آستان قدس رضوی بانکدار می‌شود؟

سهیلا گلی‌زاده، گروه اقتصادی: مدت‌هاست که بانک مرکزی طرح ادغام بانک‌ها را در دستور کار خود دارد تا آن طور که سیف رئیس کل این بانک گفته صورت‌های مالی بانک‌ها به استانداردهای روز دنیا نزدیک شود. البته زیاد بودن تعداد شعب بانکی و در نهایت بالا بودن قیمت تمام شده پول و هزینه‌های ثابت آنها نیز یکی دیگر دلایل ادغام بانک‌ها عنوان می‌شود.

بر همین اساس هم طی سال‌های گذشته بانک مرکزی مجوز احداث بانک جدیدی را صادر نکرد و حتی بنا بر اظهارات رئیس کل بانک مرکزی طرح ادغام بانک‌ها هم به طور جد در دستور کار قرار گرفت.

اکنون 5 موسسه اعتباری توسعه، کاسپین، کوثر، ملل و نور تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت دارند و موسسه اعتباری ثامن نیز متقاضی دریافت مجوز است. همچنین در بخش بانکی هم بانک مهر اقتصاد به دنبال دریافت مجوز از بانک مرکزی است و 35 بانک دیگر نیز تحت نظارت بانک مرکزی در کشور فعالیت دارند.

اما تعداد شعب این بانک‌ها و موسسات اعتباری به علاوه موسساتی که غیرمجاز خوانده می‌شوند و فاقد مجوزهای لازم فعالیت از سوی بانک مرکزی هستند، صف بانک‌های متعدد در کوچه و خیابان‌های سطح شهر را رقم می‌زند.

امروز با عبور از یک خیابان نه چندان طویل و عریض می‌توان ده‌ها شعبه از بانک و موسسات اعتباری مختلف را مشاده کرد که پشت سر هم صف کشیده‌اند. این در حالی است که طی هفته‌های اخیر خبرهایی هم مبنی بر تاسیس بانک قرض‌الحسنه بدون ربا از سوی آستان قدس رضوی به گوش می‌رسد.

آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی در دیدار با نماینده ولی فقیه در خراسان جنوبی و بخشی از مدیران و ائمه جمعه استان در روز ششم شهریورماه از تاسیس بانک قرض‌الحسنه بدون ربا از سوی آستان قدس رضوی خبر می‌دهد.

وی همچنین از صحبت‌های ضمنی با سیف رئیس کل بانک مرکزی درباره برنامه‌ریزی در برخی استان‌ها و به طور ویژه در خراسان جنوبی خبر می‌دهد. وی معتقد است سود تسهیلات بانکی به ویژه برای مردم محروم و مستضعف باید کاهش یابد و از همین رو آستان قدس به دنبال تأسیس بانک قرض الحسنه بدون ربا است.

رئیس کل بانک مرکزی هم یک روز پس از این اظهارات در بیست و هشتمین همایش بانکداری اسلامی در روز 7 شهریورماه در پاسخ به سوالات خبرنگاران درباره تاسیس بانک بدون ربا آستان قدس رضوی اعلام کرد که هنوز درخواستی مبنی ‌بر تاسیس این بانک دریافت نشده است اما در صورت دریافت، مطابق دستورالعمل‌ها بررسی خواهد شد.

اما اکنون دو بانک قرض‌الحسنه رسالت و مهر ایران در کشور فعال بوده و باید گفت که تمامی بانک‌ها هم ملزم به رعایت قانون بانکداری بدون ربا مصوب سال 62 هستند.

بانک آستان قدس، نخستین بانک قرض‌الحسنه نیست

عباس موسویان عضو شورای فقهی بانک مرکزی با بیان مطلب فوق تاکید می‌کند که بانک قرض‌الحسنه آستان قدس رضوی در صورت موافقت بانک مرکزی برای تاسیس نخستین بانک قرض‌الحسنه احداث شده در کشور نخواهد بود و پیش از آن نیز بانک‌های مهر ایران و رسالت تاسیس شده‌اند.

