همه پرسی؛ اهرم فشار کردها علیه دولت بغداد/ رد پای سعودی ها در بحران اقلیم

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا: اوایل هفته جاری بود که پارلمان اقلیم کردستان مهر تاییدی بر نظر شورای ریاستی این اقلیم زد و بنا به خواست اتحادیه میهنی کردستان، قرار است همه‌پرسی جدایی این اقلیم از دولت عراق 25 سپتامبر (3 مهر) برگزار شود. رای پارلمان کردستان در حالی مطرح شد که در خود این اقلیم انشقاق گسترده‌ای میان احزاب به وجود آمده و باوجود خواست شورای ریاستی، که تشکیل شده از حزب مسعود بارزانی است، دیگر احزاب کرد تمایل چندانی به برگزاری همه‌پرسی در بازه زمانی کنونی ندارند و حتی در روزهای اخیر جلسات آن‌ها نتیجه‌ای مورد رضایت طرفین دربر نداشته است.

در عرصه داخلی و منطقه‌ای دولت عراق، ایران و ترکیه و در عرصه بین‌المللی واشنگتن و کشورهای غربی سردمدار مخالفت با برگزاری همه‌پرسی در بازه زمانی کنونی هستند و آن را به مثابه «بمب ساعتی» در منطقه بحران‌زده غرب آسیا خوانده‌اند. پارلمان کردستان در حالی برای موافقت با برگزاری همه‌پرسی تشکیل جلسه داد که نسبت به قانونی بودن آن تردیدهای جدی وجود دارد و این در حالی است که پارلمان نزدیک به دو سال بود تعطیل شده بود و صرفا برای بررسی برگزاری همه‌پرسی تشکیل جلسه داد.

طبق ادعای مقام‌های کُرد، وصول نشدن مطالبات اصلی کردها علت اصلی خواست آن‌ها برای برگزاری همه‌پرسی است. از سوی دیگر موضوع کرکوک هنوز حل نشده است و بر سر اراضی آن و دیگر مناطق با دولت مرکزی منازعاتی وجود دارد. اقلیم کردستان به پشتوانه برگزاری یک همه‌پرسی غیر رسمی در سال 2005 که نتیجه آن هم چیزی را درباره خواست کردها نسبت به جدایی از دولت عراق مشخص نکرد، پای به همه‌پرسی 2017 گذاشته‌اند. همه‌پرسی 2005 هر چه نداشت، این ویژگی را داشت که جرات بیان خواسته‌ها را به کردها داد و آن‌ها را به این درجه رساند که بخواهند از همه‌پرسی به عنوان برگه قدرتمندی برای تحقق حقوق و صلاحیت‌های خود بهره ببرند و اراده خود را در نوشتن قانون اساسی جدید عراق تحمیل کنند. در سال 2005 اقلیم کردستان به‌عنوان یک منطقه خودمختار جزء عراق اعلام و زبان کردی به‌عنوان زبان رسمی در کنار زبان عربی به رسمیت شناخته شد. با وجود این امتیازاتی که دولت عراق داد، بغداد نپذیرفت که آ‌ن‌ها از عراق اعلام جدایی کنند و به آرزوی استقلال خود برسند.

زخم این آرزوی خفته اکنون سر باز کرده و در قالب «تشکیل کشور کردی» مطرح شده است، موضوعی که البته باوجود همه فشارهای دیپلماتیک بعید است محقق شود ولی می‌تواند این فایده را داشته باشد که کردها بتوانند در سایه دولت مستقل ضعیف عراق، از اختیاراتی شبه مستقل برخوردار شوند؛ مشابه آنچه که در سودان جنوبی رخ داده است.

رد پای عربستان در همه‌پرسی اقلیم کردستان

ریاض مدت‌ها است که از درِ دوستی با بغداد وارد شده است و از این مسیر می‌کوشد خود را به نوعی در محور ارتباطی بغداد-اربیل قرار دهد. سعودی‌ها بر این باورند که شاید می‌توانند از سابقه دوستی خود با دولت عراق و فضای بازی که در چند هفته اخیر به وجود آمده است، استفاده کنند و شاید به این می‌اندیشند که با قوت گرفتن لغو یا تعویق همه‌پرسی، خود را برنده دیپلماتیک رایزنی‌های میان بغداد و اربیل معرفی کنند، موضوعی که می‌تواند بعد رسانه‌ای زیادی برای سعودی‌هایی داشته باشد که چند ماهی است از نفوذ منطقه‌ای ایران در هراسند. ریاض امیدوار است در سایه اوضاع سختی که برای اقلیم کردستان پیش آمده و حل مشکل با بغداد را با چالش جدی مواجه کرده، بتواند موثر واقع شود و اوضاع را برای کاهش تنش فراهم کند. در اینجا سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا عربستان سعودی توان انجام چنین کاری را دارد؟

پاسخ به این سوال آنچنان پیچیده و سخت نیست. چرا که مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق اوایل هفته جاری گفته بود عربستان آمادگی میانجی‌گری دارد و می‌تواند فضایی را برای گفت‌وگو میان بغداد و اربیل فراهم کند. او این اظهارات را در بیانیه‌ای بعد از دیدار با ثامر سبهان، وزیر امور خلیج فارس عربستان مطرح کرد.

کارشناسان عراقی معتقدند مواضع اخیر مسئولان عربستان، بازتاب سیاست‌های عالی پادشاهی سعودی است که جرقه آن بعد از سفر چند ماه پیش عادل جبیر، وزیر امور خارجه عربستان به بغداد زده شد. ریاض در تلاش است تا خلاء منطقه‌ای بزرگی را که در موضوع اقلیم کردستان به وجود آمده است پر و در مقابل تهران و آنکارا و حتی بغداد که به‌طور ضمنی گزینه نظامی را در صورت اصرار مسعود بارزانی به برگزاری همه‌پرسی مطرح کرده‌اند، رویکرد دیگری اتخاذ کند.

در حالی که حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق به صراحت مخالفت خود را با برگزاری همه‌پرسی اعلام کرده است، ریاض این امیدواری را دارد که بتواند از روابط گرم خود با اربیل و روابط رو به رشد خود با العبادی استفاده و بحران به وجود آمده میان دو طرف را حل کند. این نکته از آنجا مشهود است که ریاست اقلیم کردستان عراق با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد بارزانی به ثامر سبهان، وزیر عربستانی درباره لزوم گسترش روابط میان عربستان و اقلیم تاکید کرده است.