افزایش 25 درصدی قیمت کتاب در نمایشگاه امسال

هادی حسینی‌نژاد، گروه فرهنگی آنا: معمول است که پس از برگزاری هر دوره از نمایشگاه کتاب تهران، برای بررسی عملکرد این رویداد و مقایسه با دوره‌های پیشین، روی برخی از شاخصه‌ها تمرکز می‌شود و بررسی‌های آماری آغاز می‌شود. بر این اساس با به پایان رسیدن بیست و هشتمین نمایشگاه کتاب تهران مهم است که بدانیم آیا باید این دوره را دوره‌ای موفق در پرونده نمایشگاه‌های کتاب تهران خواند یا خیر.

در میان شاخصه‌های مورد بررسی، میزان بازدید و میزان فروش کتاب را باید مهمترین فاکتورها خواند که البته مبنای بررسی آن‌ها نیز بسیار تاثیرگذار است. مثلا با توجه به عدم امکان آمارگیری به صورت علمی و شفاف، عملا آمارهایی که در حوزه تعداد بازدیدکنندگان از سوی برگزارکنندگان هر دوره اعلام می‌شود، تخمینی و فاقد ارزشگذاری تحقیق است.

واقعیت این است که هنوز سیستم روشن و مشخصی از سوی مسوولان در اعلام این عدد به کار گرفته نشده و مثلا شمارش افراد در ورودی‌ها، آن هم در ساعات خاصی از روز نمی‌تواند نتیجه مشخص و قابل تاملی را به دست دهد و هیچ دلیل و مدرکی برای اثبات عدد و رقم میزان حضور بازدیدکنندگان وجود ندارد. این درحالی‌ است که مثلا در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، آمار شرکت کنندگان که با کارت‌های مخصوص وارد می‌شوند، در دسته ناشران، بازدیدکنندگان، خبرنگاران و... بدون کوچکترین خطا لحاظ می‌شود.

با این حساب، می‌ماند بررسی فاکتور دوم که همانا میزان فروش کتاب در طول ایام نمایشگاه است. البته امکان بررسی دقیق این فاکتور نیز وجود ندارد چراکه مشخص نیست چه میزانی از مردم، در ازای خرید کتاب از غرفه‌های نمایشگاه،‌ پول نقد پرداخته‌اند و جمع پرداخت‌های نقدی چقدر بوده است. بنابراین تنها عامل مشخص و قابل تحقیق به بخشی از میزان فروش نمایشگاه معطوف است که همانا تراکنش‌های ثبت شده توسط دستگاه‌های کارتخوانی‌ است که ناشران(غرفه‌داران) به آن‌ها مجهز می‌شوند.

***

نکته1: لازم است بر این مساله تاکید شود که افزایش میزان فروش، الزاما و به خودی خود، خبر خوبی نیست! زیرا چه بسا افزایش قیمت کتاب تا حدی بوده باشد که میزان فروش یک ناشر در یک دوره از نمایشگاه نسبت به دوره قبلی، افزایش داشته اما تعداد عناوین کتاب‌های فروخته شده‌اش نسبت به سال قبل کمتر شده باشد. بنابراین اگر ارتقاء طرانه مطالعه و تقویت فرهنگ کتاب‌خوانی هدف نهایی ما است، باید به نسبت میزان فروش و قیمت کتاب‌ها توجه ویژه‌ای داشت.

***

سیدعباس صالحی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اختتامیه بیست و هشتمین نمایشگاه کتاب تهران در این باره اعلام کرد: «آمار‌ها نشان می‌دهد ۶۶ میلیارد و ۴۰۰هزار تومان تراکنش توسط کارتخوان‌های بانک صادرات انجام شده که نسبت به رقم ۴۶ میلیاردی تراکنش در سال گذشته از رشد ۵۰ درصدی برخوردار بوده است.»

در ادامه بانک صادرات که بانک عامل در نمایشگاه کتاب بوده و کلیه تراکنش‌ها را پوشش می‌دهد طی گزارشی اعلام کرده است: «تعداد تراکنش‌ها دستگاههای پایانه های فروش بانک صادرات در نمایشگاه کتاب 94 به رکورد یک میلیون و ٦٨٠هزار تراکنش با مبلغ ٧٠٥ میلیارد و ٢١٩ میلیون ریال رسید.»

فارغ از اختلاف فاحش نزدیک به 4 میلیارد تومانی که در این دو گزارش مشهود است، قطعا باید به آمارهای بانک صادرات که 27 اردیبهشت، یعنی یک روز پس از اتمام نمایشگاه بیست و هشتم منتشر شده، بیشتر اعتماد کرد.

بر این اساس تعداد تراکنش‌های بانکی در نمایشگاه امسال در مقایسه با تعداد تراکنش‌ها در نمایشگاه سال گذشته، چیزی حدود 320 هزار تراکنش افزایش داشته که نزدیک به 24 درصد رشد کرده است. همچنین تفاوت مبلغ تراکنش‌ها نیز مطابق با آمار بانک (با دو درصد کاهش نسبت به اعلام رییس نمایشگاه) تقریبا 48 درصد افزایش داشته است.

