مهاجرت مردم ۱۱ روستا در پی خشک شدن دریاچه نمک قم/ تهران در معرض تهدید ریزگردهای ناشی از دریاچه

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا، دریاچه نمک با وسعت 200 هکتار در منطقه کویر مرکزی ایران واقع شده است و سواحل آن به سه استان قم،‌ اصفهان و سمنان محدود می‌شود، رودهای مهمی از جمله رود شور، رود کرج، جاجرود، حبله‌رود و قره سو از سمت شمال و مغرب به این دریاچه می‌ریخت.

ایران به حدود 30 حوضه آب‌خیز تقسیم شده و برخی نیز مانند ارومیه، گاوخونی و دریاچه نمک تالاب‌های میانی هستند، حوضه آبخیز دریاچه نمک قم حدود 9 میلیون هکتار وسعت دارد و حدود هفت استان را در خود قرار داده که چهار استان تهران، قم، البرز و مرکزی به صورت کامل و بخشی از سه استان زنجان، همدان و اصفهان در این محدوده قرار دارند، آبگیری دریاچه نمک قم در فصول پاییز و زمستان صورت می‌گرفت و تا سال 2010 این دریاچه در فصول سرد دارای آب بود اما متاسفانه در سال‌های اخیر این دریاچه به صورت کامل خشک شده است.

همه فعالیت‌هایی که در حوضه آبخیز مدیریت آب صورت می‌گیرد بر تالاب تاثیر می‌گذارد به طوری که حفر چاه‌های مجاز و غیر مجاز، احداث سدها، بهره‌برداری از قنات‌ها، چشمه‌ها و سفره‌های زیر زمینی در یک بازه زمانی کوتاه یا بلند اثرات خود را روی دریاچه نمک نشان می‌دهد برهمین اساس بررسی تالاب‌ها در دو بعد هم تاثیرگذار و هم تاثیرپذیر است.

چندی پیش سید رحمان دانیالی، مدیرکل محیط زیست استان قم در نشست قم پژوهی نسبت به بحران دریاچه نمک قم هشدار داده و گفته بود: یک درصد از خشکسالی‌های شدید کشور، قم را در بر گرفته بنابراین برای بحران‌های زیست محیطی باید تمهیداتی اندیشیده شود.

در همین راستا معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز حفاظت از محیط زیست را جزو برنامه‌های دولت دوازدهم اعلام کرد و گفت: این سازمان با قدرت موضوعات حقابه تالاب‌ها، مدیریت زیست بومی، مشارکت جوامع محلی در حفاظت از تالاب‌ها را در دستور قرار داده است و با توجه به آسیب‌هایی که از کانون های گرد و غبار به شهر قم و مناطق اطراف وارد خواهد شد، حتما باید با خشک شدن این دو دریاچه مقابله کنیم و حتما باید دریاچه نمک قم احیا شود.

احمد شفیعی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست قم با بیان اینکه همه فعالیت‌ها در استان‌های بالادستی از جمله تهران، قم و مرکزی خواسته و ناخواسته روی این تالاب تاثیر می‌گذارد، به خبرنگار آنا گفت: متاسفانه در 50 سال اخیر که تمدن امروزی به وجود آمده هیچ توجهی به تالاب‌ها نکردیم و این موضوع برای ما در اولویت قرار نداشته است و حتی برنامه‌های پنجم و ششم به صورت استانی در نظر گرفته شده است در حالی که برخی از مسایل به طور کلی بر همه مسایل زیست محیطی تاثیر می‌گذارد.

علل خشکی تالاب‌های ایران

شفیعی در مورد علل خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه نمک قم معتقد است: شرایط بحرانی امروز ناشی از مسایل بسیاری است به طوری که در سال‌های اخیر بسیاری از تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌های ایران براثر کم آبی و خشکسالی یا خشک شده‌اند و یا در خطر خشکسالی آن منطقه را تهدید می‌کند. بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آبی زیرزمینی و مدیریت نامناسب منابع آبی هم بر حجم مشکلات ایران افزوده است.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست قم ادامه داد: هم اکنون 5 کانون شناسایی شده ریزگردهای حواشی دریاچه نمک قم نسبت به گذشته فعال‌تر شده و حتی در حال رشد است که دشت مسیله را ایجاد کرده و این دشت فاصله حداقلی با کلانشهر تهران و البرز دارد که به نظر می‌رسد نسبت به همه کانون های ریزگرد داخل و خارج کشور نزدیکترین کانون القاء ریزگرد به تهران است و در آینده می‌تواند به یک مخاطره جدی برای جمعیت 14 میلیونی شهر تهران تبدیل شود.

