نمایشگاه کتاب فرانکفورت و تلاش برای جهانی شدن

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، نمایشگاه کتاب فرانکفورت هر ساله در ماه اکتبر (مهر-آبان) به مدت 5 روز در شهر فرانکفورت آلمان برگزار می‌شود. از نظر بسیاری از کارشناسان حوزه نشر، این نمایشگاه به دلیل رعایت استانداردهای لازم و همچنین نظم و ترتیب منحصر‌به‌فردی که دارد، معتبرترین نمایشگاه کتاب جهان به شمار می‌آید و از این رو ناشران و آژانس‌های ادبی مختلف، معمولا حضور در این نمایشگاه را از دست نمی‌دهند.

مروری بر سابقه نمایشگاه فرانکفورت و حضور ایران در آن

نمایشگاه فرانکفورت بعد از جنگ جهانی دوم؛ پس از تاسیس اتحادیه ناشران آلمان در سال 1949 و با حضور 200 ناشر در کلیسای پاول شهر فرانکفورت آغاز به کار کرده و با این اوصاف شصت‌وهشتمین دوره از این نمایشگاه را در سال جاری (2017) پیش رو داریم.

اولین حضور ایران در نمایشگاه فرانکفورت به سال 1365 برمی‌گردد اما در ادامه و به دلیل فتوای امام راحل درباره سلمان رشدی، ایران در این نمایشگاه تحریم می‌شود. در سال 1370 مذاکرات برای رفع مشکلات بین مسئولان وقت ایرانی و آلمانی انجام شد و ایران توانست بار دیگر در این نمایشگاه حضور داشته باشد. بر اساس توافقات انجام شده، ایران در چهل‌وسومین دوره از نمایشگاه فرانکفورت با 9 ناشر که عبارت بودند از انتشارات امیرکبیر، اطلاعات، نی، سازمان تبلیغات اسلامی، نوید شیراز، انجمن خوشنویسان، زلال و سازمان چاپ و نشر وزارت فرهنگ در آن دوره شرکت کرد.

دغدغه‌ها و آرزوها

بی‌شک هدف از شرکت در هر رویداد بین‌المللی و نمایشگاهی، ورود به عرصه‌های جهانی و برقراری تعامل با هم‌تایان خارجی است و اگر این مهم برآورده نشود، حضور در عرصه‌های بین‌المللی بی‌فایده خواهد ماند. در این راستا؛ از آنجا که خروجی اصلی حضور در آوردگاه‌های جهانی نشر، همانا مبادله حق انتشار کتاب‌ها بین ناشران است، همواره این نقد وجود داشته که حضور ایران به دلیل منتج نشدن به این هدف، بی‌فایده بوده است.

عضو نبودن ایران در معاهده برن و به رسمیت نشناختن قانون کپی‌رایت، یکی از موانع اصلی در محقق شدن این اهداف به شمار می‌آید اما رویکرد وزارت فرهنگ و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی در سال‌های اخیر، رویکرد هدف‌مندتری به نظر می‌آید که از مصادیق آن می‌توان به حمایت از آژانس‌های ادبی، تشکل‌های نشر و همچنین راه‌اندازی طرح‌هایی مانند طرح گرنت (حمایت از ناشران خارجی که کتاب‌های ایرانی چاپ کنند) اشاره کرد. اما به هر حال نباید فراموش کرد که دیوار کپی‌رایت، دیوار بلندی پیش روی نشر ایران در عرصه‌های جهانی است.

کوتاه از حضور ایران در نمایشگاه‌های اخیر

دولت یازدهم در تابستان سال 1392 زمام کار را امور را در دست گرفت و طبیعتا حضور ایران در شصت‌وپنجمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت (2013) مبتنی بر روال و با برنامه‌های سابق دنبال شد.

شصت‌وششمین نمایشگاه فرانکفورت- سال 1393

شصت‌وششمین نمایشگاه کتاب فرانکفورد در تاریخ 16 تا 20 مهرماه سال 93 برگزار شد و 7 هزار شرکت‌کننده و 270 هزار بازدیدکننده داشت. در این دوره، 4 هزار رخداد اعم از نشست و مراسم و... در نمایشگاه برگزار شد و ایران سهمی از این نشست‌ها نداشت.

