مخالف اعزام کامل ارشد و دکتری به خارج از کشور هستیم

پروین طالبیان - گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، از‌ آنجائیکه علم در مرزها نمی‌گنجد و همواره رو به بیرون تمایل دارد، بین‌المللی‌سازی دانشگاه‌ها در این سال‌ها با قوت بیشتری دنبال می‌شود. بین‌المللی‌سازی دانشگاه‌ها نه تنها می‌تواند روند رشد علم را شدت دهد، بلکه می‌تواند مزایای دیگری نظیر جذب دانشجوی غیرایرانی و اساتید و دانشمندان خارجی داشته باشد. برای اینکه از برنامه‌های وزارت علوم در این زمینه و بین‌المللی‌سازی علوم انسانی باخبر شویم با دکتر حسین سالار آملی، رئیس مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:

مهمترین ماموریت‌هایی که در حوزه بین‌الملل وزارت علوم دنبال می‌شود، چیست؟

در چهار سال اخیر، بین‌المللی‌سازی دانشگاه‌ها به عنوان ماموریت اصلی دنبال می‌شد؛ چراکه علم به خودی خود بین‌المللی هست و در محدوده مرزی باقی نمی‌ماند و میل به توسعه دارد و در طول تاریخ هم اینگونه بوده است.

علم هیچ زمانی در مرزها محصور نبود و از مرزها عبور می‌کرد. پس ذات بین‌المللی‌بودن علم همواره مطرح بوده است. برای حضور جدی در دنیای امروز باید در چرخه علم قرار بگیرم، اصلا اینگونه نیست که کشوری صفر تا 100 موضوعات علمی را به تنهایی پیش ببرد. علم چرخه‌ای در حال گردش است که بخشی از آن را ایرانی‌ها می‌توانند به عهده گیرند. این دو پارامتر اساسی ما را رهنمون کرد که به این سمت پیش برویم تا دانشگاه‌ها و وزارت علوم بین‌المللی شوند و این جهانی‌شدن دانشگاه‌ها به عنوان یک هدف اصلی در وزارت علوم دنبال شود.

در مساله بین‌المللی‌شدن دانشگاه‌ها پارامتری که باید به آن توجه شود این است که بین‌الملل‌شدن دانشگاه‌ها مستقیما با افزایش کیفیت دانشگاه‌ها مرتبط است. وقتی استادی از خارج می‌آید و با دانشگاهی معتبر و با رتبه بالا ارتباط دارد، مسلما کیفیت آنجا به دانشگاه‌های ما هم منتقل می‌شود، می‌توان از آزمایشگاه‌های آنجا استفاده کرد یا موارد مشابهی از این دست. افزایش کیفی سطح دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها با فعالیت‌های بین‌المللی امکان‌پذیر می‌شود.

دومین هدفی که ما برای آن برنامه‌ریزی کرده‌ایم، شکل‌دهی اقتصاد دانشگاهی است. ما در این روند باید بتوانیم بخش عمده‌ای از دانشجویان خارجی را جذب کنیم، دانشجویان خارجی سرمایه مالی می‌آورند؛ پس همکاری بین‌المللی دانشگاهی به عنوان محور توسعه اقتصادی کشورها مهم است. غیر از این هم اگر بخواهیم در پروژه‌‌های بین‌المللی همکاری داشته باشیم، هزینه پروژه‌ها به اقتصاد دانشگاهی کمک می‌‌کند.

اگر دانشگاه بین‌المللی شود، سرمایه اجتماعی برای کشور فراهم می‌شود. با ورود خارجی‌ها به کشور، زمینه آشنایی با فرهنگ ما به عنوان یک سرمایه اجتماعی فراهم می‌شود، بدون شک این یک سرمایه علمی هم هست، باعث ایجاد نوآوری و توسعه علمی می‌شود. امروزه بین‌المللی‌شدن دانشگاه‌ها یک سرمایه عملیاتی است، بالاخره پیچیدگی مسائل امنیتی به گونه‌ای است که در نخبگان دیگر کشور تاثیر دارد و تعیین‌کننده رویکرد آنها نسبت به کشور ماست، وقتی استادان و دانشجویان خارجی به کشور ما می‌آیند، یعنی ایران امن است و نخبگان آن را انتخاب می‌کنند.

