حقیقت دائما در نمایشنامه در بحران است

به گزارش گروه فرهنگی آنا از روابط عمومی موسسه افرامانا، در این نشست که با حضور بهاره رهنما (بازیگر و کارگردان نمایش)، شیوا اردویی (بازیگر)، دکتر زیبا خادم حقیقت (مترجم نمایشنامه)، علیرضا نراقی (منتقد تئاتر) و بهزاد صدیقی (نمایشنامه نویس، ، پژوهش گر تئاتر و دبیر نقد صحنه) برگزارشد، در ابتدا بهزاد صدیقی ضمن سپاس از حاضران در این نشست و گروه اجرایی نمایش دیگری برای حضور در نخستین نشست نقد صحنه، در خصوص این نشست یادآورشد: سلسله نشست های نقد صحنه در سال گذشته با نقد نمایش مثل آب برای شکلات نوشته و کارگردانی ابراهیم پشت کوهی به عنوان مقدمه در فرهنگسرای ارسباران برگزارشد، از این پس یک تا دو بار در هر ماه با هدف تحلیل و بررسی نمایش های اجراشده در تالارهای نمایشی تهران، توسط باشگاه تئاتر فرهنگ سرای ارسباران و با همکاری موسسه افرامانا برگزارمی شود.
دبیر سلسله نشست های نقد صحنه در ادامه افزود: در نخستین نشست نقد صحنه بر آن شدیم نمایش دیگری نوشته انزو کرمن به ترجمه زبیا خادم حقیقت و کارگردانی بهاره رهنما را به بررسی و تحلیل بنشینیم؛ نمایشی که برای نخستین بار به زبان فارسی ترجمه شد و برای نخستین بار به اجرای عمومی درآمد.

صدیقی در ادامه ی این نشست گفت: نمایش دیگری مثل اغلب نمایش های قبلی بهاره رهنما دغدغه مسائل زنان را دارد. چنان که کرمن به عنوان نویسنده این اثر نیز در تعدادی از آثارش به مسئله زنان و حقوق زنان در جامعه توجهی جدی و اساسی دارد.
صدیقی هم چنین گفت: نمایشنامه دیگری از آن دست نمایشنامه‌هایی است که به نظر می رسد متن ساده ای دارد ولی نمایشنامه سخت و پیچیده ای است که تبدیل و برگردان صحنه ای آن نیز سخت است. به خصوص آن که متن آن موقعیت های نمایشی و دیالوگ های رو در روی نمایشی ندارد و کل نمایش نامه بر پایه ی روایت شکل می گیرد و تنها دو شخصیت آن بخشی از زندگی گذشته ی خود را روایت می کنند.
بر اساس این گزارش، در ادامه این نشست زیبا خادم حقیقت ضمن معرفی انزو کرمن به عنوان یکی از نمایشنامه نویسان قَدَر و معاصر فرانسه و این که او در چند نمایش نامه اش از مسائل زنان حرف می زند اما طرفدار حقوق زنان یا یک فیمینیست صرف نیست، گفت: انزو کرمن از دهه ی 80 میلادی به نوشتن نمایشنامه روی آورد. او مثل بسیاری از نمایشنامه نویسان معاصر فرانسه و اروپا آثاری به شدت ادبی و در عین حال به شدت تئاتری می نویسند.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این که اساسن تئاتر معاصر فرانسه برپایه کلام استوار است، گفت: به دلیل استواری نمایش نامه دیگری بر پایه کلام بازی کردن شخصیت ای این اثر سخت است. چنان که ترجمه آثار کرمن هم برای مترجم سخت است. در این اثر دو شخصیت زن آن مدام دارند حرف می زنند و به هم دیگر گوش می دهند در واقع آن ها با هم گفت وگو نمی کنند.
خادم حقیقت هم چنین اضافه کرد: انزو کرمن هم برای تئاتر و اجرا می نویسد هم برای تخیل تماشاگر در این اثر نمایشنامه نویس می خواهد تئاتر در ذهن تماشاگر اتفاق بیفتد.
شیوا اردویی، بازیگر نمایش دیگری در این نشست نیز گفت: پس از خواندن این نمایش نامه، عاشق نقشم در این نمایش نامه و قصه ی آن شدم. شخصیتی که من در این نمایش بازی کردم بسیار از من دور است. از زمانی که این نقش به من پیشنهاد شد تلاش کردم وجوه پنهان این نقش را کشف کنم و ضمن این که با نوع طراحی نور و صحنه ای که آقای جلال تهرانی برای این نمایش طراحی کرده بود، هم نمی‌توانستم یک بازی رئالیستی داشته باشم. ضمن آن که در این نمایش، نگاه و شیوه ی اجرایی جلال تهرانی نیز تأثیرگذار بود.
علی رضا نراقی ( منتقد نخستین نشست نقد صحنه) در ابتدا ضمن تشریح اهمیت مفهوم «دیگر» در علوم فلسفه و روان شناسی معاصر گفت: اصولا مفهوم دیگری در مسئله و موضوع زنان، موضوع و بحث مهمی است. این که زن در جامعه یک، دیگری محسوب می شود و در برابر حجم زیادی از دیگری های دیگر قرار می گیرد.

