سایه روشن حل مشکل طاسی مردان/ فرآیند تحقیق پیوند مو با کمک سلول‌های بنیادی

به گزارش گروه رسانه های دیگر آنا از جام جم، ریزش مو و به تبع آن طاسی، تقریبا برای همه دردناک و ناخوشایند است. حتی آنها که این روزها با توجه به مُد، موهای سر را کاملا می‌تراشند، اگر بدانند ممکن است هیچ گاه دیگر شاهد رشد موهای خود نباشند، شاید دیگر این کار را نکنند. پزشکان بخوبی می‌دانند بیماران زیادی در رده سنی 18 تا 35، دچار استرس و افسردگی می‌شوند بابت از دست دادن موهایشان؛‌ پس برای درمان این احساس ناخوشایند، مدتی است تعدادی از متخصصان دست به کار شده‌اند.

عوامل متعددی همچون وراثت، تغییرات هورمونی، استرس، تغذیه، بهداشت و مصرف داروها بر شدت ریزش مو اثر دارند. امروزه از روش‌های درمانی متعددی همچون مصرف دارو یا جراحی کاشت مو برای درمان این مشکل استفاده می‌شود. یکی از معایب استفاده از روش‌های دارویی، موقتی بودن اثر مصرف دارو و بازگشت مجدد ریزش موست.

جراحی پیوند مو که بهترین روش درمان ریزش مو تلقی می‌شود و با وجود هزینه بالای آن، این روزها متقاضیان زیادی دارد، به دلیل آن که پشت‌سر همه افراد به عنوان منبع تأمین‌کننده مو از وضعیت خوبی برخوردار نیست، شانس استفاده از آن برای همه وجود ندارد. مشکل دیگر، امکان تولید نشدن موی جدید و صرفا توزیع موی سر از پشت سر به جلوی سر است. وجود این معایب موجب شده متخصصان و محققان بر شاخه‌ای از پزشکی ترمیمی به نام سلول درمانی متمرکز شوند. ازجمله این محققان دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده، رئیس مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی و رئیس کار گروه طب باز ساختی پوست و ترمیمی ریاست جمهوری است که با حضور گروهی از متخصصان رشته‌های مرتبط تحقیقات خود را از شش سال پیش روی پیوند مو با کمک سلول‌های بنیادی آغاز کرده است.

خوشبختانه به دلیل موفقیت‌آمیز بودن نتایج پیوند سلول‌های موی انسان روی موش‌ها، مطالعات این پژوهش بتازگی وارد فاز انسانی شده است و امیدواریم طی سال‌های آینده، شاهد اجرای موفقیت‌آمیز این طرح روی انسان و رفع مشکل طاسی در برخی مردان باشیم.

به گفته دکتر نیلفروش‌زاده، مهم‌ترین دلیل ریزش مو، فعال نشدن سلول‌های بنیادی مو، رشد نکردن مجدد فیبر مو از فولیکول موی قبلی، عوامل محیطی خارج از فولیکول مو (تاثیرگذار بر سلول‌های بنیادی فولیکول مو) یا از دست دادن خود فولیکول موست که این اتفاق در مردان و زنان با افزایش سن بیشتر نمایان می‌شود.

رئیس انجمن متخصصان پوست ایران با اشاره به انواع بیماری ریزش مو می‌گوید: نوع اول که alopecia scaring non نام دارد، شامل دسته‌ای از ریزش‌های موست که در آنها سلول‌های بنیادی مو آسیب ندیده است. در این نوع التهاب، سلول‌های پیش‌ساز از بین رفته و سلول‌های بنیادی مو به‌طور پراکنده وجود دارند. با از بین رفتن التهاب، موها مجدد توسط سلول‌های بنیادی موجود رشد می‌کنند.

در نوع دیگر، ریزش مو که به آن آلوپیشیای scaring گفته می‌شود، به دلیل از بین رفتن سلول‌های بنیادی مو، برای همیشه موهای فرد از دست می‌رود. در چنین شرایطی، بازگرداندن سلول‌های بنیادی مو یا ایجاد شرایطی که سلول‌های بنیادی مو از دست نروند، می‌تواند در درمان این نوع بیماری موثر باشد.

