یادگارهایی که از امام خمینی(ره) برایمان مانده است

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، در توصیف ابعاد و جایگاه علمی ایشان، همین بس که 10 عنوان کتاب درباره اندیشه‌ها، سبک زندگی و سخنرانی‌های ایشان به انتشار رسیده که هر کدام سعی در تشریح ابعاد مختلف شخصیتی امام راحل را داشته‌اند.

اخلاق، فقه، فلسفه، حدیث، تفسیر و شعر... محورهای اصلی کتاب‌هایی است که امام خمینی (ره) به نوشت و از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) منتشر می‌شود.

در ادامه، مروری خواهیم داشت بر تالیفات امام خمینی(ره):

تالیفات عرفانی و فلسفی و اخلاقی

1- شرح دعای سحر (عربی)

دعایی است که با این جمله آغاز می شود: "اللهم انی اسالک من بهائک بابهاه و کل بهائک بهی. اللهم انی اسالک ببهائک کله. "

از امام رضا (ع) نقل شده است که امام باقر (ع) این دعا را در سحرهای ماه مبارک رمضان می خواندند. این دعا شرح‌های متعددی دارد، یکی از آنها همین شرح امام خمینی است که در سال 1347 ق. یعنی در 27 سالگی تالیف کرده اند.

این کتاب از کتاب‌های عرفانی حضرت امام امت است و مانند تالیف دیگر ایشان "مصباح الهدایه"، فقط کسانی که با فلسفه و عرفان آشنایی کامل داشته باشند می توانند از آن استفاده کنند.

سال تالیف این کتاب مصادف است با سال ورود مرحوم شاه آبادی به قم و در این کتاب دو جا از ایشان یاد و مطلبی نقل می کنند. تالیف این کتاب در سال اول تلمذ نزد مرحوم آقای شاه آبادی، این نکته را روشن می کند که حضرت امام خمینی همان طور که خودشان در اولین برخورد و ملاقات با آقای شاه آبادی فرموده‌اند، فلسفه را قبلا خواند بودند و در عرفان نیز کار کرده و استاد دیده بودند.

2- مصباح الهدایة ال الخلافة والولایه (عربی)

این کتاب در بیان حقیقت محمدیه و ولایت علویه است که با ترجمه فارسی آن پس از انقلاب چاپ شده است. تالیف این کتاب در سال 1349 به پایان رسیده و مانند شرح دعای سحر فقط برای کسانی که با عرفان و اصطلاحات آن آشنایی دارند قابل استفاده است.

3- لقاء الله (فارسی)

مقاله ای است در این موضوع به زبان فارسی در هفت صفحه که در آن از استادشان مرحوم آقای شاه آبادی یاد می کنند. این مقاله یا رساله در پایان کتاب لقاءالله مرحوم حاج میزا جواد ملکی چاپ شده است.

4- سر الصلاة، صلاة العارفین یا معراج السالکین (فارسی)

این کتاب برای خواص از اهل عرفان و سلوک نوشته شده و تاریخ پایان تالیف آن سال 1358 ق. است و تا حال دوبار چاپ شده است که بار اول مستقل و بار دیگر در یادنامه شهید مطهری - رحمة الله علیه - چاپ شده است.

5- تعلیقه علی شرح فصوص الحکم (عربی)

فصوص الحکم تالیف محیی الدین عربی و شرح آن از محمود قیصری است و امام خمینی شرح فصوص را در هفت سالی که از محضر مرحوم آقای شاه آبادی استفاده می کردند، نزد ایشان خوانده و تاریخ تالیف این تعلیقه هم همان سالهاست. در این تعلیقه به مصباح الهدایه خود ارجاع می دهند و از مرحوم آقای شاه آبادی نیز یاد می کنند. کتاب شرح فصوص 495 صفحه است که تعلیقه امام تا صفحه 396 آن است.

6- تعلیقه علی مصباح الانس (عربی)

مفتاح غیب الجمع والوجود تالیف صدرالدین محمدبن اسحاق قونوی و شرح آن به نام مصباح الانس تالیف محمدبن حمزة بن محمد عثمانی معروف به ابن فناری است. امام خمینی مصباح الانس را تا صفحه 44 از سال 1350 تا 1354ق. نزد مرحوم آقای شاه آبادی خوانده است.