وی معتقد است: استان قم در مرکز این کانون‌های ریزگرد قرار دارد و براساس آمار از سال 90 به بعد افزایش میزان ریزگرد و گرد و غبار در شهرها مشهود است و این روند به تدریج برای تهران قابل پیش بینی است البته باید به این موضوع توجه داشته باشیم که آلودگی هوای شهرها از سال 1346 بوجود آمده که هنوز نتوانستند راهکاری برای آن بیاندیشند بنابراین در صورتی که برای موضوع ریزگردها نیز به موقع چاره اندیشی نشود این بحران دامنگیر تهران نیز خواهد شد.

پیامدهای خشکی دریاچه نمک

شفیعی یادآور شد: در حوزه کشاورزی بسیاری از زمین‌های اطراف دریاچه نمک بدون استفاده و رها شده‌اند زیرا دریاچه نمک یک تالاب فراشور زمین شناختی است که با بسیاری از تالاب‌های کشور تفاوت دارد. این تالاب هم از رودخانه‌ها و از سفره‌های زیر زمینی تغذیه می‌کند که استفاده بیش از حد از منابع آبی در استان‌های بالادست از جمله تهران، البرز، قزوین و همدان می‌تواند باعث افت سفره‌های زیر زمینی شود و افت آبهای شیرین باعث حرکت آب فراشور از سمت دریاچه به دشت‌های اطراف شود.

وی تصریح کرد: متاسفانه این آب آن‌قدر شور و نامتعارف است که تا شعاع 50 کیلومتری دریاچه نمک هیچ روستا، اراضی کشاورزی و پوشش گیاهی در این محدوده وجود ندارد زیرا ده‌های رُسی در این اطراف ایجاد شده و عرصه‌های کاملا رسی در این محدوده در اثر وزش باد فرسایش یافته و کانون‌های ریزگرد را به وجود آورده‌اند و متاسفانه این موضوع به سمت دشت‌ها و شهرهای اطراف قم نیز در حال پیش‌روی است.

این مقام مسئول در محیط زیست استان قم افزود: در 40 سال اخیر حدود 30 تا 40 درصد اراضی کشاورزی از کاربری کشاورزی خارج شد زیرا آب شور این منطقه مانع ادامه کشت و زراعت شده بود.

شفیعی با بیان اینکه پیامد خشکی دریاچه نمک قم محدود به از رونق افتادن کشاورزی و بروز آلودگی هوا نمی‌شود،‌ افزود: متاسفانه در طول 50 سال اخیر حداقل 11 روستا خالی از سکنه شده و مردم به شهرهای دیگر مهاجرت کردند و باید توجه داشته باشیم که بحران دریاچه نمک قم تاثیرات بیشتری نسبت به خشکی تالاب هامون و خوزستان و ارومیه دارد زیرا حدود 25 درصد جمعیت کشور در این حوضه آبخیز سکونت دارند.

راه حل درمان بحران دریاچه نمک

وی به راهکار حل این بحران و تصویب قانون مدیریت و حفاظت از تالاب‌ها اشاره کرد و گفت: خوشبختانه دولت و مجلس در سال‌های اخیر اقدامات مثبتی انجام داده‌اند اما هنوز نسبت به واقعیت فاصله معناداری داریم. در برنامه ششم مجلس در مورد احیای تالاب ها مواردی را در نظر گرفته و قانون تامین حق آبه‌های زیست محیطی تصویب شده است که براساس برنامه ششم 11 میلیارد متر مکعب آب قابل برنامه‌ریزی کشور حدود 10 درصد به تالاب ها اختصاص یابد اما با گذشت یک سال از تصویب این قانون هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده و این قانون تنها روی کاغذ باقی مانده است.