یک بام و دو هوای آمریکا برای فروش هواپیما به ایران

سهیلا گلی‌زاده، گروه اقتصادی: خرید هواپیما و نوسازی ناوگان هوایی پس از قریب به چهل سال و برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین اقدامات حسن روحانی در دولت یازدهم در عرصه بین‌المللی محسوب می‌شود.

در همین راستا پس از امضای برجام توافق‌نامه‌ها و قراردادهای خرید هواپیما یکی پس از دیگری به امضا رسید و بدین ترتیب ایران توانست چند هواپیمای نو وارد ناوگان خود کند؛ ناوگان هوایی که پیش از برجام به راحتی قادر به خرید هواپیمای دست دوم هم نبود و حتی بسیاری از هواپیماها به علت نبود قطعات زمین‌گیر بودند.

البته پس از ورود هواپیماهای نو هم برخی اخبار حاکی از نقص فنی یکی دو فروند آن بود که البته مسئولان سازمان هواپیمایی اعلام کردند که تنها یک فروند هواپیمای ATR دچار نقص فنی شده و پیش‌بینی‌های لازم برای خدمات پس از فروش و تامین قطعات در قرارداد خرید صورت گرفته است.

با این حال ایران در بهمن‌ماه سال 94 در سفر ریاست جمهوری به فرانسه توافق‌نامه خرید 114 فروند هواپیما به ارزش 10.5 میلیارد دلار را به امضا رساند که قرارداد نهایی در دی‌ماه سال گذشته برای خرید 100 فروند ایرباس به ارزش 20 میلیارد امضا شد.همچنین توافق‌نامه اولیه خرید بیش از 118 فروند بوئینگ به ارزش 25 میلیارد دلار در بهمن‌ماه سال 94 به امضا رسید که پس از آن خرید 80 فروند از این هوپایما به ارزش 16 میلیارد و 600 میلیون دلار نهایی شد.

ایران با شرکت ATR هم قراردادی را برای خرید 40 فروند هواپیما امضا کرد و در جریان امضای این قراردادها در نهایت نخستین ایرباس 321 خریداری شده پس از برجام در 23 دی‌ماه سال گذشته وارد کشور شد.

البته در این میان قانون داماتو (قانون تحریم ایران) برای مدت 10 سال دیگر از سوی مجلس نمایندگان آمریکا تمدید شد. این رخداد همزمان با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان چهل و پنجمین ریاست جمهوری آمریکا و روزهای پایانی حضور باراک اوباما در کاخ سفید بود.

بر اساس این قانون وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) از صدور مجوزهای مورد نیاز بانک‌های آمریکایی برای تأمین مالی فروش هواپیمای مسافربری به ایران منع شده و بدین ترتیب شرکت‌های بوئینگ و ایرباس در دریافت مجوزهای خود برای اجرایی کردن توافقاتشان با ایران دچار مشکل می‌شدند.

اما اوباما پیش از تمدید این قانون در مجلس نمایندگان این کشور اعلام کرد که در صورت تصویب طرح منع فروش هواپیما به ایران به علت آنچه که نقض برجام نامیده می‌شود، این قانون را وتو خواهد کرد.

آن طور که اوباما گفته بود تصویب قانون منع فروش هواپیما به ایران در کنگره از سوی کشورهای هم‌پیمان آمریکا یعنی روسیه، فرانسه، چین و آلمان ناقض برجام شناخته شده و از این رو توافق صورت گرفته در برنامه جامع اقدام مشترک را با مشکل روبه‌رو می‌کند.

البته این قانون برای اجرا باید در مجلس سنا به تصویب می‌رسید و رئیس‌جمهوری این کشور نیز با آن موافقت می‌کرد. بدین ترتیب هرچند با روی کار آمدن دونالد ترامپ این احتمال می‌رفت که انتخاب وی دست‌اندازی بر سر راه اجرای آن بخش از توافق برجام باشد که مربوط به فروش هواپیما به ایران بود، اما با این حال این اتفاق رخ نداد و هواپیماهای خریداری شده از سوی ایران وارد کشور شدند.

هرچند که علیرضا منظری معاون سابق سازمان هواپیمایی معتقد بود که انتخاب ترامپ منعی برای فروش هواپیما ندارد و اعلام کرده بود که با توجه به توافق‌هایی که میان ایران و نهادهای اقتصادی بین‌المللی به وجود آمده تغییر رهبران سیاسی آمریکا نمی‌تواند تاثیری جدی در اجرایی شدن توافق‌ها داشته باشد.

