ردپای معضل کمبود مطالعه در شعار نمایشگاه کتاب ۹۶/ بررسی شعارهای نمایشگاه کتاب تهران؛ از آغاز تا امروز

هادی حسینی‌نژاد؛ خبرنگار ‌فرهنگی آنا: برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب، امسال شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» را برای این رویداد بزرگ فرهنگی انتخاب کرده‌اند، شعاری که می‌توان با تامل بر آن، به معانی مختلفی دست یافت.

با تحلیل این شعار، درمی یابیم که مشخصا سازندگان آن، با فرض اینکه هر ایرانی حداقل یک کتاب در طول سال می‌خواند، آن‌ها را دعوت به خواندن یک کتاب بیشتر کرده‌اند. این درحالی است که متاسفانه بسیاری از هموطنان ما در طول یک‌سال، حتی یک نسخه کتاب هم نمی‌خوانند. با این حساب می‌شود گفت این شعار، صرفا برای بازدیدکنندگان از نمایشگاه کتاب تعریف شده است؛ چراکه شانس خواندن حداقل یک کتاب از سوی آن‌ها بیشتر وجود دارد.

نکته دیگر در تحلیل این شعار، مطالبه‌گری است؛ به طوری‌که برگزارکنندگان نمایشگاه، دست‌اندرکاران امر و مدیریت فرهنگی، از مخاطبان این شعار می‌خواهند که «حداقل» یک کتاب بیشتر بخوانند! این مسأله می‌تواند گواهی باشد بر وضعیت نامطلوب سرانه مطالعه در کشورمان و این اصل که اگر هر ایرانی، یک کتاب (بیشتر) بخواند، اوضاع چرخه نشر و مطالعه به مراتب بهتر از وضعیت موجود خواهد شد.

سی‌امین نمایشگاه کتاب تهران، دومین نمایشگاهی است که در شهر آفتاب برگزار می‌شود و شعار دوره قبل این نمایشگاه «فردا برای خواندن دیر است» بود که بر پوستر این نمایشگاه نقش بست؛ شعاری که صرفا روایت از یک واقعیت داشت و توصیه‌گر بود؛ نه مطالبه‌گر!

روند انتخاب شعار برای دوره‌های مختلف نمایشگاه کتاب تهران که سی‌امین دوره از آن را پیش رو داریم، روند قابل توجهی است؛ آنچنانکه برخی از دوره‌ها فاقد شعار بوده‌اند، برخی تنها نام سال برگزاری (براساس نامگذاری مقام معظم رهبری) را به عنوان شعار برخوده داشته‌اند و در برخی دوره‌ها هم شاهد طبع‌آزمایی‌های بعضاً توام با بدسلیقگی مسئولان و تعیین‌کنندگان شعار نمایشگاه کتاب تهران بوده‌ایم.

چنانچه در جدول بالا آمده، نمایشگاه کتاب تهران تا دوره چهاردهم فاقد شعار بخصوصی بوده و روی پوستر این 14 دوره، تنها اطلاعات برگزاری نمایشگاه، محل و تاریخ برگزاری درج شده است. اما در دوره پانزدهم که اردیبهشت سال 81 برگزار شده، مقارن شدن نمایشگاه کتاب تهران با ایام محرم و عزای حسینی (ع) مسئولان وقت را برآن می‌دارد که بخشی از مصرع معروف ترجیع‌بند محتشم کاشانی را روی پوستر درج کنند: «باز این چه شورش است...».

از سال 81 به بعد، پوستر هر دوره از نمایشگاه با عبارات یا جملاتی که می‌توان آن‌ها را به طور کلی در مقام شعار بررسی کرد، منتشر شده است. برگزار کنندگان در سال‌82 سعی کردند ضرورت توجه به کودکان و کتاب‌خوانی آن‌ها را در شعار آن دوره نشان دهند: «کتاب،‌کودک، خانواده». در سال‌های 83 و 84 شاهد حرکت به سوی شعارهای عمومی‌تر هستیم: «بخوان» و «افزایش مطالعه، افزایش روشن‌اندیشی». در سال 85 حدیث مشهور پیامبر اکرم (ص) بر پوستر نمایشگاه نقش می‌بندد: «اگر علم در ثریا بود مردانی در فارس بدان می‌رسیدند.»

شعار نمایشگاه کتاب تهران از سال 86 تا 90 به اسامی سال‌ها (براساس نام‌گذاری مقام معظم رهبری) معطوف می‌شود؛‌ حالا یا دقیقا به همان نام و یا با اشاره به آن. شعارهایی که اشاره مستقیمی به مقوله کتاب و نشر و مطالعه نداشت: «سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی»، «سال نوآوری و شکوفایی»، «سال اصلاح الگوی مصرف»، «همت مضاعف، کار مضاعف؛ کتاب برای همه» و «ارتقاء معرفت دینی و بصیرت فرهنگی در سال جهاد اقتصادی».

اردیبهشت سال 91 مصادف است با بیست‌وپنجمین دوره نمایشگاه کتاب تهران و برگزار کنندگان آن نمایشگاه، با تکیه بر عدد 25، شعار ربع قرن جهاد فرهنگی را برای نمایشگاه کتاب تهران انتخاب کردند. اما از سال 92 سعی شد شعارها با حوزه کتاب و مطالعه در ارتباط مستقیم باشند: «کتاب، چشمه دانایی». در سال‌های 93 شعار «بهشت دانایی در ضیافت کلمات» و در سال 94 هم شعار «خواندن، گفت‌وگو با جهان» برای نمایشگاه کتاب تهران انتخاب شد. این شعارها؛ اگرچه هنوز به لحاظ تخصصی و تبلیغی-ترویجی به حد قابل قبولی نرسیده بودند اما می‌شد رویه رو به رشدی را در آن‌ها دید؛ رویه‌ای که در سال 95 به انتخاب شعار «فردا برای خواندن دیر است» انجامید و رویکرد تازه و متفاوتی را در این عرصه آغاز کرد.

و حالا در آستانه اردیبهشت‌ماه، طراحی و انتشار پوستر سی‌امین نمایشگاه کتاب تهران با شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» نیز اتفاقی است که باید منتظر آن باشیم.