چرا ایران برنده بحران قطر است؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، حدود 21 ماه پیش قطر با فراخواندن سفیر خود از ایران در پی تنش و اختلاف میان ریاض- تهران با عربستان سعودی ابراز همبستگی کرد. اما در 23 اگوست سال جاری (1 شهریور) دوحه اعلام کرد که سفیر خود را برای از سرگیری وظایف دیپلماتیک خود به تهران بازخواهد گرداند.

بی‌تردید، این حرکت نشان از آن دارد که عربستان سعودی و امارات متحده عربی قادر به اعمال فشار بر دوحه حتی از طریق روابط متقابل تنگاتنگ‌تر با دولت‌های عربی سنی نیستند. برعکس، بحران قطر این امیرنشین را به سوی ایران سوق داد.

اگر این مناقشه 12 هفته‌ای در شورای همکاری دولت‌های عربی خلیج فارس حل و فصل نشود، در آن‌صورت شورای همکاری خلیج فارس می‌تواند کاملا مطمئن باشد که قطر به خاطر منافع ژئوپلیتیک خود در منطقه‌ای به شدت دچار افتراق، روابط نزدیک‌تری با ایران برقرار خواهد کرد.

اگر گروه چهار متشکل از بحرین، عربستان، مصر و امارات به محاصره قطر ادامه دهند ، دوحه از روی ضرورت صرف به شکل فعال‌تری روابط خود با تهران را ترمیم خواهد کرد. در 12 ماه اخیر ایران نقش مهمی در تامین این مساله داشت که قطر بی‌آنکه در برابر بلوک عربستان سعودی سرتسلیم فرود بیاورد به مثابه دولتی با حاکمیت مستقل عمل کند.

ایران به عنوان تنها کشور خارج از گروه چهار دارای مرز آبی با قطر از اهمیت زیادی در برنامه تامین نیاز این امیرنشین عربی به واردات مواد غذایی پس از بسته شدن مرزهای قطر-عربستان دارد. درست پس از آن‌که بلوک عربستان و امارات روابط خود را با قطر قطع کرد ایران فضای هوایی خود را برای حدود 100 پرواز اضافی دیگر از قطر که سابقا از طریق آسمان کشورهای گروه چهار انجام می‌شد باز نمود.

اکنون که قطر مبادرت به تصحیح بسیاری از مسیرهای صادراتی وارداتی خود کرده، که هزینه اقتصادی زیادی هم برای دوحه در پی داشته، بعید می‌نماید که این امیرنشین حتی در صورت رفع اختلاف با شورای همکاری کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که به نوبه خود جای تردید دارد در صدد تغییر این مسیرها برآید. بازگشت به سوی عربستان سعودی به دلیل واردات مواد غذایی قطر را در آینده با خطر وابسته شدن به ریاض مواجه خواهد کرد.

دولت ایران در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی بر روی ابتکارات معطوف به متقاعد ساختن کشورهای عضو شواری همکاری خلیج فارس به این که ایران همسایه‌ای صلح طلب و طرفدار امنیت و توسعه تمامی دولت‌های حوزه خلیج فارس است سرمایه‌گذاری کرد. بحران قطر این امکان را برای ایران فراهم کرد که به اعراب بگوید این خود عربستان سعودی و نه ایران است که حاکمیت کشورهای خاورمیانه را تهدید می‌کند. بحران همچنین به ایران کمک کرد عقیده رایج را در این باب که سیاست خارجی ایران فرقه‌گرایانه است به چالش بکشد.

به‌رغم نگاه‌های متفاوت به بحران سوریه، تهران بر روی بهبود روابط با بازیگران سنی در خلیج فارس، از جمله ترکیه و حماس در کنار قطر متمرکز است. علاوه برآن روابط نزدیک‌تر ایران و قطر می‌تواند به توسعه گفتمان شیعی- سنی در منطقه کمک کند، خصوصا روابط دوحه و تهران با بسیاری از نیروهای غیر‌دولتی در مناطق پرتنش منطقه که مجراهای دیپلماتیک در آنها برای حل مناقشات ضروری می‌نماید.