کاربرد سلول‌های بنیادی

سلول‌های بنیادی مشتق از فولیکول مو به عنوان یک منبع مناسب و امیدبخش در پزشکی ترمیمی مطرح هستند. در واقع یکی از مهم‌ترین دلایلی که فولیکول مو را به عنوان یک کاندید مناسب در پزشکی ترمیمی مطرح کرده، درامان بودن فولیکول مو از سیستم ایمنی است. زمانی که سلول‌های غلاف درمی فولیکول مو از یک شخص به شخص دیگری پیوند زده می‌شود، این سلول‌ها فولیکول‌هایی تولید می‌کنند که هرگز سیستم ایمنی فرد گیرنده را تحریک نمی‌کند.

مشاور علمی فناوری ریاست جمهوری در ادامه اظهارات خود، کاربرد سلول‌های بنیادی مو در پزشکی ترمیمی را ایجاد معادل‌های پوستی برای درمان زخم‌ها‌ی عمیق سوختگی، کمک به بهبود زخم‌ها‌ی مزمن و بزرگ پا، ایجاد خودبه خودی فولیکول مو، استفاده در ژن‌درمانی در بیماری‌های ژنتیک پوست و شناسایی منشأ سلول‌های اپیتلیالی مسبب سرطان عنوان ‌می‌کند.

دکتر نیلفروش‌زاده تأکید می‌کند: یکی از مهم‌ترین کاربردهای کشت سلول‌های بنیادی مو، ایجاد سلول‌های پرتوان القایی از آنهاست. مطالعات مختلف نشان داده است سلول‌های بنیادی کراتینوسیت نسبت به سلول‌های فیبروبلاست بسیار سریع‌تر و کارآمدتر به سلول‌های پرتوان القایی بازبرنامه‌ریزی می‌شوند.

فرآیند شناسایی سلول‌ها

دکتر پروانه محمدی، از اعضای هیأت علمی پژوهشگاه رویان است که در زیست‌شناسی تکوینی ـ گرایش سلولی تخصص دارد و مسئولیت انجام تحقیقات سلولی این پروژه را عهده‌دار است. وی درباره فرآیند انجام تحقیق می‌گوید: در گام اول 40 تا 50 نمونه مو از افرادی که برای کاشت مو مراجعه کرده بودند، در صورت رضایت فرد از آنها دریافت شد و به آزمایشگاه منتقل کردیم. سپس دو دسته سلول بنیادی پاپیلای درم و اپیتلیال را به عنوان اصلی‌ترین سلول‌های ساختار مو جدا و با قرار دادن در محیط کشت اختصاصی آنها را تکثیر کردیم.

دکتر محمدی درباره ویژگی موش‌های تحت آزمایش در این تحقیق می‌گوید: نودمایس، نوعی موش آزمایشگاهی است که در این تحقیق از آنها استفاده شده است. در این گونه، ژن تولیدکننده مو در دوره‌ای از زندگی آنها غیرفعال می‌شود. البته این سلول‌ها توانایی تولید مو را در شرایط ایمن دارند، اما در دوره‌ای که فعال نیستند بدن موش مو ندارد. به همین دلیل نمونه مناسبی برای تحقیق ما محسوب می‌شدند. در این صورت ما می‌توانستیم متوجه شویم اگر در مدت زمان تحقیق، مویی بر بدن آنها رشد کند، حاصل عملکرد ما در آزمایشگاه بوده است.

این محقق با بیان این که سلول‌های کشت شده روی چهار گروه آزمایشی مورد بررسی قرار گرفته است، ادامه می‌دهد: یک گروه فقط سلول‌های پاپیلای درم، گروه دیگر صرفا سلول‌های اپیتلیال، گروه سوم ترکیبی از دو سلول قبل و گروه چهارم نیز به عنوان گروه کنترل فقط سرم دریافت کردند. وی ادامه می‌دهد: وقتی یک گونه از سلول را از انسان دریافت و به گونه دیگری مثل موش پیوند زده می‌شود، سیستم ایمنی سلول‌ها را بیگانه تصور می‌کند و شروع به رد پیوند و قبول نکردن سلول می‌کند. ویژگی مثبت موش نودمایس این است که سیستم ایمنی فعالی ندارد که به سلول انسانی تزریق شده واکنش نشان بدهد و آن را پس بزند. به همین دلیل بعد از پنج هفته شاهد تولید مو در گروه‌های پاپیلای درم و اپیتلیال بودیم و با توجه به موفقیت به دست آمده، اکنون پروژه وارد فاز مطالعات انسانی شده است.

