بیم و امید یک مصافحه دیپلماتیک در استانبول

گروه سیاست خارجی آنا - دیدار سرپایی وزیران خارجه ایران و عربستان سعودی در حاشیه نشست وزیران سازمان همکاری اسلامی در استانبول که پیرامون موضوع مسجد الاقصی برگزار شد، مورد عجیب این روزهای سیاست خارجی کشورمان است. این دو وزیر خارجه با هم مصافحه کرده و خوش وبشی داشته‌اند و گفته می‌شود که عادل الجبیر به سمت همتای ایرانی خود آمده و حالا این موضوع تیتر بسیاری از رسانه‌ها شده است.

اما واقعیت این است که چنین دیدارهای اتفاقی آن هم از سوی دو کشوری که مواضع تندی را طی سال‌های اخیر درقبال یکدیگر اتخاذ کرده‌اند، نمی‌تواند پایه و اساس بهبود روابط تعبیر شود. چه اینکه وزیر خارجه کشورمان در این باره بیان می‌کند: «دیدار با وزیر خارجه عربستان در حد سلام و احوالپرسی بود نه مقدمه‌ای برای برقراری روابط دیپلماتیک با این کشور.»

رئیس دستگاه دیپلماسی ضمن بیان این‌که با توجه به نگاه عربستان به منطقه، دلیلی بر ادامه سیاست‌های سعودی‌ها نمی‌بینیم، تصریح کرد:« اما به هر حال سیاست‌های دنبال شده ریاض مثبت نبوده و صلح و ثبات را در منطقه به خطر انداخته است.»

کارشناسان عقیده دارند که سطح تنش در روابط تهران – ریاض آنقدر بالاست که از چنین دیدار‌ی نمی‌توان توقع داشت معجزه‌ کند و به یکباره سطح پایین روابط را بالا ببرد. البته تعجب رسانه‌ها و ناظران بین‌المللی از این واقعه با توجه به اینکه عادل الجبیر همواره خود را مخالف سیاست‌های منطقه‌ای ایران نشان داده و حالا اینچنین به سمت ظریف آمده و وی را در آغوش گرفته، منطقی است و برای آن باید دنبال پاسخی منطق‌تر بود.

با دنبال کردن تحرکات عربستان در قبال ایران نیز می‌توان نتیجه گرفت که نباید برای بهبود روابط به یک احوال‌پرسی ساده دل خوش کرد. اخیرا عربستان برای جذب گروه‌های سیاسی شیعه عراق دست به کار شده و دیدارهایی با برخی از افراد سیاسی در این حوزه داشته‌ که دیدار «مقتدی صدر» با «محمد بن سلمان»، یکی از این موارد است. این مسئله نشان دهنده تصمیم دولت کنون سعودی برای تقویت روابط با همسایه شمال شرقی یعنی عراق است. در لیست دعوتی‌های عربستان نام برخی دیگر از مقامات و فعالان سیاسی شیعه عراق نیز به چشم می‌خورد.

با آغاز موسم حج نیز رسانه‌های سعودی موج هجمه به کشورمان را با متهم کردن ایران به سیاسی کاری در این مراسم دینی کلید زده‌اند. در ماجرای تنش میان عربستان و قطر نیز یکی از درخواست‌های این کشور از دوحه قطع 24 ساعته روابط با تهران بود.

در ماجرای کاهش دیپلمات‌های ایرانی در کویت نیز کارشناسان مطرح می‌کنند که فشارهای عربستان و آمریکا سبب اتخاذ چنین تصمیمی بود.

در این راستا البته می‌توان به چند نکته برای چنین نمایشی اشاره کرد که در حد گمانه زنی است. عربستان سعودی خود را برای یک دوران گذار آماده می‌سازد از این رو ممکن است این کشور در برخی از موارد با سیاست تعدیل کار خود را ادامه دهد. البته عربستان در این حوزه چه در یمن،‌ چه با قطر و ایران و در بسته تنش با قطر با ترکیه نیز درگیری‌هایی دارد و از این رو سیاست خارجی پرخرج و دست‌پا گیری را دنبال می‌کند. احتمال آن وجود دارد که عربستان برای عبور از این گردنه‌ سخت، سیاست‌ تنش‌زدایی مقطعی را دنبال کند.

با توجه به اتفاقاتی که در عربستان در خصوص تغییر ولیعهد و کنار گذاشتن «محمد بن نایف»، ولیعهد سابق عربستان که گفته می‌شود سیاست معتدل‌تری را نسبت به بن سلمان در منطقه مد نظر داشت، افتاده به خودی خود یک اپوزیسیون داخلی در عربستان در قبال حکام کنونی شکل گرفته که ممکن است در این حوزه مشکلاتی برای عربستان ایجاد کند.

در این زمینه تنش زدایی موقتی از جمله سیاست‌های خارجی عربستان تا تثبیت قدرت داخلی خواهد بود. با همه این اوصاف نمی‌توان انتظار داشت که با وجود برنامه‌ریزی شده بودن چنین دیداری از سوی عربستان سعودی روابط ایران و عربستان بهبود بیابد زیرا حوزه‌های مختلفی در سیاست‌خارجی این دو کشور وجود دارد که عربستان بر روی آن دست گذاشته و ایران را رقیب جدی خود می‌بیند و سعی دارد خود را قدرت برتر در این حوزه‌ها معرفی کند.