قطر تا پیش از بروز بحران به میزان قابل توجهی به منظور حفظ روابط حسنه با ریاض از ایران فاصله گرفت. قطر همچنین در کنار فراخواندن سفیر خود از تهران در سال گذشته، در ماه مارس 2015 میلادی( اسفند 93)، یکسال قبل از تروریستی خوانده شدن گروه حزب الله، ضمن پافشاری بر موضع خود در خصوص لزوم برکناری بشار اسد به عنوان پیش‌شرط دستیابی به صلح در سوریه، به ائتلاف نظامی به رهبری عربستان سعودی بر ضد یمن پیوست. این امیر نشین عربی همچنین یکی از 34 کشور عضو ائتلاف نظامی اسلامی تاسیس شده با هدف مبارزه با تروریسم بود.

اما در حال حاضر حتی با وجود تلاش‌های بی‌ثمر میانجی‌گرانه کویت، قطر آماده هدایت سیاست خارجی جدید خود می‌شود و ایران در صورت عدم برقراری رابطه میان دوحه و گروه چهار با ادله محکم می‌تواند مطمئن باشد که امیر نشین قطر روابط نزدیک‌تر و سازنده‌تری با این کشور برقرار کند.

قطر، پس از ترقی اقتصادی و ژئوپلیتیک، سیاست خارجی عملگرایانه، غیر‌ایدئولوژیک و بسیار منعطفانه‌ خود را حفظ کرد. قطر بزرگ‌ترین میدان گاز طبیعی در دنیا را با ایران سهیم است.

دوحه در گذشته همکاری تنگاتنگی با تهران داشت و هیچگاه "تهدید ایرانی" را از دریچه منشور دول عضو شورای همکاری خلیج فارس مورد بررسی قرار نداده بود. تصمیم قطر مبنی بر بازگرداندن سفیر خود به ایران تنها موجب تشدید این برداشت در سایر کشورهای شبه‌جزیره عربستان می‌شود که دوحه طرفدار امنیت دسته‌جمعی شورای همکاری کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیست و با عناصر دولتی و غیردولتی‌ای که برای دیگر اعضای شورای همکاری تهدید به شمار می‌آیند همکاری می‌کند.

علاوه بر این باید مشخص شود که دولت ترامپ چه واکنشی به تصمیم قطر مبنی بر بازگرداندن فرستاده خود به تهران خواهد داد. امیر قطر تمیم بن حمد آل ثانی سه ماه پیش در نشست عربی اسلامی در ریاض که ترامپ در آن متحدان واشنگتن را به مقابله با ایران در خاور میانه فرا‌خوانده بود، در میان ده‌ها رهبر دیگر کشورهای اسلامی حضور داشت.

بازگشت سفیر قطر به تهران گواه بر این است که ایالات‌متحده در نیل به مقصود خود در خصوص به انزوا کشاندن ایران در سطح منطقه ناموفق بوده است. در‌نهایت واشنگتن خواهد فهمید که اگر بحران قطر حل و فصل نشود، قطر نظر به این‌که هزینه‌های تحقیر‌آمیز تسلیم در برابر امارات، مصر، عربستان و بحرین را تحمل نخواهد کرد، به خاطر ملزومات ژئوپلیتیک و اقتصادی گزینه‌ای جز تحکیم روابط با ایران نخواهد داشت.

در واقع دولت ترامپ باید با این حقیقت کنار بیاید که تنش در شورای همکاری خلیج فارس موجب بروز اختلاف نظر در میان متحدان عرب سنی واشنگتن شده که به نوبه خود به سود سیاست خارجی ایران تمام شد.

منبع: al-manitor.com ترجمه: سید مازیار کمالی