7- تعلیقه علی شرح حدیث راس الجالوت (عربی)

قاضی سعید محمدبن محمد مفید قمی از دانشمندان و عرفای قرن یازدهم، تالیفات فراوانی دارد که یکی از آنها شرح حدیث راس الجالوت است که در ذریعه حاج آقا بزرگ در حرف "شین" یاد شده و متاسفانه نویسنده، این رساله را هنوز زیارت نکرده است. گویا مقصود از حدیث راس الجالوت همان احتجاج حضرت رضا (ع) با اصحاب ادیان مختلفه است که قسمتی از آن احتجاج با راس الجالوت یهودی است. حدیث در توحید و نیز عیون اخبارالرضا شیخ صدوق و احتجاج طبرسی و جلد دهم بحارالانوار و جلد دوم مسندالرضا نقل شده.

8- شرح حدیث راس الجالوت (عربی)

امام خمینی علاوه بر تعلیقه ای که یاد شد مستقلا شرحی بر این حدیث نوشته اند که تاریخ تالیف آن بنا بر آنچه در کتاب آیینه دانشوران آمده است، 1348 می باشد و این رساله هم متاسفانه هنوز چاپ نشده است.

9- شرح حدیث راس الجالوت (عربی)

مرحوم سیدریحان الله یزدی در آیینه دانشوران می نویسد: از نوشته های ایشان است تعلیقاتی بر رساله قاضی سعید قمی در شرح حدیث راس الجالوت، با دو شرح دیگر از خود ایشان و تاریخ انجام آن، 1348 می باشد. بنابراین امام خمینی دو شرح بر این حدیث نوشته اند.

10- تفسیر سوره حمد (فارسی)

تفسیری است عرفانی بر سوره حمد که امام خمینی در سال‌های اول پیروزی انقلاب در پنج جلسه بیان فرمودند و مکرر چاپ شده است. امام خمینی در کتاب سرالصلاة، سوره حمد و توحید را به طور مختصر با اشاراتی عرفانی تفسیر کرده اند. به صفحات 139 تا 151 چاپ 1360 شمسی مراجعه شود و نیز در کتاب "آداب الصلاة" سوره حمد و توحید و اناانزلناه را به گونه ای مفصلتر تفسیر کرده اند.

11- الحاشیه علی الاسفار (عربی)

امام خمینی - رضوان الله علیه - از مدرسین اسفار ملاصدرا بوده و گویا حواشی بر این کتاب داشته باشند; زیرا یکی از فضلای حوزه علمیه قم حاشیه ای از ایشان در مجله کیهان اندیشه نقل کردند به این شرح: صدرالمتالهین در اسفار جلد ششم صفحه دو ماهه درباره حدیث "ماترددت فی شئ انا فاعله کترددی فی قبض روح عبدی المومن" می گوید: فما معنی التردد المنسوب الیه؟ والذی سخ الهذا الراقم المسکین . . . حضرت امام خمینی در حاشیه اسفار به کلام ملاصدرا اشکال نموده و فرموداند: آنچه ملاصدرا ذکر کرده، علاوه بر آنکه فی نفسه از معنای حدیث دور است، ملائمت و تناسبی هم با ذیل حدیث ندارد و سپس حضرت امام مطلب را ادامه داده اند.

12- آداب الصلاة (فارسی)

در این کتاب، تفسیر سوره های حمد و توحید و قدر به گونه ای عرفانی و نسبتا مفصل آمده است. امام خمینی - رضوان الله علیه - در این تالیف به تعلیقه فصوص و مصباح الهدایة خود ارجاع داده و از مرحوم آقای شاه آبادی یاد و مطلب نقل می کنند و ضمنا یک جا کتاب سیر و سلوک منسوب به سید بحرالعلوم را یاد و می گویند: انتساب این کتاب به آن حضرت مورد تردید است.