برنامه‌های مشخصی که در این حوزه طراحی کرده‌اید، چه هستند؟

ما کشورهای هدف در منطقه و جهان را دسته‌بندی کردیم. در منطقه عمدتا کشورهایی هستند که نیاز به علم و فناوری ما دارند مانند افغانستان، عراق، سوریه، تاجیکستان و ... در گروه دیگر کشورهایی مانند آلمان، اتریش، فرانسه و ایتالیا هستند که در حوزه راهبردی ما قرار می‌گیرند. ما انتظار داریم با ارتباط با این کشورها رتبه علمی ما ارتقا یابد. اعتقاد ما بر این است که نباید انرژی‌هایمان را پراکنده کنیم و در همه کشورها فعال باشیم، باید در کشورهای محدود اما موثرتر فعال باشیم.

اما درباره شاخص‌ها تلاش‌مان این است که در پروژه‌های تحقیقاتی همکاری‌مان را با دانشگاه‌های خارجی افزایش دهیم. هدف دیگر موضوع جذب دانشجوی غیرایرانی است.

همچنین رفت و آمد دانشمندان خارجی باعث می‌شود که از دانش دانشگاهیان جهان استفاده کنیم. ما در همه اینها روند رو به توسعه داریم، به عنوان مثال پروژه‌های تحقیقاتی در سال 95 به 235 مورد رسید، در صورتی‌که چهار سال پیش حدود 25 پروژه تحقیقاتی مشترک با دانشگاه‌های خارجی داشتیم.

در بخش دانشجویی تحولی ایجاد کردیم. در مجموع 52 هزار دانشجوی خارجی داریم. 23 هزار نفر در وزارت علوم، 8 هزار نفر دانشگاه آزاد، 2500 نفر در مجموعه پزشکی کشور و 18 هزار نفر در جامعه المصطفی مشغول به تحصیل هستند. مثلا دانشگاه مشهد 1600 دانشجوی خارجی دارد. در چند سال اخیر اینها درآمد خوبی برای دانشگاه‌های ما به ارمغان آوردند، چراکه عمدتا شهریه می‌پردازند.

امیدواریم در سال‌های آینده روند جهشی ادامه داشته باشد. در سال 95 هر هفته 10 هیات خارجی به ایران آمدند و هر هفته 7 هیات از ایران به خارج از کشور رفتند. تعداد دانشمندانی که در این مدت به ایران آمدند 2086 نفر بود که 105 نفر رئیس دانشگاه بودند. اینها نشان می‌دهد که سطح علمی کشور ما بالا است. با این وجود اکنون ایران مرکز مهم منطقه و محل رفت و آمد دانشمندان جهان به حساب می‌آید، علی‌رغم فشارهایی که وجود دارد، همکاری‌ها نیز با قوت ادامه دارد. این رفت و آمدها به خاطر سطح علمی کشورمان و امینت مطلوب ماست.

بسیاری از کشورها برای جذب دانشجوی خارجی دوره‌های کوتاه‌مدت برگزار می‌کنند، مثلا چین برای جذب دانشجویان خارجی دوره‌های کوتاه‌مدت زیادی در زمینه‌های طب سنتی و زبان چینی برگزار می‌کند که علاقه‌مندان زیادی دارد، این روش در کشور ما هم دنبال می‌شود؟ دور‌ه‌های کوتاه‌مدت ایران‌شناسی و زبان فارسی خیلی جاذبه دارد، آیا در وزارت علوم این موضوع مورد توجه هست یا نه؟