آن طور که منظری گفته بود برجام به عنوان یک قرارداد دو جانبه منعقد نشده و کشورهای عضو شورای امنیت آن را تایید کردند. از این‌رو به نظر نمی‌رسد آمریکا توان آن را داشته باشد که به‌ طور یک جانبه در مقابل آن بایستد. در چارچوب این توافق ایران حق خرید هواپیماهای مسافری جدید را به دست آورده و در همین مسیر نیز حرکت می‌کند.

به گفته وی، امکان دور زدن تفاهم‌نامه‌های بوئینگ و ایرباس با توجه به مجوز ارایه شده از سوی خزانه‌داری آمریکا وجود ندارد، زیرا طرف برهم زننده قرارداد باید جریمه‌هایی سنگین پرداخت کند. از این رو شاید توافق‌های فعلی در معرض خطر جدی نباشد اما امکان خرید هواپیماهای جدید می‌تواند قدری با ابهام و نگرانی روبه‌رو شود.

حالا پس از گذشت ماه‌ها در روز پنج‌شنبه 23 شهریورماه مجلس نمایندگان آمریکا بار دیگر با ۲متمم پیشنهادی درباره ممنوع شدن فروش هواپیماهای تجاری به ایران موافقت کرد. این در حالی است که اعضای دموکرات این کنگره پیش‌تر هشدارهایی را مبنی بر تضعیف توافق هسته‌ای با این اقدام داده بودند.

اما مقصود اسعدی سامانی دبیر انجمن صنفی شرکت‌های هواپیمایی هم در این رابطه به خبرنگار آنا گفته است: پیش‌تر هم طرح منع فروش هواپیما در مجلس نمایندگان آمریکا تصویب شد اما در مجلس سنا مورد بررسی قرار نگرفت و باید ببنیم در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.

وی عنوان کرد: شواهد حاکی از آن است که شرکت‌های سازنده هواپیما که قرارداد فروش با ایران دارند، هنوز واکنش منفی در این باره نداشته‌اند.

به گفته اسعدی سامانی، به تصویب رسیدن قانون منع فروش هواپیما به ایران در مجلس سنا نقض صریح برجام است و یقینا در این صورت اگر پرداختی از سوی شرکت‌های ایرانی انجام شده باشد، شرکت سازنده باید در این باره جبران خسارت کند.

وی تاکید کرد: امیدواریم دولتمردان آمریکا قراردادی را که به نفع اشتغال این کشور هم هست، نقض نکنند.

دبیر انجمن صنفی شرکت‌های هواپیمایی همچنین قرارداد شرکت‌های سازنده هواپیما با ایران را معتبر دانسته و گفت: با وجود مصوبه کنگره آمریکا درباره ممنوع شدن فروش هواپیما به ایران، قراردادهای چند شرکت سازنده هواپیما با طرف های ایرانی همچنان معتبر به شمار می رود.

وی خاطر نشان کرد: مصوبه کنگره به تایید سنا و ترامپ نیازمند است.

اما علی عابدزاده رئیس سازمان هواپیمایی کشوری هم در مراسم افتتاحیه نخستین نمایشگاه بین المللی صنعت حمل و نقل هوایی و تجهیزات فرودگاهی در این باره اعلام کرد که قراردادهای خرید هواپیماهای جدید در سطح بین‌المللی منعقد شده است و مصوبه اخیر کنگره آمریکا در مورد ممنوعیت فروش هواپیما به ایران تاثیری بر اجرای این قراردادها ندارد.

وی همچنین با بیان اینکه تمامی قرارداهای منعقده با شرکت‌های سازنده طبق برنامه اقدام مشترک یا برجام انجام شده و این توافق ایران با جامعه جهانی به تایید سازمان ملل متحد نیز رسیده است، تاکید کرده است: همه شرکت ها بدون شک به قراددادهای خود متعهد هستند و باید این قراردادها به مورد اجرا گذاشته شوند.

معاون وزیر راه و شهرسازی همچنین گفته که ایران ظرفیت مقابله با تحریم‌های آمریکا را دارد هرچند که هنوز اطلاع دقیقی از عمق این تحریم ها نداریم و باید منتظر تصمیمات آمریکا باشیم.