آینده حکومت عربستان؛ تداوم حکومت دینی یا تشکیل نظامی سکولار

در بسیاری از نظام‌های سیاسی دنیا فارغ از دموکراتیک و یا پادشاهی بودن، دین مقوله‌ایست که همواره مورد توجه سردمداران بوده است. برخی حکومت‌ها با عبور از دین و تبدیل آن به مقوله‌ای فردی و حداقلی و برخی با تعیین حدود و محدود کردن بعد اجتماعی آن به انجام فرائض جمعی در مکان‌های مقدس مانند مسجد و کلیسا سعی در کنترل آن و عدم اجازه ورود آن به دنیای سیاست و در سطح کلان‌تر سطح جامعه شده‌اند.
اما حکومت‌های دینی در این میان نظام‌هایی هستند که دین و نهادهای دینی نقش بسیار پررنگی در شیوه حکومت‌داری و حتی مسایل اجتماعی و فرهنگی آنها بازی می‌کند.
کشور عربستان سعودی را (صرفنظر از حق یا باطل بودن وهابیت) می‌توان نوعی حکومتی دینی برشمرد. دلایل این مدعا کاملا مشهود است از نحوه شکل‌گیری حکومت سعودی که براساس قراردادی میان محمد بن عبدالوهاب با عبدالعزیز بن سعود و حمایت و پشتیبانی او از ارتش بن سعود در فتح ریاض گرفته تا نقش مستقیم شورای علمای ارشد در تصمیم‌گیری‌های کلان، شواهد بارز این ادعاست. شورای علمای ارشد(شامل قضات، وکلا، مدرسان و پیش نمازان) در کنار خانواده‌های آل فیصل،آل ثنایان، آل چیلاوی و آل کبیر از جمله موثرترین گروه‌ها بر رفتار و تصمیم‌گیری خاندان سلطنتی محسوب می‌شوند.
اما پس از به پادشاهی رسیدن سلمان، تغییرات گسترده‌ای در ساختار قدرت در این کشور ایجاد شد که اوج آن، برکناری محمد بن نایف از ولیعهدی و انتخاب محمد بن سلمان به جای وی است. محمد بن سلمان 33 ساله، بسیار جوان و بی‌تجربه و البته تندخو و جنگ طلب است و دیپلمات‌های غربی به وی لقب آقای همه چیز داده‌اند اکنون و با وضعیت سنی پدرش و بیماری هایی که با آن دست و پنجه نرم می‌کند، رسما همه کاره این نظام قبیله‌ایست.
وی به محض رسیدن به این جایگاه فعالیت‌های گسترده‌ای تحت عنوان تحول عربستان 2030 بنا نهاد. معمار سند عربستان 2030 اکنون قصد دارد تا به نوعی از نقش دین در حکومت بکاهد و به سوی عربستان سکولار قدم بردارد. کاستن از اختیارات پلیس مذهبی در دستگیری افراد، ایجاد اداره تفریحات، برگزاری کنسرت‌های موسیقی، باز کردن سالن‌های سینما از جمله مقدمات این تصمیم بوده است.
هم‌چنین گفته می‌شود وی درنظر دارد تا به زنان برای رانندگی مجوز داده و با تدوین قانونی از ازدواج‌های مکرر مقامات دولتی بکاهد. از دیگر اقدامات او که در راستای محدودسازی نهادهای دینی ارزیابی می‌شود می‌توان به تلاش برای تعطیل کردن عالی‌ترین نهاد مذهبی یعنی شورای علمای ارشد که نقش گسترده در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و حتی نظامی عربستان دارد، اشاره کرد. گفته می‌شود مقامات ارشد امریکا نیز در سفری که سلمان اخیرا به واشنگتن داشته به صراحت از وی خواسته‌اند تا به سلطه وهابیت در این کشور پایان دهد.
حال باید منتظر ماند و دید که تقابل میان ولیعهد جوان و بی تجربه و علمای وهابیت در این سرزمین به پیروزی کدام یک منجر خواهد شد و آیا بن سلمان که از حمایت سلمان الانصاری رییس لابی سعودی در امریکا(ساپراک) و احمد العصیری سخنگوی عملیات شکست خورده طوفان قاطعیت علیه مردم یمن و البته ترکی الدخیل روزنامه نگار مشهور و جریان‌ساز سعودی برخوردار است می‌تواند عربستان سعودی را از نظامی دینی به نظام پادشاهی سکولار تبدیل کند.

*پژوهشگر مسائل سیاسی