گزارش یک ماموریت رمضانی: 2 روز با جواد ظریف در شمال آفریقا

سمیرا امیرچخماقی؛ گروه بین‌الملل- سفر رمضانی محمد جواد ظریف به سه کشور اسلامی آفریقای شمالی حوالی ساعت 8 صبح هجدمین روز از ماه رمضان مصادف با 28 خرداد با پروازی طولانی به سوی الجزایر آغاز شد.

3 ساعت و نیم اختلاف با الجزایر باعث شد که هیأت ایرانی به ریاست وزیر امور خارجه حدود ساعت 11 به وقت محلی پس از نزدیک به 7 ساعت پرواز با استقبال رسمی وزیر امور خارجه الجزایر وارد این کشور شود.

بزرگترین کشور قاره آفریقا در نگاه اول نمایشی از معماری اروپایی به سبک فرانسوی است. الجزیره شهر کوهپایه‌ای با ترافیک سنگین و مردمی که هم سیاه پوست و هم سفید پوست با مخلوطی از زبان عربی و فرانسوی در بینشان بود و ساختمان‌های زیبا، روی دیگری هم داشت.

هم مرز شدن با لیبیِ در حال جنگ و تونسِ انقلابی از یک سو و حضور تروریست‌های داعش، بوکوحرام و ... در اطراف کشور برای الجزایری‌ها شرایطی ایجاد کرده که مرزهای کشورشان را به راحتی به سوی همه کشورها باز نکنند و امنیت را در گوشه گوشه شهر بیش از هر چیز دیگری جدی بگیرند.

گفته می‌شود با وجود شرایط سنگین امنیتی و حضور نیروهای امنیتی در همه بخش‌های شهر روزانه چندین حامی تروریسم دستگیر و هر حرکت مشکوکی با برخورد شدید مواجه می‌شود.

شهر الجزیره دارای دو بخش است، بخش قدیمی که در زمان عثمانی ساخته شده و بخش جدیدتری که در سال‌های استعمار فرانسه بنا شده است. هر چند که در هیچ یک از دو بخش آثاری از تمول مردم به چشم نمی‌خورد و در آمدهای عمومی و بافت شهر نشان می‌دهد که شهروندان سطح متوسطی از زندگی را دارند.

مردم الجزایر در ۱۹۶۲ پس از ۱۳۲ سال استعمار، استقلال خود را به دست آوردند. آنها با یک میلیون شهید در راه استقلال بالاترین آمار شهادت را در این راه به ثبت رسانده‌اند و به همین دلیل نیز نماد این تلاش برای آزادی را جایی در مرکز شهر با عنوان «مقام الشهید» به نمایش گذاشته‌اند و آن را نماد کشور خود می‌دانند.

مسلمانان سنی الجزایری قوانین خاص خود را دارند. با وجود آنکه برای حجاب هیچ اجباری وجود ندارد، اما روزه‌داری برای مردم از مهم‌ترین‌هاست.

در حالی که برخورد اجباری دولتی برای روزه‌ داری و یا مبارزه با روزه‌خواری در شهر وجود ندارد اما مردم تعصب ویژه‌ای به این امر دارند. همین تعصب به روزه‌داری نیز باعث شده که در ماه رمضان شهر بعداز افطار که حدود ساعت 8:30 به وقت محلی است زنده می‌شود. مردم شهر ساحلی الجزیره در این ماه اغلب امور روزانه خود را به بعد از افطار موکول می‌کنند.

تیم ایرانی به این هیاهو و زیبایی شبانه نرسید و وزیر امور خارجه پس از ضیافت افطاری که همتایش برای او ترتیب داده بود الجزایر را ترک کرد و راهی مقصد دوم از سفر خود شد.

ایران و الجزایر در مناسبات سیاسی

اما مناسبات ایران و الجزایر پس از پیروزی انقلاب اسلامی با وجود یک دوره قطع رابطه از سوی طرف مقابل در سال 1372 که بعدها در سال 1379 به حالت عادی بازگشت همواره در شرایط مناسبی بوده است.

دو کشور در موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی از تفاهم‌های دو جانبه‌ای برخوردارند که در سفر وزیر امور خارجه به الجزایر نیز با وجود اختلافات منطقه‌ای موجود و تلاش عربستان برای یارکشی در بین کشورهای اسلامی علیه ایران مشهود بود.

در هر دو دیدار ظریف در الجزایر، وزیر امور خارجه و نخست وزیر این کشور نسبت به اختلافات موجود در منطقه و حوادث هفته‌های اخیر واکنش نشان داده و ابراز نگرانی کردند.

