آداب و رسوم ماه رمضان در خراسان‌جنوبی؛ از شوخانی تا آش «قل هوالله» + تصاویر
به‌گزارش گروه فرهنگی آنا از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی، مهم‌ترین آیین مردم این استان برای استقبال از ماه مبارک رمضان، روزه گرفتن در روز پایانی ماه شعبان است که آن را «پیشواز» می‌نامند و برخی نیز طبق فرموده امام صادق (ع) برای کسب ثوابی بزرگ، سه روز آخر شعبان را روزه می‌گیرند تا آن را متصل به ماه رمضان کنند.
نظافت و غبارروبی مساجد با همکاری روحانیها و مردم از دیگر آیینی است که چند روزی قبل از فرا رسیدن رمضان در نقاط مختلف استان اجرا می‌شود تا در میهمانی خدا پاکیزه و آماده حضور یابند.
از گذشته‌های نه‌چندان دور مردم بیرجند و روستاها در غروب آخر ماه شعبان به پشت بام‌ها و بلندی ها رفته تا ماه را رؤیت کنند از فردای شبی که هلال ماه رمضان رؤیت می‌شود، روزه‌‌داری خود را آغاز می‌کنند.
در گویش بیرجندی کلمه رمضان «رمزا» تلفظ می‌شود و 11 ماه دیگر سال «سالگان» گفته می‌شود و با این نام‌گذاری «رمضان» را از ماه‌های دیگر ممتاز می‌کنند.
شوخوانی آوایی برای تدارک سحری در خراسان‌جنوبی
از قدیم‌‌الایام، برای بیدار شدن در سحرهای ماه مبارک رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر و انجام اعمال مخصوص از وسایل و روش‌های گوناگونی استفاده می‌کردند.
بعضی از این روش‌ها امروزه نیز متداول و برخی منسوخ شده‌اند. از جمله شناختن ستارگان در آسمان، بانگ خروس، روشن کردن چراغ‌هایی در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد، صدای نقاره و طبل و شیپور، صدای مناجات از گلدسته‌های مساجد، جار کشیدن در کوچه‌ها، صدای بوق حمام‌ها، کوبیدن دیوار همسایه و غیره از روش‌های پیشین بوده و امروزه مردم به وسیله زنگ تلفن و ساعت شماطه‌دار و رادیو و تلویزیون متوجه زمان دقیق سحر می‌شوند.
مناجات و شب‌خوانی، «شوخانی»، از نخستین شب رمضان آغاز می‌شود، به این صورت که هر شب برخی مردان خوش‌صدا پس از نیمه‌شب سه نوبت بر بالای بام خانه رفته و با صدای بلند به‌خواندن ادعیه و نیایش می‌پردازند که با این عمل، مردم با شنیدن صدای آنان از خواب بیدار می‌شوند و تدارک سحری را می‌بینند. این آیین هنوز در روستاهای بیرجند رواج دارد.
افطاری دادن و صله رحم در رمضان
مجالس پررونق افطاری به‌ویژه دعوت افراد مسکین، فامیل و همسایگان دور و نزدیک از نمودهای بارز احیای سنت زیبای «صله رحم» در ماه مبارک رمضان در این استان است.
در این ماه زنان و دختران خانواده نیز برای پختن شیرینی‌های محلی و آماده کردن مواد غذایی ماه رمضان به منزل یکدیگر می‌روند.
جمع‌آوری خیرات و کمک‌های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی‌سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه‌های ماه مبارک رمضان در مناطق مختلف خراسان‌جنوبی خصوصا شهر بیرجند است.
یکی دیگر از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند، خواندن «رمضانی» است.این مراسم به این گونه است که در شب‌های رمضان پس از نماز و افطار، جمعی از پسران و نوجوانان در دسته‌های چهار تا شش نفری به راه افتاده و به درخانه‌های همسایه به‌ویژه سرشناسان و توانگران می‌روند و به قصد گرفتن انعام برنامه ویژه‌ای اجرا می‌کنند.