نراقی با اشاره به مفهوم دیگری در نظر فیلسوفانی چون ژولیو کریستوا گفت: کریستوا موضوع نوشتار زنانه را در ادبیات مطرح کرد. چنان که پیش از این نظریه‌پردازان ادبیات معتقد بودند اساسا ساختاری که در ادبیات وجود دارد ساختار مردانه است و نوعی وحدت نیز در آن وجود دارد.
این منتقد در ادامه اضافه کرد: در نمایشنامه ی دیگری دو شخصیت زن همراه مخاطب دارند همدیگر را کشف می کنند. آن ها خودشان راجست و جو می کنند و حقیقت دائما در نمایشنامه در بحران است. از سویی پایان بندی نمایش به صورت باز است اما پایان بازی که با شخصیت هایش بسته نمی شود بلکه در ذهن مخاطب یا تماشاگر شکل می گیرد.
نراقی با اشاره به این که در این نمایش آدم ها در فضای یکدیگر قرار می گیرند، هم چنین گفت: در این نمایش انتظار نداریم که ببینیم تابلوی بعدی چگونه شروع می شود اما پیش بینی می شود که این شروع هر تابلو یا هار صحنه چگونه ممکن است اتفاق بیفتد.
او گفت: به رو شدن با هم چنین ادبیاتی نیاز به تمرکز مخاطب دارد. در این نمایش طراحی نور بعدی دیگری به آن داده است یا نوع گویشی که در آن به کار گرفته شده نیز بعد جدیدی به آن بخشیده است. ضمن آن که نمایش می توانست با چنین طراحی صحنه در سالن دیگری اجرا شود. هرچند که تقلیل دادن مسئله احساس بازی گر سبب شده باز بازیگر به خوبی انتفاق بیفتد. به نظرم این تقلیل احساسات نکته درستی است.
در بخش دیگری از این نشسن بهاره رهنما درخصوص اجرای نمایش خود گفت: با توجه به این که این نمایش وامدار شیوه مکتب تهران است و من این اثرم را به سبک جلال تهرانی کارکردم، با کارهای صحنه ای دیگرم متفاوت است. زمانی که این نمایشنامه را برای اجرا انتخاب کردم، اغلب دوستانم می گفتند این نمایش به بازیگر ستاره سینمایی یا تلویزیونی نیاز دارد. من اتفاقا به سراغ بازیگران ستاره سینما نرفتم و از بین بازیگرانی که کارگردان و نویسنده بودند، به انتخاب شیوا اردویی و ساناز بیان رسیدم و به دلیل وقت آزادتری که شیوا اردویی نسبت به ساناز بیان داشت، بلاخره تصمیم گرفتم که با هم این نمایش را بازی کنیم.

رهنما در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: از ابتدا طراحی صحنه این نمایش به صورت مینیمال در ذهنم شکل گرفت. البته به خاطر دو اجرایی بودن و چندسویه بودن سالن سمندریان کمی محدودیت در طراحی صحنه هم داشتم. قطعا این نمایش اگر در سالن دیگری اجرا می شد طراحی صحنه دیگری می داشت. هر چند که چیدمان طراحی صحنه ی آن تا شب قبل از اولین اجرا چنین نبود و جلال تهرانی در اخرین شب تمریناتمان چیدمان آن را تغییری داد که به تبع آن بسیاری از محاسبات میزانسن نمایشم نیز تغییر پیدا کرد.
این بازیگر و کارگردان تئاتر گفت: با نمایشنامه دیگری از طریق علی منصوری آشنا شدم. در زمستان سال گذشته ایشان از من برای نمایشنامه خوانی این اثر دعوت کرد تا یکی از این نقش های آن را نقش خوانی کنم اما به دلیل شرایط کاری ام نتوانستم در آن نمایش نامه خوانی حضور پیدا کنم. اما من علاقه مند به این نمایش نامه شدم و تصمصیم گرفتم آن را اجراکنم.
وی در ادامه یادآورشد: گاهی اوقات قصه ها آدم ها را پیدا می کنند. از آن جایی که این نمایشنامه داستان زنانه ای دارد و جذابیت های زنانه آن به همراه ترجمه خوب آن مجذوبم کرد؛ بنابراین به ذهتیت من هم نزدیک بود. از این رو بعد از خواندن آن با سهراب حسینی دراماتورژی کردیم. ضمن آن که در طول تمرینات آن جلال تهرانی نیز یاری ام کرد.
رهنما با اشاره به این که در تمرینات این نمایش از یک روانکاو هم مشاوره گرفته است، گفت: در موسیقی این نمایش از ساز یک ویولون استفاده کردم و می خواستم با آهنگسازی و نوازندگی یک جنس مرد فضای اجرای نمایش را از زنانگی صرف بیرون بیاورم. به نظرم مهیار طهماسبی یکی از موسیقیدانان و نوازندگان بااستعداد است خیلی در فضا سازی اجرای این نمایش نقش داشت که به زودی جای خود را در موسیقی بازخواهد کرد و شناخته خواهد شد.
این نمایش نامه نویس و کارگردان تئاتر در پایان سخنان خود گفت: این نمایش به لحاظ مضمون به نمایش های قبلی‌ام نزدیک است اما از نظر اجرایی و فضا با آن ها تفاوت دارد. از آن جا که به مدت سه سال سفیر حقوق کودکان بودم و در حوزه آسیب های اجتماعی و حقوق زنان شناخت دارم، دوست داشتم نمایشی در حوزه ی آسیب های اجتماعی زنان کارکنم و این نمایش نامه به این حوزه نیز نزدیک بود.
گفتنی است نخستین نشست نقد صحنه با اهدای لوح تقدیر از طرف مدیریت فرهنگی هنری منطقی سه و فرهنگسرای ارسباران به مهمانان این نشست به پایان رسید.