ایمن‌بودن، مهم‌ترین رکن

عارضه ساز نبودن سلول‌های جدید در موفقیت فرآیند تحقیق بسیار حائزاهمیت بوده است. دکتر محمدی درباره این مفهوم می‌گوید: مهم‌ترین نکته در مطالعات سلولی، ایمن بودن سلول‌های تولید شده در محیط کشت است. یعنی سلولی که در محیط آزمایشگاه کشت و تولید شده، به واسطه دریافت ماده مغذی، مسیرهای پیام‌رسان آن با تغییراتی مواجه شده است؛ بنابراین بسیار مهم است این تکثیرشدن‌های مکرر تغییر ماهیت ندهد و به تومورهای سرطانی تبدیل نشود.

وی ادامه می‌دهد: حتی قبل از انجام آزمایش روی موش، سلول‌ها باید در محیط آزمایشگاه کشت و مطالعات مولکولی و سلولی آنها انجام و سپس تحقیق وارد مرحله حیوانی شوند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان درباره علت زمانبر بودن مطالعات می‌گوید: ناشناخته‌های سلول زیاد است. ضمن آن که سلول درمانی علم جدیدی است. یک دارو قبل از آن که وارد بازار شود، به مدت ده تا 20 سال مورد مطالعات مستمر قرار می‌گیرد و از زوایای مختلف بررسی می‌شود تا ایمن باشد.

پیوند سلول‌های بنیادی فقط برای مردان

دکتر ناصر اقدمی، متخصص ایمونولوژی، مدیرگروه پزشکی بازساختی و عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان در پاسخ به این پرسش که آیا همه افراد امکان بهره‌مندی از مزایای سلول درمانی برای پیوند مو را دارند، به جام‌جم می‌گوید: در مواجهه با همه بیمار‌ی‌ها در همان ابتدای امر، پزشک سراغ قوی‌ترین راه درمان نمی‌رود. درمان از سطحی ترین روش‌های دارویی آغاز می‌شود و در صورت پاسخ نگرفتن، مرحله به مرحله از سایر روش‌ها استفاده می‌شود. در ارتباط با سلول درمانی نیز این فرآیند قابل تصور است. وی ادامه می‌دهد: این گونه نیست که فرد به محض آن که دچار ریزش مو شد، کاندیدای پیوند با سلول‌های بنیادی شود. در صورتی که درمان‌ها پاسخگوی بیماری نباشد، آن وقت سلول درمانی وارد عمل می‌شود.

وی با اشاره به دو دیدگاه در بحث سلول درمانی می‌گوید: یک دیدگاه، استفاده از سلول‌های بنیادی خود فرد است که در این مرحله ذخایر سلول‌های بنیادی فرد بسیار مهم است و دیگری استفاده از سلول‌های بنیادی اهدایی است. در حال حاضر در مورد پیوند مو همه مطالعات بر سلول‌های خود فرد متمرکز هستند. سلول از خود فرد گرفته و به خودش تزریق می‌شود. قطعا این روش بسیار سالم‌تر و مطمئن‌تر است. چون هنوز کاملا مشخص نیست در مجموع استفاده از سلول‌های بنیادی سرانجام باعث رشد مو در انسان خواهد شد یا نه. به همین دلیل تمام مطالعات روی سالم ترین روش یعنی خود فرد متمرکز است و هنوز مطالعه‌ای روی‌دهنده عمومی انجام نشده است. ضمن آن که این مطالعات صرفا برای رفع مشکل مردهایی است که با ریزش موی مردانه مواجه هستند و در ارتباط با خانم‌ها و بحث پیوند ابرو صدق نمی‌کند.

ویژگی‌های سلول‌های بنیادی

دکتر اقدمی درباره ویژگی‌های سلول‌های بنیادی قابل پیوند می‌گوید: در فاز اول، سلول باید آلودگی میکروبی و ویروسی نداشته باشد. بعلاوه این سلول‌ها به اندازه کافی تولید شوند و سلول‌ها از شاخص‌ها و استانداردهای مورد نظر برخوردار و در نهایت عملکرد و رشد آنها ایمن باشد. یعنی سلول انتخاب شده، سلول بنیادی مو باشد و در حین کشت ماهیت آن تغییر نکند.

وی درباره پیش بینی خود نسبت به موفقیت مطالعات در فاز انسانی می‌گوید: براساس آنچه در تاریخچه دارو وجود دارد، از بین 5000 ترکیب دارویی، یک ترکیب ـ آن هم بعد از هفت تا هشت سال ـ به بالین بیمار می‌رسد. میزان موفقیت چنین مطالعاتی در بهترین شرایط یک تا 5 درصد پیش‌بینی می‌شود، اما در صورت به نتیجه رسیدن چنین مطالعاتی، انقلابی در درمان روش‌های پیوند مو ایجاد می‌شود.