عبدالمجید تبون، نخست وزیر الجزایر ضمن اشاره به تحولات منطقه بر این نکته تأکید کرد که با وجود روابط خوب کشورهای منطقه، «متاسفانه برخی کانون‌های بحران در جهان عرب و اسلام وجود دارد که نوعی نزاع جاهلی است.»

از سوی دیگر وزیر امور خارجه الجزایر نیز جدای از تأکید و تمایل برای گسترش مناسبات دو جانبه با ایران به ویژه در حوزه اقتصادی، به اختلاف موجود منطقه‌ای اشاره کرد و تأکید داشت که حاکمیت ملت‌ها بدون هیچگونه اعمال فشار باید مورد احترام باشد و راه حل همه مشکلات باید از دورن باشد.

به این ترتیب حضور 13 ساعته وزیر امور خارجه ایران در اولین مقصد از سفر آفریقای شمالی با پیگیری اهداف اعلامی از جمله مناسبات دو جانبه و به ویژه گفت‌و‌گو درباره اختلافات موجود بین کشورهای اسلامی در منطقه به پایان رسید و ظریف راهی موریتانی شد.

موریتانی به دنبال استقلال سیاسی

فاصله پایتخت های دو کشور هم مرز الجزایر و موریتانی 5 ساعت پرواز هوایی بود. ظریف ساعت 3 بامداد به وقت محلی با استقبال وزیر امور خارجه موریتانی وارد این کشور شد. این اولین حضور یک مقام ایرانی در دولت حسن روحانی در موریتانی بود.

در همان بدو ورود، قطع و وصل شدن برق پاویون فرودگاه تازه سازی که سعودی‌ها هزینه ساخت آن را پرداخت کرده‌اند،‌ نشان می‌داد که این کشور آفریقای شمالی با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند.

با وجود این، شواهد دیگر در طول سفر چند ساعته حاکی از آن بود که موریتانیایی‌ها قصد دارند نشان دهند که این وابستگی مالی سیاست‌های آنها را تعیین نمی‌کند.

ایران و موریتانی توافق دریافت ویزای فرودگاهی دارند و همین امر دلیلی بود تا هیأت رسانه‌ای همراه وزیر امور خارجه یک ساعتی را در فرودگاه منتظر دریافت ویزا بماند.

در فرودگاه کوچک که به مناسبت برگزاری کنفرانس کشورهای اسلامی ساخته شده بود، خبری از اینترنت نبود و تهویه هوا و قطع و وصل شدن برق و نبود آب نشان می‌داد که کشور با معضلات بزرگی مواجه است.

با وجود این، مأموران امنیتی از هر امکانی که در اختیار داشتند برای رفع مشکلات و نشان دادن احترام استفاده کردند.

صبح دوشنبه در پایتخت موریتانی با صدای خروس و حیوانات خانگی آغاز شد. نواکشوت با مردمان سیاه چهره اما آرام خود حالت روستایی را دارد که شکل پایتخت پیدا کرده است. هیچ ساختمان بلندی وجود ندارد، خانه‌های هم سطح، پیاده‌روهای خاکی، ساحل آبی و دشت صاف همه آن چیزی است که در نواکشوت می‌توان دید. با این وجود، شهر زیبا و آرام است.

موریتانیایی‌ها هیچ تولید صنعتی ندارند. مهم‌ترین محصولشان دام است و همین نیازمندی اقتصادی باعث شده که آنها به ویژه در گذشته به لحاظ سیاسی به کشورهای دیگر از جمله عربستان وابسته باشند.

از سوی دیگر نیاز به امنیت ساحلی و مبارزه با تروریسم، روابط موریتانی با آمریکا، فرانسه و پرتغال را نیز مستحکم کرده است.

اما همه اینها باعث نشده که این کشور برای استقلال خود تلاش نکند. موریتانی مسلمان اکنون به دنبال استقلال است و تعیین سیاست‌های مستقلانه.

سفارت ایران در موریتانی 6 ماهی است که باحضور سفیر ایران کار خود را به شکل رسمی آغاز کرده است. نواکشوت به گفته دیپلمات‌های ایران پس از گذشت سال‌های سردی روابط اکنون آماده حضور ایران است. استقبال از تجارت با ایران یکی از دلایلی است که نشان می‌دهد آنها به دنبال مستحکم کردن روابط شکننده گذشته هستند.