آنان با خواندن اشعاری معروف به «رمضانی» با لهجه بیرجندی از صاحب خانه طلب انعام می‌کنند.
رمضانی خوانی با یک مقدمه دعایی که توسط استاد خوانده می‌شود، آغاز می‌شود و با آمین شاگردان ادامه پیدا می‌کند.
خواندن اشعاری در مدح حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) و ائمه اطهار(ع) از دیگر اشعار خوانده‌شده در مراسم «رمضانی‌خوانی» است.
این گروه با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحب‌خانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می‌کنند.
مراسم رمضانی‌خوانی در بیرجند و برخی روستاهای استان از جمله سیوجان انجام می‌شود.
مراسم رمضانی‌خوانی نوعی خبررسانی برای ماه رمضان است و این مراسم به‌عنوان آداب و رسوم و برای جمع‌آوری نذورات مردم و همچنین ایجاد شور و نشاط از زمان‌های قدیم در استان مرسوم بوده است.
سر زدن به مزار رفتگان از دنیای فانی به جهان باقی در روزهای پنجشنبه هر هفته، در این ماه از رونق فزون‌تری برخوردار می‌شود و برخی نیز با حضور سر قبر عزیزان از‌دست‌رفته خود روزه را افطار می‌کنند.
آداب «بیستوهفتمو» شادی برای کشته شدن ابن ملجم در رمضان
مراسم ملاقه‌زنی یا کفچلزی از جمله دیگر مراسمی است که ویژه بانوان است و به روایتی نوعی شادی به خاطر کشته شدن ابن ملجم مرادی در روز 27 ماه مبارک رمضان است.
در این مراسم خانم‌ها صورت خود را می‌پوشانند و سپس با یک ملاقه به در خانه مردم می‌زنند و می‌گویند «بیستوهفتمو هستم» آن‌ها همچنین به همراه خود یک سینی، شانه، سرمه‌دان و آیینه نیز دارند، وقتی صاحب‌خانه بیرون می‌آید به بی‌بی‌هفتمو مقداری پول می‌دهد و او با این پول برای خود پارچه می‌خرد و این پارچه تا قبل از 27 رمضان باید دوخته و به تن شود چراکه این اقدام در حقیقت نوعی شادی به همراه دارد.
آداب و رسوم فراوانی در جای‌جای میهن عزیزمان در استقبال از ماه مبارک رمضان وجود دارد که چندی از آن در منطقه خراسان‌جنوبی از سال‌هاست که رواج دارد، رسومی که شاید امروزه رونق آن زمان‌های قدیم را نداشته اما هنوز پابرجاست.
از جمله آداب و رسوم دیگر مردم خراسان‌جنوبی در ماه مبارک رمضان، برگزاری جلسات قرآن‌خوانی است که به این جلسات «دوره قرآن» می‌گویند.
این جلسات معمولا به دو شیوه خانگی و یا عمومی برگزار می‌شود. در شیوه خانگی محفل خانوادگی است و اعضای فامیل گرد هم می‌آیند و به تلاوت قرآن می‌پردازند و در نوع عمومی، مردم از اقشار و گروه‌های مختلف، زن و مرد و پیر و جوان در اماکن مذهبی همچون مساجد، امامزادگان گرد هم آمده و به جزخوانی روزانه قران کریم می‌پردازند.
دوره‌های قرآن در شب برگزار می‌شود و در این دوره‌ها یک نفر به‌نام «مُلّا» حضور دارد که در روخوانی قرآن کریم تبحر دارد. در زمانی که کسی کلمه‌ای از قرآن را اشتباه بخواند فقط او می‌تواند آن اشتباه را تصحیح کند.
در پایان ماه مبارک رمضان دوره قرآن هم تمام می‌شود و معمولا کسی که در این دوره سوره «الرحمن» یا «یس» به او رسیده باشد مردم را با خرما یا شیرینی پذیرایی می‌کند و کسی که به او سوره «توحید» رسیده باشد روز عید فطر باید یک آش درست کند و در بین مردم توزیع کند که به آن آش «قل هوالله» می‌گویند.
انتهای پیام/