکلاتی ‌شد.
چه شد که دوباره سراغ میرباقری رفتید؟

موفقیت سریال «امام علی(ع)» در انتخاب دوباره میرباقری بی‌تاثیر نبود.

البته این تصمیمی بود که به دلیل مسیر سریال‌سازی تاریخی با میرباقری ادامه داشته باشد. قرار شد مجید رضابالا، معاون فرهنگی سیما فیلم، با لاریجانی و محسن مهاجرانی، معاون وقت سیما صحبت کند و من هم با میرباقری صحبت کنم. بعد از جلسات زیاد و برطرف شدن ناراحتی میرباقری، تصمیم بر این شد که ایشان فیلمنامه «توابین» را بخواند و نظرش را بدهد. اما میرباقری می‌گفت اگر اجازه دهید من این را نخوانم. در آخر تصمیم بر این شد که میرباقری هم نگارش فیلمنامه «مختار» را انجام دهد و هم کارگردان کار باشد. تمام این قضایا برای سال 81 است. همزمان با نگارش فیلمنامه، پیش‌تولید مختارنامه انجام شد. حسن میرباقری و محمد بایرانوند نگارش را شروع کردند و داوود میرباقری هم نظارت داشت. اولین سکانس‌هایی هم که گرفتیم مربوط به حرکت کاروان امام حسین(ع) بود. آن صحنه‌ها را در رمل‌های کاشان گرفتیم. دو ماه در کاشان بودیم ولی هیچ خبری منتشر نشد اما سیما فیلم و لاریجانی در جریان بودند. دو ماه رفتیم تا خودمان و تیم را بسنجیم. از همان ابتدای کار، نیروها را غربال کردیم. کار طولانی شده بود ولی از یک جایی به بعد، ساخت مختار از پول گذشت و یک نیروی دیگری کار را هدایت می‌کرد. هماهنگی و ماندگاری یک تیم چندصدنفره، آن هم برای نزدیک به هشت سال، فقط با عشق ممکن بود، نیت‌ها خیر بود و بحث دستمزد و پول نبود برای همین کار پیش می‌رفت.
بعدها بین میرباقری با سازمان مشکلی پیش نیامد؟ این را از این جهت می‌پرسم که روند ساخت سریال «سلمان فارسی» طول کشیده است، با وجود اینکه تصمیم بر ساخت آن حتی قبل از پخش مختارنامه بوده است؟

شخصا با توجه به رابطه‌ای که با میرباقری دارم، هنوز به این نتیجه نرسیدم که سازمان با میرباقری یا برعکس مشکلی داشته باشند. البته ممکن است فاصله سال‌های ساخت «مختارنامه» تا «سلمان فارسی» قدری طولانی شده باشد و این انتظار نبود که این اندازه طولانی شود. من فکر می‌کنم مشکل اول سازمان، مساله اقتصادی است. ضمن اینکه بخشی از فیلمنامه، زمانی که جعفری‌جلوه مدیرشبکه یک سیما بود، نوشته شد و از همان زمان تصمیم برای ساخت این سریال جدی بود. منتها نظر میرباقری این بود که باید یک دوره زمانی بگذرد تا نگاه‌ها عوض و فکرها بازتر شود و دوباره فیلمنامه را مرور کرد. بخش دیگری از دلایل این تاخیر، تغییراتی است که در مدیریت صداوسیما پیش آمد. امیدوارم با آمدن مدیران جدید روند ساخت سریال «سلمان فارسی» سریع‌تر شود.
هزینه‌ ساخت سریال «مختارنامه» چقدر شد؟

حدود 25 میلیارد تومان.
و چه مقدار برای ساخت لوکیشن هزینه شد؟

بخشی از دکور را در زمین ساده کشاورزی در امین‌آباد مستوفی ساختیم. بخشی از دکور هم در ورامین بود و با برآوردی که داشتیم حدود سه تا چهار میلیارد تومان هزینه شد. یکی از مزایایی که مختارنامه داشت چیزی از بیرون پروژه تهیه نشد. همه چیز داخل کارگاه خودمان ساخته شد. مهندس شاه‌ابراهیمی، طراح صحنه برای این فیلم، کارگاهی ‌ساخته بود و بیشتر ابزارهای صحنه و دکورها در همین کارگاه ساخته می‌شد.
بنا بود شهرکی برای این سریال ساخته شود و دکورها وضعیت به‌سامانی پیدا کنند. در حال حاضر وضعیت دکورهای این سریال چگونه است؟