محمد جواد ظریف از ساعت 10 صبح به وقت محلی در موریتانی دیدارهایش را آغاز کرد. در دیدار با محمد عبدالعزیز، رئیس‌جمهوری موریتانی علاوه بر روابط دو جانبه، حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات مورد تأکید قرار گرفت و در دیدار با احمد ولی تکدی، وزیر امور خارجه گسترش همکاری‌های بانکی و تشویق بخش خصوصی برای فعالیت در بخش‌های معدن، انرژی، کشاوری و شیلات و همکاری‌های علمی و تکنولوژی، هوا فضا، دارو و درمان، بیوتکنولوژی و دانشگاهی از موضوعات اصلی بود که همه اینها نشانه تمایل زیاد این کشور به نسبت فقیر برای گسترش مناسبات اقتصادی با ایران و حضور تجار ایرانی است.

البته که وزرای خارجه درباره مسائل منطقه‌ای و مبارزه با تروریسم هم گفت‌و‌گو کردند و رایزنی‌های ظریف در موریتانی پس از حدود دو ساعت به پایان رسید و هیأت ایرانی با شتاب موریتانی را برای دیدار با مقامات تونس ترک کرد.

زیباترین انقلابی

تونس را شاید بتوان یکی از زیباترین کشورهای مغرب عربی قلمداد کرد. معماری زیبای این شهر برای سال‌های متمادی زبانزد جهانیان بوده است. تونس در جنوب دریای مدیترانه از غرب با الجزایر و از شرق و جنوب با لیبی هم‌مرز است.

تونس اما جدای از تاریخ چند صد هزار ساله و تمدن قدیمی خود در سال‌های اخیر با انقلابی که آغازی برای انقلاب‌های بعدی موسوم به «بهار عربی» بود شهرت یافته است.

تظاهرات گسترده اجتماعی در تونس با خودسوزی یک جوان تونسی به نام محمد بوعزیزی شروع شد. این جوان تونسی در اعتراض به این که پلیس مانع شده بود بدون جواز سبزی و میوه بفروشد، خود را در خیابان آتش زد واین حادثه باعث شروع هفته‌ها تظاهرات خشونت‌آمیز خیابانی در سراسر تونس در اعتراض به بیکاری، فساد و گرانی مواد غذایی و در نهایت تغییر رژیم و فرار رئیس‌جمهوری تونس شد. میدان استقلال در تونس اکنون نماد این پیروزی ملت در اولین انقلاب عربی است.

اما اینکه هدف وزیر امور خارجه ایران از سفر به تونس در سفری که یکی از اهداف آن در شرایط کنونی منطقه رایزنی درباره اختلافات موجود در منطقه و قطع رابطه کشورها با قطر بوده، چیست را می‌توان در پشتوانه انقلاب تونس بعد از خروج بن علی از این کشور و حضور راشد الغنوشی از اعضای اصلی اخوان‌المسلمین به عنوان رهبر مخالفان جستجو کرد.

هر چند که اکنون غنوشی در تونس در قدرت نیست اما دولت این کشور همچنان با حضور اخوان‌المسلمین مخالفتی ندارد و حتی آنها در مجلس دارای کرسی هستند. به این ترتیب تونس می‌تواند به عنوان کشوری موثر در اختلافات کنونی وارد عرصه مذاکره شود.

وزیر امور خارجه ایران نیز در همین راستا به محض ورود به تونس و در حالی که مورد استقبال گرم همتای خود قرار گرفته بود راهی کاخ زیبای قرطاج شد و با قائد السبسی، رئیس‌جمهوری این کشور دیدار کرد.

دو طرف در حدود 45 دقیقه پشت درهای بسته مذاکره کردند و پس از این دیدار دو وزیر امور خارجه در جمع خبرنگاران تونسی و ایرانی حاضر شدند تا وزیر امور ایران شرحی از دیدار را ارائه کند. ظریف تأکید کرد که در این دیدار در مورد موضوعات منطقه‌ای و ضرورت پیدا کردن راه حل برای پایان دادن به درگیری‌ها در منطقه از جمله یمن و سوریه و مشکلاتی که بین کشورهای منطقه وجود دارد صحبت شده است.

وزیر امور خارجه سپس به دیدار خمیس الجهیناوی همتای خود نیز رفت و وزیر امور خارجه تونس تمایل کشورش برای توسعه روابط با ایران را اعلام کرد.

وزیر امور خارجه تونس این تمایل را در عمل نیز نشان داد و پس از دیدار با محمد جواد ظریف برای ضیافت افطاری که خود ترتیب داده بود راهی رستورانی در منطقه زیبای حوالی مسجد تاریخی «زیتونیه» تونس شد.

دو وزیر فاصله کوتاهی تا محل ضیافت افطار را پیاده‌روی کردند و گپ‌و‌گفت کوتاهی داشتند.

ضیافت افطار آخرین برنامه ظریف در این سفر دو روزه فشرده بود. هیأت ایرانی ساعت 1 بامداد به وقت محلی سواحل مدیترانه را ترک کرد و راهی تهران شد.