13- مبارزه با نفس جهاد اکبر (فارسی)

رساله‌ای است اخلاقی، در موضوع "جهاد با نفس" که تقریر سخنرانی‌های حضرت امام در نجف اشرف برای طلاب و فضلا است. این رساله بارها چاپ شده است.

14- شرح حدیث جنود عقل و جهل (فارسی)

در کتاب شریف اصول کافی حدیثی در بیان لشگریان عقل و جهل از امام صادق (ع) نقل شده که شامل هفتاد و چند عنوان است.

15- اربعین - شرح اربعین (فارسی)

شرح چهل حدیث است که سی و سه حدیث آن اخلاقی و هفت حدیث دیگر اعتقادی است. در آغاز آن فرموده‌اند: این بنده بی بضاعت ضعیف مدتی بود با خود حدیث می کردم که چهل حدیث از احادیث اهل بیت عصمت و طهارت (ع) که در کتب معتبره اصحاب و علما (ره) ثبت است، جمع آوری کرده و هر یک را به مناسبت شرحی کنم که با حال عامه مناسبتی داشته باشد و از این جهت آن را به زبان فارسی نگاشته که فارسی زبانان از آن بهره گیرند ...

کتاب‌های فقه استدلالی

16- کتاب الطهارة

جلد اول، بحث نجاسات، تاریخ پایان تالیف، 10 ذیحجه 1373 ق. چاپ اول در 272 صفحه در قم و چاپ دوم در 358 صفحه در نجف سال 389 ق.

17- کتاب الطهارة

جلد دوم، بحث ماء ثلاثه. تاریخ پایان تالیف، 22 ربیع الاول 1376 ق. چاپ قم در 319 صفحه.

18- کتاب الطهارة

جلد سوم، بحث تیمم. تاریخ پایان تالیف، 11 شعبان 1376. چاپ قم در 235 صفحه.

19- کتاب الطهارة

جلد چهارم کتاب مذکور پیرامون بحث از احکام نجاسات است. این کتاب که آخرین قسمت از مباحث طهارت است تالیف آن در تاریخ 28 ذیقعده 1377 ق. به پایان رسیده و چاپ آن نیز در نجف اشرف به سال 1389 ق. انجام گرفته است. تعداد صفحات این جلد 290 صفحه است.

20- المکاسب المحرمه

جلد اول، شامل بحث های الاکتساب، الاعیان النجسه، الاکتساب مما یکون المقصود حراما، الاکتساب بما لا منفعة فیه، الاکتساب بماهو حرام فی نفسه، نقاشی و مجسمه سازی، غنا و غیبت و قسمتی از رساله روضة الغناء استادشان حاج شیخ محمدرضا اصفهانی در این جلد نقل شده است.

21- المکاسب المحرمه

جلد دوم، شامل بحث های قمار، کذب، کمک به ظالم، ولایت از طرف جائر، تکسب به واجبات، جوایز سلطان و خراج و مقاسمه ای که سلطان جائر می گیرد.

22- کتاب البیع

جلد اول، تاریخ تالیف پس از 1380ق. در 457 صفحه در نجف چاپ شده است.

23- کتاب البیع

جلد دوم، در سال 1391 در نجف در 575 صفحه چاپ شده است و بحث ولایت فقیه حضرت امام خمینی که منشا بسیاری از تحولات گشت، در این جلد است.

24- کتاب البیع

جلد سوم، تاریخ پایان تالیف، 11 جمادی الاولی 1392 و در همان سالها در 485 صفحه در نجف چاپ شده است و بدین ترتیب این سه جلد، حاصل تدریس حدود دوازده سال حضرت امام است که به قلم خودشان نوشته شده است.

25- کتاب البیع

جلد چهارم، بحث خیارات. تاریخ پایان تالیف، 25 جمادی الاول 1394. در 452 صفحه در نجف در همان سال تالیف چاپ شده است.

26- کتاب البیع

جلد پنجم، شامل بقیه بحث خیارات و بحث نقد و نسیه و قبض. تاریخ پایان تالیف، 15 جمادی الاولی 1396. در 402 صفحه در سال 1397 در نجف چاپ شده است.