وی با بیان اینکه تکیه آستان قدس رضوی برای احداث بانک بر تاسیس بانک بدون ربا نبوده و موضوع بر سر احداث بانک قرض‌الحسنه است، به خبرنگار آنا می‌گوید: قانون عملیات بانکی بدون ربا از سال 62 تصویب شد و تمامی بانک‌ها ملزم بودند تا این قانون را رعایت کنند. بر این اساس تمامی بانک‌های فعال در نظام بانکی کشور بدون ربا هستند و هیچ بانک ربوی اجازه فعالیت ندارد.

موسویان بیان کرد: آستان قدی رضوی به دنبال آن است تا بانکی تاسیس کند که به صورت قرض‌الحسنه فعالیت کند. بر اساس قانون عملیات بانکی بدون ربا، بانک‌ها می‌توانند در جذب سپرده‌ها و تقسیط منابع به یکی از دو شیوه قرض‌الحسنه و سود دار فعالیت کنند.

به گفته وی، در بانک‌های قرض‌الحسنه تمامی پروژه‌ها و تسهیلات پرداختی به صورت قرض‌الحسنه است. بدین معنی که بانک از تسهیلات پرداختی به مشتریان سودی کسب نمی ‌کند و متقابلاً به سپرده‌های مشتریان نیز سودی تخصیص نمی‌دهد.

موسویان ادامه داد: هر چه بتوانیم نهادهای قرض‌الحسنه را در جامعه گسترش دهیم و وام‌ها و تسهیلات خرد را در این قالب به متقاضیان پرداخت کنیم، هم وضع توزیع درآمد در جامعه بهبود می‌یابد و هم این امر تسهیلات با هزینه صفر را در اختیار متقاضیان قرار می‌دهد.

وی تاکید کرد: از سوی دیگر زمانی که بانک تسهیلات را بدون سود در اختیار مردم قرار می‌دهد، بابت سپرده‌ها نیز سودی نمی‌پردازد و این به نفع نظام بانکی نیز خواهد بود.

عضو شورای فقهی بانک مرکزی اظهار کرد: اگر طبق قوانین و مقررات مجوز تاسیس این نهادها صادر شود، قطعا اقتصاد کشور نیز منتفع خواهد شد و از سویی تسهیلات خرد و ارزان قیمت در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد.

اما الله‌وردی رجایی سلماسی بنیان‌گذار بانک سامان معتقد است که در شرایطی که تعداد بانک‌ها و شعب‌ آنها از تعداد سوپرمارکت‌ها در هر خیابان بیش‌تر است، ضرورتی برای تاسیس بانک جدید وجود ندارد.

تعداد شعب بانکی از سوپرمارکت‌ها بیش‌تر است

وی در این باره به خبرنگار آنا می‌گوید: آنقدر بانک و شعب در کشور داریم که شاید در هر محله‌ای سوپرمارکت به اندازه آنها نداریم. اکنون در هر خیابان 10 تا 20 شعبه بانکی می‌بینیم و واقعا نیازی به این تعداد بانک نیست.

رجایی سلماسی ادامه می‌دهد: پیش از انقلاب هم بانک داشتیم اما تعداد آنها به این میزان نبود. ما نیازی به تاسیس بانک جدید نداریم بلکه باید همین بانک‌های موجود اصلاح و شعب زیان‌ده را تعیین تکلیف کنند.

وی گفت‌: زیاد بودن تعداد شعب، هزینه‌های بسیاری را به بانک تحمیل می‌کند که بهای آن را باید سهامداران و مشتریان آن بدهند.

این کارشناس بانکی بیان کرد: نه تنها نیازی به بانک جدید نداریم بلکه بیش از نیاز هم بانک داریم که باید در ساختارهای مدیریتی آنها، ترازنامه‌ها و حساب‌ها اصلاحاتی نیز صورت گیرد.

وی بیان کرد: این موضوع باید اولویت بانک مرکزی قرار گیرد نه ایجاد و تاسیس بانک جدید.

آستان قدس رضوی یکی از بانک‌ها و موسسات اعتباری را بخرد

بنیان‌گذار بانک سامان با تاکید بر اینکه در روند بررسی و اصلاح وضعیت فعلی بانک‌ها شاید لازم باشد حتی تعدادی از آنها در هم ادغام شوند، گفت:‌ شاهدیم که مشتریان کاسپین به صورت مستمر تجمع می‌کنند و این امر مشکلاتی را برای بانک مرکزی ایجاد می‌کند. بانک مرکزی باید ساماندهی موسسات اعتباری غیرمجاز و مشکل‌دار را در دستور کار داشته باشد و اولویت هم باید همین امر قرار گیرد.