یکی از اهداف اصلی وزارت علوم توسعه زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی در دانشگاه‌های دنیاست. ما اکنون در 35 کشور دنیا حدود 50 کرسی زبان فارسی داریم. عمارت عظیمی ساخته شده است، افرادی که به این کشورها فرستاده شده‌اند، زبان و ادبیات فارسی را تدریس می‌کنند. این عمارت سنگین راحت به دست نیامده، چرخش آن هزینه و فعالیت می‌خواهد، چون روند رو به مثبت است، نگران وقت و هزینه در این مورد نیستیم چراکه دیپلماسی علمی ما در کشورهای مختلف از طریق این دو حوزه دنبال می‌شود.

بسیاری در کشورهای مختلف وقتی می‌خواهند درباره شرق‌شناسی درس بخوانند در دوره‌های زبان‌فارسی ما شرکت می‌کنند. غیر از این، زبان و ادبیات فارسی در کشورهای زیادی ریشه دارد، در گذشته نه چندان دور در کشورهایی مانند هندوستان، گرجستان و پاکستان و ارمنستان به زبان فارسی صحبت می‌کردند. در خارح از کشور 3600 دانشجوی خارجی زبان‌فارسی در کرسی‌های ما می‌آموزند و حدود 600 نفر از این افراد در مقطع دکتری درس می‌خوانند. بنابراین شبکه عظیمی از کرسی زبان‌فارسی خارج از کشور داریم که فعال است. در داخل کشور هم 13 مرکز آموزش زبان‌فارسی برای تجار، دانشجویان، اساتیدی که می‌خواهند در ایران دوره ببینند، وجود دارد، دوره‌های کوتاه‌مدتی در این زمینه‌ها داریم که می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.

همه 52 هزار دانشجوی خارجی که داریم زبان و ادبیات فارسی یاد می‌گیرند؛ یعنی در کنار یادگیری زبان فارسی در رشته‌های دیگر تحصیل می‌کنند به غیر از این عده‌ای هم رشته زبان فارسی را می‌خوانند که وقتی به کشورشان برگردند، می‌توانند در توسعه زبان فارسی به ما کمک کنند.

دیگر نگاه‌مان در اعزام دانشجو دریافت مدرک دکتری نیست، ما فکر می‌کنیم دانشجویانی که برای ادامه تحصیل به خارج می‌روند، تحت تاثیر فرهنگ آن‌ها قرار می‌گیرد و امکان بازگشت به کشور کاهش می‌باید؛ به همین دلیل به سمتی حرکت می‌کنیم که اعزام دانشجو در ارشد و دکتری نداشته باشیم. اما دانشجویان را برای دوره‌های سه ماهه، شش ماهه و نه ماهه به خارج اعزام می‌کنیم که روندش رو به توسعه است.

در سال گذشته 2 هزار نفر را فقط وزارت علوم اعزام کرد. بعضی هم با هزینه‌های خودشان به خارج از کشور می‌روند. ما موافقیم که این افراد برای گذراندن دوره‌های کوتاه‌مدت به خارج بروند اما با اعزام کامل در یک دوره تحصیلی موافق نیستیم.

مشخصا برای بین‌المللی‌سازی علوم انسانی بیگانه از تعاملات بین‌المللی چه برنامه‌ای دارید و چه مسیری را دنبال می‌کنید؟ علوم انسانی برگرفته از فرهنگ اسلامی ایرانی؟

حوزه علوم انسانی حوزه بسیار حساسی است، چراکه اثر بر انسان‌ها، قلب‌ها و ذهن‌ها دارد و این به عنوان قدرت نرم به حساب می‌آید و بسیار حائز اهمیت است. ما در کشورهای منطقه توسعه علوم انسانی برای معرفی فرهنگ ایرانی اسلامی خودمان را دنبال می‌کنیم. اولین کرسی شیعه‌شناسی را در دانشگاه آنکارا راه‌اندازی کردیم تا ببینند که افکار ما چیست؟ ما در کشورهایی که می‌توانیم اثرگذار باشیم، مشغول کار هستیم.