27- کتاب الخلل

بحث خلل صلاة است که ظاهرا پس از سال 1397 تا هنگام مراجعت به ایران بحث کرده و نوشته اند. این کتاب در 314 صفحه در قم چاپ شده است. (4)

28- رسالة فی التقیة

رسالهای است شامل مباحث تقیه در 35 صفحه که تاریخ تالیف آن شعبان 1373 ق. است و به ضمیمه رسالههای اصولی حضرت امام در سال 1385 ق. در قم چاپ شده است.

29- رسالة فی قاعدة من ملک

این رساله در کتاب آثارالحجة (جلد دوم صفحه 45) جز تالیفات حضرت امام یاد شده است.

30- رسالة فی تعیین الفجر فی اللیالی المقمره

این رساله در 32 صفحه رقعی در سال 1367 شمسی از امام خمینی منتشر شده است که در عین اختصار، از تالیفات فقه استدلالی ایشان به شمار میآید.

در باب اصول فقه

31- رساله لا ضرر

قاعده لاضرر با اینکه قاعدهای فقهی است اما در کتاب‌های اصول در بخش برائت مورد بحث قرار می گیرد و از این رو ما این رساله را از تالیفات اصول فقه به شمار آوردیم. این رساله هنگامی که حضرت امام دوره اول اصول فقه را تدریس می فرمودند، نوشته شده و تاریخ پایان تالیف آن غره جمادی الاولی 1368ق. است که در 68 صفحه به ضمیمه چند رساله دیگر با نام "الرسائل" در قم در سال 1385 چاپ شده است.

32- رسالة الاستصحاب

این رساله در دوره اول درس اصولشان نوشته شده و تاریخ پایان تالیف آن، و رمضان 1370 است که در 290 صفحه با همان رسائل در سال 1385 ق. در قم چاپ شده است.

33- رسالة فی التعادل والتراجیح

در دوره اول درس نوشته اند و تاریخ پایان تالیف آن، 9 جمادی الاولی 1370 و تاریخ پاکنویس آن ماه رمضان 1370 بوده است و در 92 صفحه در همان رسائل در سال 1385 در قم چاپ شده است.

34- رسالة الاجتهاد والتقلید

چون پایان دوره اول درس اصول فقه حضرت امام 1370 ق. بوده تاریخ پایان تالیف این رساله باید همان سال باشد. در 78 صفحه در همان رسائل در سال 1385ق. در قم چاپ شده است.

35- رسالة فی الطلب والارادة

این رساله را می توان از رساله های فلسفی عرفانی شمرد، ولی چون حضرت امام در درس اصول فقه بحثش را مطرح کردند، ما جزو تالیفات اصول فقه ذکر کردیم.

36- تعلیقة علی کفایة الاصول

مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه (جلد 26صفحه 285 چاپ مشهد) حاشیه کفایة الاصول آخوند خراسانی تالیف حضرت امام خمینی را یاد می کنند و می فرمایند: "ذکره فی فهرس تصانیفه" و آقای رازی نوشته اند این حاشیه از بحث قطع تا استصحاب است و در جای دیگر خوانده ام که تاریخ پایان تالیف 1368 ق. است.

37- رساله در موضع علم اصول و نیز در برخی نوشته ها، کتابی در اصول فقه به این عنوان "رساله در موضوع علم اصول" از تالیفات امام خمینی - قدس سره - شمرده شده است.

38- حضرت آقای سبحانی که از شاگردان برجسته حضرت امام بوده است.

امام خمینی (س) تقریرات درس مرحوم آیت الله العظمی بروجردی را نیز از آغاز مباحث اصول تا حجیت مظنه نوشته اند.

رساله های عملیه یا فقه غیراستدلالی

39- تعلیقة علی العروة الوثقی (عربی)

حاشیه ای است بر تمام عروة الوثقی مرحوم سیدمحمدکاظم یزدی. تاریخ پایان این تعلیقه 7 جمادی الاولی 1375ق. است، چاپ اول آن در 345 صفحه در قم انجام شده است و پس از چندی توسط مطبوعات "دارالفکر" چاپ دوم شده و سپس به ضمیمه خود عروة الوثقی، مکرر به چاپ رسیده است.