ایران فعالیت‌های خود را در آن نمایشگاه، در یک غرفه 200 مترمربعی در بخش بزرگسال و یک غرفه 40 مترمربعی در بخش کودک و نوجوان ارائه کرد که مجموعا امکان ارائه 1200 عنوان کتاب از ناشران مختلف را مهیا می‌کرد. در کاتالوگ‌های ایران، 200 کتاب بزرگسال و 300 کتاب کودک‌ونوجوان به زبان انگلیسی معرفی شده بود و آثار 116 تصویرگر کتاب کودک نیز در کتاب تصویرگری ایران منتشر شده بود. امور انتخاب کتاب‌ها در این دوره از نمایشگاه، به تشکل‌های نشر(مشخصا اتحادیه ناشران و انجمن فرهنکی ناشران کتاب کودک و نوجوان) واگذار شده بود.

برگزاری نشست‌‌های مختلف با حضور نویسندگان اعزامی از جمله برنامه‌های غرفه ایران در نمایشگاه شصت‌وششم بود؛ همینطور حضور آژانس‌های ادبی و مذاکرات با ناشران خارجی، نشست با مسئولان نمایشگاه‌های دیگر و قطعی شدن فروش رایت 12 عنوان کتاب از دست‌آوردهای این دوره از نمایشگاه فرانکفورت برای ایران بود.

شصت‌وهفتمین نمایشگاه فرانکفورت- سال 1394

شصت‌وهفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت در تاریخ 22 تا 26 مهرماه سال 94 در شهر فرانکفورت برگزار شد اما انتخاب سلمان رشدی به عنوان سخنران مراسم افتتاحیه در این دوره، منجر به آن شد که ایران از حضور در نمایشگاه انصراف دهد. با این اوصاف برنامه‌های تدارک دیده شده، عملی نشد و غرفه خالی مانده ایران، به محلی برای اعلام اعتراض و نصب نام پیامبراکرم (ص) و بنرهایی که دلیل عدم حضور یافتن ایران در آن نمایشگاه را توضیح می‌داد، تبدیل شد.

شصت‌وهشتمین نمایشگاه فرانکفورت- سال 1395

شصت‌وهشتمین نمایشگاه فرانکفورت در تاریخ 28 مهر تا 2 آبان‌ماه و با حضور ناشران، نویسندگان، تصویرگران، موزعان، آژانس‌های ادبی و سایر عوامل نشر از 110 کشور جهان، ازجمله ایران، برگزار شد.

غرفه جمهوری اسلامی ایران در این دوره از نمایشگاه، همانند سال‌های گذشته از طریق مؤسسه نمایشگاههای فرهنگی ایران در دو غرفه با متراژ 228 مترمربع (190 مترمربع بزرگسال و 38 مترمربع کودک و نوجوان) برپا و در آن بیش از 1500 عنوان کتاب از ناشران مختلف ارائه شد. مطابق با گزارش ارائه شده، فعالیت‌های غرفه ایران در سه بخش نمایش و معرفی کتاب‌های ایرانی، اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری و برگزاری نشست‌ها و سخنرانی‌های تخصصی نشر و کتاب پیگیری شد.

در حوزه معرفی کتاب، بیش از ۱۵۰۰ عنوان از تازه‌های نشر ایران توسط تشکل‌ها و ناشران ایرانی حاضر در نمایشگاه در معرض نمایش و معرفی قرار گرفت. اکثر ناشران، کاتالوگها و بروشورهایی را برای معرفی آثار خود تدارک دیده بودند.

غرفة اصلی جمهوری اسلامی ایران در سالن 0.5 راهروی B136 واقع شده بود که در این غرفه، 11 ناشر و 5 تشکل صنفی نشر، یک آژانس ادبی و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در برلین حضور داشتند. همچنین برای اولین بار، ناشران در این غرفه حضور داشتندکه عبارت بودند از مؤسسه خراسان، ویدا، امیرکبیر، شهرقلم، براق و انتشارات فنّی ایران.

فرهاد حسن‌زاده؛ نویسنده حوزة کتاب کودک و نوجوان (به انتخاب انجمن نویسندگان کودک و نوجوان) و شهریار عباسی نویسنده حوزة کتاب بزرگسال (به انتخاب بنیاد شعر و ادبیات داستانی) با حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نمایشگاه حضور یافتند. افزون بر آن غرفه ایران میزبان نویسندگان مطرح دیگری چون مصطفی رحماندوست، فریدون عموزاده خلیلی، رؤیا مکتبی و ... و همچنین مهتاب کرامتی هنرپیشه سینما و سفیر صلح یونیسف در ایران بود.