در بخشی دیگر هم مایل هستیم که دیگران را بشناسیم و بفهمیم که چگونه کار می‌کنند، در این راستا براساس ضرورت اقداماتی انجام داده‌ایم و آماده همکاری هستیم. روال همکاری در علوم انسانی مانند رشته‌های دیگر است اما حساسیت روی این رشته زیاد است.

کشورهایی مانند عربستان کارهای در حوزه علوم‌انسانی و دینی در کشورهای مختلف انجام می‌دهند ما برای خنثی‌سازی این اقدامات باید چکار کنیم؟

مانند بقیه رشته‌ها بستر برای ما فراهم است تا اقدامات موردنیاز را انجام دهیم؛ اما به خاطر تاکیدات رهبری، حساسیت و دقت بیشتری داریم. به عنوان مثال 200 مرکز در سراسر دنیا درباره شرق‌شناسی و ایران‌شناسی و هنرهای ایرانی اسلامی فعال هستند. ما با تمام این 200 مرکز ارتباط داریم، ما برای آنها کتاب و منابع می‌فرستیم و از این طریق به دنبال تسری افکارمان در سطح بین‌الملل هستیم.

در 4 سال گذشته حدود 80 هزار جلد فقط به کشور افغانستان فرستادیم تا علوم انسانی ما در آنجا ریشه بدواند، بیشتر کتاب‌هایی که در دانشگاه‌های این کشور مورد نیاز است را تامین کنیم. این را فراموش نکنیم که جامعه‌المصطفی در حوزه علوم انسانی به همراه ما فعال است و در حدود 60 کشور دنیا نمایندگی و دانشجویان زیادی دارد. باید بگویم اگرچه ما حساس هستیم اما روند توسعه رشته‌های علوم انسانی را در پیش گرفته‌ایم و برنامه‌ها و اهداف جمهوری اسلامی در بسیاری از کشورها رایج است.

مطالب و موضوعات در حوزه علوم انسانی زیاد هستند گرچه اشاره شما بیشتر به زبان‌فارسی و ایران‌شناسی است، آیا در رشته‌های دیگری هم فعالیت دارید؟

در تمامی رشته‌ها فعال هستیم، در حوزه مسائل دینی جامعه‌المصطفی فعال است. در بخش دانشگاهی مثلا اقتصادی، روانشناسی و جامعه شناسی دانشگاه علامه فعال است. لذا هیچ حوزه‌ای را فراموش نکردیم و مطمئنا در هر بخشی دانشگاه یا مرکزی فعال است.

آیا در این مسیر کارشکنی‌هایی هم علیه ما از سوی کشورهای منطقه یا سایر کشورها صورت می‌گیرد که آشکار باشد و شما با آن مواجه شده باشید؟

زمانی ایران‌هراسی روند رو به توسعه داشت و ما را نگران کرده بود، یکی از دلایلی که کرسی‌های ایران‌شناسی و زبان فارسی را برگزار می‌کنیم به خاطر مواجهه با ایران‌هراسی است. البته ناگفته نماند بخشی از روند رو به توسعه ایران‌هراسی به خاطر فعالیت‌های نادرست برخی از کشورهای منطقه بود. آنها می‌خواستند ایران را از توسعه بازدارند که خوشبختانه موفق نشدند.

همچنان در مواجهه با ایران‌هراسی برخورد بسیار می‌شود، در مجامع علمی گاهی توهین‌هایی می‌شود یا برداشت‌های اشتباهی صورت می‌گیرد که بلااستثناء استادان ایرانی از مواضع جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌کنند و مواضع منطقی نظام و دستاوردها را در همه بخش‌ها مطرح می‌کنند. توطئه بی‌شمار است اما ما کشور قوی هستیم، به ویژه با تسلطی که دانشگاهیان دارند، تاکنون همگی خنثی شده‌اند.