41- حاشیه توضیح المسائل (فارسی)

حاشیه ای است بر توضیح المسائل آیت الله العظمی بروجردی که در قم در 138 صفحه در سال 1381 پس از رحلت آیت الله بروجردی چاپ شده است.

42- رساله نجاة العباد (فارسی)

این رساله باید سه جلد باشد، نویسنده فقط جلد دوم آن را که از مکاسب محرمه تا طلاق است و در 155 صفحه در قم در حدود سال 1380 به چاپ رسیده، زیارت کرده است. این رساله ظاهرا تالیف خود حضرت امام است و باید درباره قسمتهای چاپ نشده آن تحقیق شود.

43- حاشیه رساله ارث (فارسی)

مرحوم حاج ملاهاشم خراسانی صاحب کتاب منتخب التواریخ رساله ای در ارث به زبان فارسی نوشته که با حاشیه برخی مراجع تقلید گذشته چاپ سنگی شده است. حضرت امام خمینی حاشیه ای بر این رساله نوشته اند که با اصل رساله در 120 صفحه در قم ظاهرا، پس از رحلت آیت الله العظمی بروجردی، چاپ شده است.

44- مناسک یا دستور حج (فارسی)

این رساله مکرر چاپ شده و چاپ سوم آن که نویسنده زیارت کرده در 187 صفحه در سال 1384 ق. انجام شده است.

46و45- تحریر الوسیله (عربی)

وسیلة النجاة تالیف مرحوم آیت الله العظمی آقاسیدابوالحسن اصفهانی از جهت کثرت با بهای فقه (نه کثرت فروع) بر عروة الوثقی تالیف سیدمحمد کاظم یزدی برتری دارد یعنی بسیاری از بابهای فقه مانند مکاسب، طلاق، نذر و . . . در عروة الوثقی نیست ولی در "وسیلة النجاة "هست. امام خمینی همان طور که قبلا گفته شد بر "وسیلة النجاة" حاشیه داشتند و در سال 1384 که در ترکیه تبعید بودند به این فکر افتادند که حاشیه خود را در متن وسیله درج و در ضمن با بهایی را هم که وسیلة النجاة، ناقص دارد تتمیم و مسائل مستحدثه را هم به آن بیفزایند. این کار به صورت بسیار خوبی در مدتی که تبعید بودند انجام گرفت و به نام " تحریرالوسیله" در همان سالها، در نجف، در دو جلد (662و647 صفحه) چاپ و سپس مکرر تجدید چاپ شد.

47- زبدة الاحکام (عربی)

رساله مختصری است که با توجه به تحریرالوسیله حضرت امام خمینی توسط برخی از شاگردان ایشان تنظیم شده و مکرر به چاپ رسیده، یکی از چاپهای ممتاز آن چاپ سازمان تبلیغات اسلامی در 273 صفحه در سال 1404 ق. انجام شده است. یادآوری این نکته لازم است که متن اولی این رساله سالها قبل تالیف شده و به نام چند نفر از مراجع تقلید از جمله آیت الله میلانی و آیت الله حاج سیداحمد خوانساری نیز به نامهای دیگر چاپ شده است و بنابر این باید گفت همان متن اولی با توجه به تحریرالوسیله به این صورت تنظیم شده.

48- توضیح المسائل (فارسی)

در زمان آیت الله العظمی بروجردی احساس شد که رساله عملیه ایشان باید ویرایش شود تا برای عامه مردم باسواد قابل فهم باشد. به این منظور حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی اصغر کرباسچی، موسس مدرسه علوی در تهران و استاد محترم جناب آقای علی اصغر فقیهی، صاحب تالیفات متعدد با همکاری یکدیگر رساله عملیه آن مرحوم را به صورت بسیار مطلوبی در آوردند و به نام توضیح المسائل نامیده شد. پس از رحلت آیت الله بروجردی مراجع تقلید بر این کتاب حاشیه زدند. از جمله حضرت امام حاشیه ای بر این کتاب نوشتند که بعدها توسط برخی از علما، حاشیه ایشان در متن درج و به نام توضیح المسائل امام خمینی مکرر چاپ شده است.

