شبکه‌های اجتماعی تلفن همراه، مجازی‌تر از مجازی

توسعه شگرف و افسارگسیخته فن‌آوری اطلاعات در سال‌های اخیر زمینه پیدایش نوع جدیدی از ارتباط و تعامل را فراهم کرده و به دلیل جذابیت فوق‌العاده به صورت قابل توجهی گستره مخاطبان آن رو به افزایش است.

شبکه‌های اجتماعی مجازی موبایل به چند دلیل عمده سهم قابل ملاحظه‌ای از وقت کاربران اینترنتی را به خود اختصاص داده‌اند که از آن‌جمله می توان سهولت استفاده، دسترسی پذیری بسیار بالا، امکانات چندرسانه‌ای قابل قبول، تماس رایگان و غیره را نام برد.

امکان برقراری تعاملات گروهی و هم‌افزایی، شبکه‌های اجتماعی را به یک ابزار بسیار تاثیر‌گذار و البته تصمیم‌ساز در جامعه تبدیل کرده است به‌طوری‌ که در زمان بسیار کوتاهی ممکن است یک خبر نادرست به موضوع روز یک جامعه تبدیل شود و حل این چالش در گرو به کارگیری رسانه‌ها و تریبون‌های رسمی باشد. سرعت انتقال و جریان اطلاعات در این شبکه‌ها به گونه‌ای است که سایر رسانه‌های موازی به شکل ملموسی در سایه آن قرار گرفته‌اند.

از دو دیدگاه می توان به این ابزار قدرتمند نگریست: از منظر نخست، شبکه‌ اجتماعی، یک رسانه جذاب و بسیار پرمخاطب است که می‌توان آن را در راستای خبررسانی، نظرسنجی، توسعه فرهنگی، اعتلای فعالیت‌های اجتماعی و مهارت‌افزایی به کاربست. اما در نگاه دیگر همین ابزار می‌تواند دستاویزی باشد برای انتشار اکاذیب، ترویج خرافات، تخریب افراد و در کل، ایجاد یک فضای آلوده مجازی که تشخیص صحت و سقم در آن ناممکن می‌نماید.

شاید این خرده بر این متن گرفته شود که سال‌هاست رسانه‌های مبتنی بر اینترنت همچون فیسبوک نیز در معرض این مخاطرات هستند اما پاسخ در سرعت غیرقابل باور انتقال اطلاعات در محیط‌های مبتنی بر موبایل است که با هیچ رسانه دیگری برابری نمی‌کند. اهمیت این موضوع به طور خاص در برهه‌هایی از زمان در حدی است که می‌تواند فرآیندهای تصمیم گیری کلان را دچار انحراف و مخاطره کند.

کثرت و فزونی کاربران بدون شناسنامه و هویت، آن هم در گروه‌های متشکل از هزاران هزار کاربر که به منظوری غیر از سرگرمی ایجاد شده‌اند، می‌تواند یک مخاطره باشد. هویت جعلی و یا بی هویتی ممکن است یک پدیده معمول در فضای مجازی باشد اما تعداد بسیار زیاد کاربران از این دست آن هم در فضاهایی که نیازمند هم‌فکری و تامل است، بسیار سوال برانگیز است.

بر کسی پوشیده نیست که جریان آزاد اطلاعات مفید در فضای مجازی یک ضرورت انکارناپذیر در دنیای پرتکاپوی امروزی است اما باید پذیرفت که اظهار نظر در باره مسائل حساس و مهم اجتماعی و به ویژه نقادی و ارائه تحلیل‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی آن‌هم در بازه های زمانی حساس، نیازمند وجود نوعی از شفافیت در شبکه‌های اجتماعی است که حداقل آن تعریف شناسه‌های کاربری معتبر است.

این موضوع نوعی فرهنگ سازی را می‌طلبد که همت مدیران گروه‌ها و کانال‌های فضای مجازی در تحقق آن بسیار تاثیرگذار هستند. قطعا در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی به منظور دست یافتن به یک بصیرت و بینش صحیح، لازم است که بستر تعاملی سالم همراه با آرامش ایجاد شود که این مهم به هیچ وجه ناقض وجود افکار متفاوت و تضارب آرا نیست و امروزه همچون فضای حقیقی، فضای مجازی نیز نیازمند این توجه است. وضعیت فعلی در بسیاری از شبکه‌های مجازی موبایل که با هدف هم‌افزایی شکل گرفته‌اند به گونه‌ایست که به نظر می رسد تعریفی «مجازی تر از مجازی» بتوان برایش ارائه کرد.

باید بدانیم که هدف از این نوع شبکه‌ها، تولید خروجی‌های ملموسی است که بتوان آن را در فضای واقعی به کاربست و در غیر این صورت «خروجی فضای مجازی، خود مجازی خواهد بود» و آن زمان است که تنها می‌توان در همان فضای مجازی به آن بالید.

* عضو هیات علمی گروه کامپیوتر و رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بردسیر