نشست و مذاکره با مسئولان نمایشگاه‌ها طی 5 روز نمایشگاه، قرارهای مالقات متعددی با ناشران و مسئولان نمایشگاه‌های بزرگ کتاب در کشورهای مختلف همچون سال‌های گذشته، از دیگر بخش‌های فعالیت‌های ایران در نمایشگاه فرانکفورت بود اما یکی از فعالیت‌های مهم در دوره قبل نمایشگاه، معرفی طرح گرنت بود. بر اساس این طرح، بالغ بر ۴۸۰ عنوان کتاب در قالب آئین‌نامه بررسی و درنهایت انتشار حدود100 اثر تأیید و مورد حمایت قرار گرفته بود و در طول نمایشگاه، این آثار معرفی شدند.

شکل‌گیری مذاکرات با هدف واگذاری حق انتشار کتاب در این نمایشگاه و با حضور ناشران تداوم یافت. به عنوان مثال از میان مذاکرات انجام شده درباره انتقال رایت، گفت‌وگوها درباره انتقال رایت ترجمه و انتشار دو عنوان از انتشارات ققنوس به نتیجه رسید: «دالن بهشت» نوشته نازی صفوی و «مونالیزای منتشر» نوشته شاهرخ گیوا. همچنین آژانس پل، توانست با ۳۱ مدیر نشر یا مسئول کپی‌رایت ناشران از کشورهای مختلف، ملاقات داشته باشد و آثار ایرانی را به آنها معرفی کند. همچنین در مالاقات با ۷ آژانس ادبی از کشورهای مختلف، تفاهمنامه‌های همکاری بین آژانس ادبی پل با آژانس‌های ادبی در کشورهای خارجی (استرالیا، مالزی، ایتالیا، آلمان، انگلستان، چکسلواکی و رومانی) منعقد شد. توافق‌های اولیه با ناشرانی از کشورهای انگلستان، چین، ایتالیا، ترکیه، استرالیا و آلبانی برای واگذاری کپی‌رایت بیش از ۲۰ عنوان کتاب در موضوع ادبیات داستانی، ۳ عنوان در موضوع قصه‌های مولوی و چند عنوان دیگر در موضوعات غیرداستانی، نتیجه قرار ملاقات و نشست‌های آژانس ادبی پل با طرف‌های خارجی در نمایشگاه امسال فرانکفورت.

حضور ناشران و ارائه کتاب از مراکز انتشاراتی نظیر نشر نگاه، ثالث، شمع و مه، عصر گویش، پیدایش، خانه هنرمندان، سفیر اردهال، هرمس، انتشارات فنی ایران، براق و... در این دوره از نمایشگاه، رضایت نسبی فعالان حوزه نشر را فراهم آورد؛ نشرهایی که هر کدام امکان برگزاری جلسات و مذاکرات با ناشران خارجی را یافتند.

شصت‌ونهممین نمایشگاه فرانکفورت- سال 1395

شصت و نهمین دوره نمایشگاه کتاب فرانکفورت در سال‌جاری از تاریخ 19 تا 23 مهر 1396 (11 تا 15 اکتبر 2017) برگزار می‌شود و جمهوری اسلامی ایران در این دوره از نمایشگاه مانند سال‌های قبل دارای دو غرفه؛ غرفه بزرگسال به مساحت 206مترمربع و غرفه کودک به مساحت 40 مترمربع خواهد بود.

مطابق با فراخوان حضور تشکل‌های نشر، ناشران و آژانس‌های ادبی در غرفه ملی جمهوری اسلامی ایران، فضای اختصاص داده‌شده برای هر ناشر یا آژانس ادبی، 2 مترمربع و با ظرفیت تقریبی نمایش 30 عنوان کتاب و برای تشکل‌های نشر، به تناسب تعداد عناوین ارائه‌شده خواهد بود و ناشران می‌توانند آثار خود را با روش‌های درج شده در این فراخوان، به مسئولان ارسال کنند.

این امیدواری وجود دارد که در نمایشگاه پیش‌رو، گامی بلند در زمینه جهانی شدن صنعت نشر ایران برداشته شود و حضور نمایندگان نشر ایران در این نمایشگاه، حضوری اثربخش و امیدوارکننده باشد.