49- ملحقات توضیح المسائل (فارسی)

تحریرالوسیله حضرت امام خمینی مسائل جدید و مستحدثه را هم داشت ولی به زبان عربی بود و چون این مسائل برای فارسی زبانان هم لازم بود، به فارسی ترجمه و به ضمیمه برخی مسائل امر به معروف و نهی از منکر و دفاع که در توضیح المسائل نبود، به نام ملحقات توضیح المسائل و نامهای دیگر، هم مستقل و هم به ضمیمه توضیح المسائل مکرر چاپ شد.

51و50- استفتائات (فارسی)

یکی از کارهای بسیار ارزنده، جمع و تنظیم جواب سوالاتی است که از فقها می شده تا برای غیر سوال کننده هم مورد استفاده قرار گیرد. کتابهای بسیار مهم " جامع الشتاب" میرزای قمی و سوال و جواب" حجت الاسلام شفتی و "سوال و جواب" سیدمحمد کاظم یزدی. همه از این قبیل است. اخیرا مجموعه سوال و جوابهای آیت الله العظمی گلپایگانی هم در چند جلد تنظیم و چاپ شده است. برخی از علاقه مندان به امام خمینی - رضوان الله علیه - به فکر افتادند که همین کار را در مورد استفتائات و جواب‌های حضرت امام انجام دهند که قسمتی از آن که گویا مربوط به سالهای 1360-1362 شمسی است و در دو جلد تنظیم شده. یک جلد آن در 519 صفحه توسط انتشارات جامعه مدرسین قم چاپ شده است. امید است همین کار نسبت به کل استفتائات حضرت امام خمینی به صورت وسیع انجام گردد.

52- حکومت اسلامی یا "ولایت فقیه" (فارسی)

این کتاب حاصل درسهای حضرت امام خمینی راجع به ولایت فقیه است که در کتاب البیع ایشان هم به گونه ای مختصرتر آمده است. چاپ سوم این کتاب در 208 صفحه در سال 1391 انجام شده است. و این همان کتابی است که زمینه فکری تشکیل حکومت اسلامی را در ایران آماده ساخت و دستگاه جبار شاهنشاهی نسبت به آن خیلی حساسیت نشان می داد.

53- کشف الاسرار (فارسی)

مرحوم حاج شیخ مهدی پائین شهری از علمای بزرگ قم و اتقیا بود. فرزند ناخلف او علی اکبر حکمی زاده رساله ای به نام "اسرار هزار ساله "نوشت و در 38 صفحه در سال 1322 شمسی منتشر ساخت. موضوع این رساله حمله به مذهب تشیع بود. یعنی حرفهای فرقه ضاله وهابی را به ضمیمه تبلیغات سؤ علیه روحانیان که آن روزها بازارشان داغ بود، در این رساله آورده بود و در حقیقت رساله ای بود در ترویج وهابیت و از طرفی همسو با کسروی و از طرف دیگر با رضاخان که دشمن روحانیان بود.

54- رساله در رجال (عربی)

حضرت امام در علم رجال تالیفی ندارند، اما در جلد اول کتاب طهارتشان که قبلا یاد شد، بحثی درباره "محبت خبر اصحاب الاصول والکتب "در 24 صفحه که می توان آن را رساله ای جداگانه داشت و ما این بحث را به عنوان رساله ای مستقل یاد کردیم تا نظر افاضل را به آن جلب و این بعد علمی حضرت امام - رضوان الله علیه - نیز معلوم گردد. در این بحث درباره عبارت معروف: اجمعت العصابة علی تصحیح . . . " و درباره فرق اصل و کتاب در اصطلاح قدما تحقیق شده است.

55- دیوان شعر (فارسی)

حضرت امام از آغاز جوانی تا پایان عمر گاهگاهی شعر می سرودند و نمونه هایی از آن در کتابها آمده و یا در حافظه ها هست و بخشی از آنها پس از رحلت حضرت امام به صورت‌های گوناگون چاپ شد. مجموعه اشعار ایشان دیوانی نسبتا بزرگ را تشکیل می دهد ولی قسمتهایی از آن مفقود شده است.