رجایی سلماسی افزود: زمانی که بانک سامان را در زمان ریاست دکتر نوربخش رئیس اسبق بانک مرکزی تاسیس کردیم، اجازه تاسیس هیچ بانکی به نهادهای دولتی داده نمی‌شد اما در زمان محمود بهمنی تمامی این مجوزها و تاسیس موسسات اعتباری صادر شد.

وی تصریح کرد: اکنون شاهدیم که شهرداری بانک شهر دارد و نیروی انتظامی بانک قوامین را تاسیس کرده است.

رجایی سلماسی ادامه داد: اکنون جز بانک سامان، بانک 100 درصد خصوصی دیگری نداریم. بانک کارافرین هم به صورت خصوصی بود که سهام آن هم پس از مدتی خریداری شد. بدین ترتیب اکنون جز سامان سایر بانک‌ها وابسته به دولت، نهادهای عمومی و دیگر موسسات هستند و ماهیت خصوصی ندارند.

وی اضافه کرد: اگر بانک‌ها به صورت خصوصی اداره نشده و وابسته باشند یقینا بانک مرکزی نمی‌تواند اهرم فشار چندانی هم برای اجرای الزامات و قوانین و مقررات خود داشته باشد.

به گفته این کارشناس بانکی، موسسات اعتباری ابتدا به صورت تعاونی و نهادهای قرض‌الحسنه تاسیس و سپس تبدیل به آنچه که امروز شاهد آن هستیم، شدند. اکنون تعدادی از این موسسات اعتباری برای بانک مرکزی و مردم به یک چالش تبدیل شده‌اند.

بنیان‌گذار بانک سامان تاکید کرد: این موسسات اعتباری چون سهم بالایی در ارایه سپرده نداشتند بنابراین هزینه تمام شده پول برایشان کاهش می‌یافت و از طرفی می‌توانستند سود بالایی را به سپرده‌گذاران خود پرداخت کنند. بدین ترتیب موسسات اعتباری رقیب بانک‌ها شدند و رقابت‌های ناسالم بازار بانکی هم شکل گرفت.

وی با تاکید بر اینکه آستان قدس رضوی می‌تواند به جای تاسیس بانک قرض‌الحسنه جدید یک بانک را خریداری کند، ابراز کرد: اکنون تعدای از بانک‌ها در حال واگذاری و فروش سهام در بورس هستند. اگر آستان قدس رضوی می‌خواهد بانک‌دار شود، می‌تواند سهام این یکی از این بانک‌ها را خریداری کند و با تغییرات ساختاری و مدیرتی که اعمال می‌کند، بانک مورد نظر خود را داشته باشد.

رجایی سلماسی گفت: این نهاد می‌تواند بانک خریداری شده را افزایش سرمایه دهد و یا فعالیت آن را بیش‌تر کند نه اینکه یک بانک جدید به راه بیاندازد.

وی با بیان اینکه آستان قدس رضوی می‌تواند بانکی را خریداری و تبدیل به بانک قرض‌الحسنه کند، اذعان کرد: بانک‌هایی هم وجود دارند که صحبت از ادغام آنها از سوی بانک مرکزی است، این بانک‌ها هم می‌تونند به عنوان گزینه مطرح باشند.

این کارشناس بانکی گفت: همچنین آستان قدس رضوی می‌تواند یکی از موسسات اعتباری ورشکسته و یا موسسات مشکل‌دار را خریداری کند و اصلاحات مدیریتی در آن انجام دهد تا هم بانک قرض‌الحسنه خود را راه‌ بیاندازد و هم مشکللات بانک مرکزی، نظام بانکی و از سویی سپرده‌گذاران این گونه موسسات مرتفع شود.

وی اظهار کرد: درکشورهای پیشرفته و حتی در حال توسعه این تعداد بانک و شعب بانکی مشاهده نمی‌شود. حتی تعداد بانک‌ها در باکو که وضعیت توسعه یافتگی چندانی ندارد، دیده نمی‌شود مگر اینکه تعداد بانک‌هایمان را بخواهیم با کشورهایی همتراز با پاکستان مقایسه کنیم.