شهرک «مختارنامه» ساخته شد و دو سال با همین وضعیت جسمی در دادسرا پیگیر کارهای آن بودم تا موافقت مالکان را بگیریم. حتی حکم بازداشتم را گرفته بودند. سالی که دکتر دارابی، معاون سیما بود، گفتند که سازمان اصلا شهرک را نمی‌خواهد. اگرچه دکور صددرصد ماندگاری ساخته نشد، ولی اگر تعمیرات آن برای ساخت پروژه دیگری انجام می‌شد تا 15،10 سال کار می‌کرد. این درحالی بود که سازمان، برای سریال‌های بعدی می‌توانست از همان دکورها استفاده کند.
با توجه به اینکه سریال مختارنامه در برخی از کشورهای همسایه نمایش داده شده بود آیا به دنبال این نبودید که از ظرفیت این شهرک حتی به لحاظ توریستی استفاده شود و از همین سمت هم بازگشت سرمایه داشته باشد؟

همه کار می‌شد کرد ولی همان تغییرات مدیریت، بازی را عوض کرد. ما در 12 هکتار از 23 هکتار زمین بنا را ساخته بودیم. می‌توانستیم کارهای زیادی کنیم. بخش‌های دیدنی و تفریحی را برای مردم فراهم کنیم. این تلاش را تا دو سال ادامه دادم. دادگاه را عقب انداختیم و صاحبان زمین هم در این زمینه همکاری کردند. در هر صورت شرایط سازمان، چه از نظر مالی و چه از نظر تغییراتی که رخ می‌داد، به شکلی بود که کارها پیش نمی‌رفت. در هر صورت سازمان موافقت نکرد و به‌طور کتبی نوشتند انبارها را خالی کنید و تحویل شهرک غزالی دهید. الان شنیدم که دوباره می‌خواهند برای سریال «سلمان فارسی» لوکیشن بسازند و اگر به فکر نباشند وضعیت همان است.
جایی گفته بودید سکانس‌های مربوط به حضرت ابوالفضل(ع) در سریال مختارنامه یکی از صحنه‌های مورد علاقه شما و میرباقری بود. چه شد که این صحنه‌ها گرفته شد و آیا هیچ وقت تلاش شد این 16 دقیقه‌ای که حذف شده، دوباره پخش شود؟

از ابتدا متوجه حساسیت‌های این قبیل صحنه‌ها بودیم. اصلا فیلمبرداری «مختارنامه» تمام شده بود و به تهران برگشته بودیم ولی چون نظر ضرغامی، رئیس سابق سازمان بر این بود که بخشی از مقتل بازسازی شود دوباره تیم به شاهرود برگشت تا در نخلستانی، قسمت‌های حضرت عباس(ع) ضبط شود. شاید این تصمیم سازمان به خاطر این بود که زمینه‌های تولید و نمایش سریال امام حسین(ع) فراهم شود که البته سکانس‌های حضرت عباس(ع) مختارنامه هیچ‌وقت پخش نشد و تولید آن سریال هم متوقف شد.
فکر نمی‌کنید اگر آن سکانس‌ها پخش می‌شد، مسیر برای آثار دیگری همچون «رستاخیز» باز می‌شد؟

بله. اگر جایی که لازم بود همان قسمت‌ها را نشان می‌دادیم، موثر بود. در هر صورت خود سازمان مشتاق نبود و می‌ترسید مساله‌ای ایجاد شود. میرباقری هم اصراری برای پخش آن قسمت‌ها نداشت.
به غیر از آن سکانس، کدام بخش از سریال مختارنامه را بیشتر دوست دارید؟

من صحنه‌های مربوط به چادر زهیر را خیلی دوست دارم. از قبل نسبت به آن لحظه زیبا ذهنیت داشتم. خاطرم هست مرحوم فریبرز صالح که اثر عاشورایی همانند «سفیر» را ساخته بود، فیلمنامه‌ای در مورد زندگی زهیر تحویل من داد و دقیقا همان چیزی بود که می‌خواستم. برای ساخت آن خیلی پیگیری کردم. فیلم سینمایی سنگینی بود ولی می‌شد آن را در سریال 7،6 قسمتی تنظیم کرد. خیلی کار زیبایی بود. بعد از مختارنامه برای آن پروژه خیلی تلاش کردم اما متاسفانه ضرغامی هزینه بسیار اندکی اختصاص داد و گفت: «بقیه را از جاهای دیگر تهیه کنید چون وضع سازمان خوب نیست.» سراغ فارابی و ارشاد و جاهای دیگر رفتم ولی هر چه تلاش کردیم، نشد. هیچ کسی هم پیگیری نکرد. آن زمان به ضرغامی گفتم هر چه دنبال کار امام حسین(ع) بروید حق مطلب ادا نمی‌شود. بهتر است حاشیه قصه عاشورا را روایت کنیم. اما این کار هیچ وقت ساخته نشد وکار کردن با مرحوم فریبرز صالح از حسرت‌های بزرگ من باقی ماند.
برای نقش مختار، چطور به فریبرز عرب‌نیا رسیدید؟