56- رساله ای مشتمل بر فوایدی در بعضی مسائل مشکله

این کتاب در بعضی مصادر، یاد شده است و اطلاعی از کم و کیف آن در دست نیست. کتابهایی که تا کنون یاد شد، جز چند مورد آن، به قلم خود حضرت امام خمینی (س) بود؛ اما چند کتاب هم تقریرات بحث‌های فقه و اصول ایشان است که شاگردان آن بزرگوار آنها را نوشته اند.

58و57- تهذیب الاصول (عربی)

تقریر بحث اصول فقه حضرت امام است؛ به قلم استاد حاج شیخ جعفر سبحانی که با چهار رساله الاضرر - استصحاب - تعادل و تراجیح و اجتهاد و تقلید که به قلم خود امام است، دوره کامل فقه است.

59- رساله فی قاعدة لا ضرر یا نیل الاوطار

تقریر بحث امام است به قلم آقای سبحانی، تاریخ پایان تالیف 1375 ق. و تاریخ پاکنویس آن 1380ق. این رساله ضمیمه تهذیب الاصول چاپ شده است.

60- رساله فی الاجتهاد والتقلید (عربی)

تقریر بحث امام است به قلم آقای سبحانی، تاریخ پایان تالیف 1370ق. که تاریخ پایان دوره اول درس اصول فقه امام است و تاریخ تجدید نظر در این رساله 1377ق. که تاریخ پایان دوره دوم درس اصول فقه امام است و تاریخ پاکنویس آن 1382ق. است. این رساله هم به ضمیمه تهذیب الاصول چاپ شده.

61- لب الاثر یا رساله فی الطلب والاراده والجبر والتفویض. (عربی)

تقریرات بحث امام است به قلم آقای سبحانی. تاریخ پایان تالیف 1371ق. و تاریخ پاکنویس 1373ق. و عکس نسخه خطی آن در 57 صفحه در کتابخانه موسسه در راه حق قم موجود است. سه بحث اخیر یعنی قاعده لاضرر و اجتهاد و تقلید و طلب و اراده را هم خود امام نوشته اند و هم جناب آقای سبحانی و شاید تفاوت چندانی نداشته باشند.

62- کتاب البیع (عربی)

تقریر قسمتی از بحث بیع حضرت امام است به قلم استاد محترم جناب آقای قدیری که اخیرا وزارت ارشاد آن را چاپ کرده است. البته همین قسمت به قلم خود امام هم نوشته شده که قبلا یاد گشت.

82تا63- صحیفه نور (فارسی)

اعلامیه ها و گفتارها و حکم‌ها و سخنرانی‌ها و مصاحبه های حضرت امام از سال 1341 شمسی تا سال آخر عمر شریفشان به صورت‌های گوناگون و سلیقه‌های مختلف جمع آوری و تنظیم و نشر شده است که شاید معتبرترین و جامعترین آنها کتاب شریف صحیفه نور باشد.

این کتاب حدود بیست جلد است و شامل رهنمودهای حضرت امام از سال 1341ش. تا آخر عمرشان یعنی 1368ش. است. در آغاز این کتاب نوشته ای از سال 1363ق. که مربوط به حدود بیست سال قبل از نهضت پانزدهم خرداد است آمده که بسیار جالب توجه است.

83- وصیتنامه سیاسی الهی (فارسی)

آخرین تالیف حضرت امام خمینی است که پس از رحلت آن بزرگوار در اختیار امت اسلامی قرار گرفت و نویسنده فکر می کند این نسخه الهی به دلیل توجه خاص ملت ما به آن، پر تیراژترین کتاب در تاریخ چاپ ایران باشد زیرا تاکنون که هنوز سالگرد درگذشت آن بزرگوار نرسیده است، شاید بیش از یک میلیون نسخه از آن چاپ شده باشد.

دو اثر عرفانی گرانقدر دیگر

84- ره عشق

نامه عرفانی حضرت امام خمینی مورخ 1404ق. از انتشارات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

85- باده عشق

نامه عرفانی دیگری است از انتشارات سروش