تا اینجای کار آمارها نشان از توسعه و پیشرفت دارند اما میزان واقعی این پیشرفت چقدر است و چقدر باید آن را به فال نیک گرفت؟ معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد در همان نشست اختتامیه، رشد میزان تراکنش‌ها را در مقابل افزایش قیمت 15 درصدی کتاب، یک موفقیت بزرگ خواند اما آیا کتاب طی دو سال اخیر، تنها 15 درصد افزایش قیمت داشته است؟

***

نکته2: البته همانطور که می‌دانید کتاب‌ها در موضوعات مختلف، میزان مخاطب متفاوتی دارند و به همین تناسب، میزان کتاب‌های فروش‌ رفته در نمایشگاه کتاب در حوزه‌های مختلف نیز متفاوت است. به عنوان مثال کتاب‌های حوزه ادبیات فروش به مراتب بیشتری نسبت به کتاب‌های حوزه فلسفه دارند. بنابراین از یک منظر میانگین گرفتن قیمت کتاب و صفحات آن با لحاظ کردن شرایط مساوی برای تمام حوزه‌ها، کار درستی نیست زیرا مثلا اگر کتاب‌های حوزه فلسفه تنها 5 درصد افزایش قیمت داشته‌اند، این رقم در مقابل افزایش 25 درصدی کتاب‌های حوزه ادبیات که در نمایشگاه بخش قابل توجهی از خریدها را شامل می‌شود، شرایط یک‌سانی را ندارد.

***

برای بررسی این مساله سری می‌زنیم به آمارهای رسمی خانه کتاب که از سایت این مرکز استخراج شده است. با این توضیح که بازه زمانی انتشار کتاب‌های ارائه شده توسط ناشران در دو نمایشگاه بیست و هفتم و بیست و هشتم، از یکم خردادماه سال قبل تا سی‌ویکم فروردین آن سال (یعنی سال 93 در نمایشگاه بیست و هفتم و سال 94 در نمایشگاه بیست و هشتم) لحاظ شده است که مقارن است با اصطلاح معروف «از نمایشگاه تا نمایشگاه».

براین اساس، مطابق با آمارهای رسمی از یکم خرداد سال 92 تا 31 فروردین سال 93، تیراژ کل کتاب‌های منتشر شده(که در نمایشگاه بیست و هفتم ارائه شده است) اعم از چاپ اولی و تجدید چاپی در تمام تقسیمات موضوعی، رقمی معادل 162798855 نسخه بوده است که بهای آن برابر بوده با 12126341735000 ریال. با یک تقسیم ساده درمی یابیم که میانگین قیمت کتاب‌هایی که در نمایشگاه بیست و هفتم ارائه شده است، 74 هزار و 514 ریال بوده است.

بررسی آمارها در تاریخ مشابه سال بعد، یعنی از یکم خرداد سال 93 تا 31 فروردین سال 94، تیراژ کل کتاب‌های منتشر شده(که در نمایشگاه بیست و هشتم ارائه شده است) می‌بینیم 160275418 نسخه کتاب در این بازه زمانی منتشر شده که بهای کلی آن‌ها برابر بوده با 14751665176000 ریال. یعنی قیمت میانگین کتاب‌های ارائه شده در نمایشگاه امسال(نمایشگاه بیست و هشتم) معادل بوده با 92 هزار و 39 ریال.

حالا اگر قیمت میانگین هرجلد کتابی را که در نمایشگاه امسال ارائه شده با قیمت هر جلد کتابی که در نمایشگاه سال گذشته توسط ناشران به نمایش گذاشته شده است مقایسه کنیم، به رشد 23.5 درصدی می‌رسیم. به عبارت دیگر مطابق با این بررسی آماری، قیمت کتاب در نمایشگاه بیست و هشتم نزدیک به 24 درصد رشد داشته؛ نه 15 درصد!

حالا اگر ملاک مقایسه را بر اساس بهای میانگین هر صفحه کتاب در دو بازه زمانی مذکور و به تفکیک موضوعات بررسی کنیم، به افزایش بیش از 20 درصدی قیمت کتاب می‌رسیم:

در پایان ضمن یادآوری مجدد نکته 1 و 2، ضرورت شفاف‌سازی در ارائه آمارهای مربوط به نمایشگاه کتاب تهران می‌طلبد تا بررسی‌ها به صورت پیگیرتر و دقیق‌تر از سوی مسوولان دنبال شود تا ضمن ارائه اطلاعات درست، هم از پدیده آمارسازی که در دوره‌های پیشین رواج داشته پرهیز شود و هم نتایج به دست آمده، ابزار کاری باشد برای بهبود شرایط در عرصه نشر و برگزاری دوره‌های بعدی نمایشگاه کتاب تهران.