در ابتدا نظر ما با جمشید هاشم‌پور بود ولی رقم سنگینی حدود 14 میلیون در ماه می‌خواستند. به مرحوم کاسه‌ساز گفتم که با او صحبتی کند تا این دستمزد کمتر شود. مثل اینکه هاشم‌پور گفته بود من این قیمت را دادم تا کار نکنم. چون از کار می‌ترسم و توان 7،6 سال کار سنگین را ندارم. بعد از آن، به گزینه فریبرز عرب‌نیا رسیدیم. قراردادی هم که با عرب‌نیا بستیم کمی فرق داشت. این قرارداد سه بخشی بود. ما با ماهی چهار میلیون‌ونیم شروع کردیم ولی در سه ماه آخر کار به ماهی 22 میلیون تومان رسید. در کل 500 میلیون دستمزد، آقای عرب‌نیا شد.

شروع فیلمبرداری ما در سال 83 با حضور لاریجانی بود و دو ماه در بیابان‌های کاشان کار می‌کردیم تا افراد غربال شوند. از همان اول بنا را گذاشته بودیم که کار نویی را شروع کنیم و همه با دل و جان کار می‌کردند. اگر به صحنه‌های «مختارنامه» نگاه کنید، متوجه می‌شوید که این صحنه‌ها به راحتی کنار هم قرار نگرفتند. تصویربرداری سخت این کار را ببینید، اینها هنر دستان مرحوم عظیم جوانروح است. متاسفانه کمتر به دنبال این هستند که بخش مهمی از تجربه‌ای که در این کار به دست آمده را جمع کنند.
ثبت تجربه تولید یک اثر تاریخی علاوه‌بر اینکه موجب می‌شود در آینده از تکرار اشتباهات پرهیز شود به کاهش هزینه‌ها و زمان تولید هم کمک می‌کند. ‌آیا در مورد پروژه «مختارنامه» تجربه‌نگاری صورت گرفت؟

از طرف سازمان صداوسیما چنین کاری نشد و اگر چنین کاری را از ابتدای پروژه می‌کرد خیلی ارزشمند بود. البته دو سال قبل خانم دکتر علیزاده که یکی از اساتید دانشگاه سوره است، پیگیر چنین کاری شده بود. او می‌گفت می‌خواهم تمام حواشی و فعالیت‌های پشت صحنه، ساخت دکور، طراحی لباس و گریم و همه مواردی که مرتبط با «مختارنامه» است را به صورت یکپارچه در قالب کتابچه و سی‌دی در بیاورم. روی این مساله فکر کردم و در این جریانات با منصور نقاش‌زاده، استاد دانشکده صداوسیما که علاقه‌مند به مختارنامه بود و در سیما فیلم هم فعالیت داشت، مشورت کردم. آنها با هم صحبت کردند و نقاش‌زاده گفت حرکت خوبی است و قدم مثبتی برای کارهای بعدی خواهد شد. کار را شروع کردند و مصاحبه‌هایی هم با عوامل سریال آنجام دادند و تا آنجایی که اطلاع دارم بخش‌هایی از این پروژه آماده شده است. در این کتابچه و فیلم‌ها، از افتتاح تولید مختارنامه تا طراحی صحنه و دکورها آمده است. فکر می‌کنم حدود 18 دی وی‌دی با سه جلد کتاب آماده شده باشد. البته چند وقتی دچار بیماری هستم و پیگیر این مسائل نبودم ولی فکر می‌کنم اگر همین کار به سرانجام برسد برای هر پروژه تاریخی دیگر پیش‌تولیدی بر پیش‌تولید خواهد شد و برای کارهایی همچون «سلمان فارسی» هم خوب است.

منبع : فرهیختگان