رجایی سلماسی خاطر نشان کرد: اکنون بخش عمده هزینه‌های بانک‌ها شامل پرداخت حقوق و دستمزد کارمندان و هزینه‌های جاری شعب می‌‌شود در حالی که واقعا نیازی به این تعداد بانک و شعبه نیست.

بحث آستان قدس تاسیس بانک بدون ربا نیست

اما غلامحسین تقی نتاج مدیرعامل بانک قوامین نظری کاملا متفاوت در این باره داشته و ضمن اعلام نظر موافق خود با تاسیس بانک قرض‌الحسنه جدید از سوی آستان قدس رضوی به خبرنگار آنا می‌گوید: بازار پولی و بانکی کشور آنقدر بزرگ هست که می‌توان بانک‌های قرض‌الحسنه و یا سایر موسسات اعتباری اعم از بانکی و غیربانکی در آن تاسیس کرد.

وی درباره تاسیس بانک بدون ربا هم از سوی آستان قدس رضوی معتقد است: هر بانکی که بخواهد تاسیس شود و فعالیت کند، باید قوانین و مقررات جاری بانکی را اجرایی کند و اکنون نظام بانکی از قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب سال 62 تبعیت می‌کند.

نتاج ادامه داد: اکنون این قانون ملاک عمل تمامی بانک‌های کشور است و آستان قدس رضوی و یا هر شخص و نهاد حقیقی و حقوقی که بخواهد بانکی را تاسیس کند، باید قانون عملیات بانکداری بدون ربا را مدنظر خود قرار دهد.

وی تنها مرجع صدور مجوز فعالیت‌های بانکی را بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر بر بازار بانکی از سال 83 عنوان و اضافه کرد: تا زمانی که قانون جدیدی جایگزین قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب سال 62 نشود، قانون مذکور باید ملاک عمل باشد و تا زمانی که هر بانکی به این قانون عمل کند، یقینا بدون رباست بنابراین تمامی بانک‌های ما بدون ربا هستند و بحث این نیست که بانک جدید بدون ربا بخواهد تاسیس شود.

مدیرعامل بانک قوامین بیان کرد: اما آنچه که هر از گاهی از سوی مراجع عظام تقلید به عنوان ایرادات و اشکالات نظام بانکی درباره ربوی بودن مطرح می‌شود، در مقام اجرای قانون است. ما قانون عملیات بانکی بدون ربا داریم اما شاید برخی مواقع در اجرای آن با مشکل روبه‌رو باشیم بنابراین این امر مسئله اساسی بدون ربا بودن بانک‌های فعال را خنثی نمی‌کند.

نتاج گفت: هر قانون دیگری هم در کشور جاری باشد، ممکن است با اشکلاتی در اجرا رو‌به‌رو شود.

فضا برای تاسیس بانک جدید باز است

وی تاکید کرد: اگر نتوانیم به تقاضای بازار پولی و بانکی پاسخ دهیم، یقینا فضا برای تاسیس بانک‌های جدید فراهم خواهد بود. حوزه وقف هم یکی از حوزه‌هایی است که فضا برای ایجاد بانک در آن وجود دارد به شرط آنکه بتواند خود را با قوانین و مقررات بانک مرکزی تطبیق دهد.

مدیرعامل بانک قوامین درباره طرح اصلاح ساختار نظام بانکی از سوی بانک مرکزی و ادغام بانک‌ها و موسسات اعتباری هم خاطر نشان کرد: ساختاردهی و اصلاح ساختار موسسات و بانک‌های موجود در حال پیگیری است و این امر تعارضی با ایجاد بانک و موسسه جدید ندارد.

هرچند اظهارنظرها درباره تاسیس بانک قرض‌الحسنه بدون ربا آستان قدس رضوی متفاوت است اما با توجه به اینکه تمامی بانک‌ها از قانون عملیات بانکی بدون ربا تبعیت می‌کنند و از طرفی این بانک نخستین بانک‌ قرض‌الحسنه احداث شده در کشور نخواهد بود بنابراین به نظر می‌‌رسد شاید بهتر باشد تا تمرکز بر ساماندهی موسسات اعتباری مشکل‌دار قرار گیرد و فعالیت جدیدی هم در نظام بانکی فعلا در این زمینه صورت گیرد.