این تهران زیبا را ببینید

گروه فرهنگی آنا- ناهید منصوری: منطقه 12 با پیشینه تاریخی که دارد و همچنین معماری و شهری‌ که با چیزهایی که از این منطقه کشف شده یا خانه‌های تاریخی که در این منطقه قرار دارد به عنوان «طهران قدیم» شناخته می‌شود.

«عودلاجان» که از محله‌های قدیم منطقه 12 است از مناطق اعیان‌نشین قاجار محسوب می‌شد که از غرب به خیابان ناصرخسرو، از شرق به ری، از شمال به امیر کبیر و از جنوب به ۱۵ خرداد محدود است .

ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی و زرتشتی بوده‌اند، همچنین برخی از دولتمردان از جمله خاندان قوام‌الدوله، و خاندان مستوفی، نخستین وزیر فرهنگ دوره پهلوی، سیدحسن مدرس، نماینده مجلس شورای ملی، ساکن عودلاجان بوده‌اند.

با توجه به اهمیت دین و جایگاه مذهب از دیرباز در زندگی ایرانیان، امامزاده یحیی، سقاخانه‌ها و همچنین مسجد لواسانی و مسجد حوض با قدمت بیش از یک قرن، از اماکن متبرکه پر اهمیت محسوب می‌شده‌اند. البته امروزه بخشی از سقاخانه‌های این محله که از دوره‌های پیشین برجای مانده با مرمت و بازسازی همچنان ارزش تاریخی‌خود را حفظ کرده‌اند و همچنان به عنوان اماکن زیارت تسلی بخش دل‌های غم‌دیده است.

همچنین در محله عودلاجان بناهای قدیمی یافت می‌شود که قطعا برای گردشگران استان تهران یکی از مناطق جالب و دیدنی است. سرای کاظمی، مسجد لواسانی، حمام نواب، خانه مهرانگیز و کامبیز، خانه فخرالملوک از جمله بناهایی هستند که در عودلاجان قرار دارند و معماری جالبی دارند.

اگر چه متأسفانه امروزه این محله به یکی از مناطق فرسوده تهران تبدیل شده است، اداره کل میراث فرهنگی استان تهران هر ساله با ایجاد تهمیداتی در این منطقه، سعی دارد که توجه گردشگران نوروزی را به بازدید از طهران قدیم که به نوعی شناسه و معرف نوع زندگی، دیدگاه و سبک زندگی تهران است، جلب کند.

در مجاورت امامزاده یحیی که همچنان از اماکن و زیارتگاه های پرتردد عودلاجان است، قدیمی‌ترین چنار تهران قرار گرفته که رنگ و بویی خاطره‌انگیزتر به این محله داده است به طوری‌که برخی از کهنسالان در زمان زیارت امامزاده یحیی، وظیفه خود می‌دانند که دستی هم بر روی این درخت قدیمی کشیده و با توقف حتی برای لحظاتی کوتاه از خاطرات قدیم یادی کنند.

کمی آنطرف‌تر سرای کاظمی قرار دارد که نمونه‌ای از خانه‌های سنتی ایرانی است. این خانه متعلق به فرزند سیداحمد خان کاظمی مستوفی پسر میرزا هدایت‌الله خان تفرشی از ماموران پرسابقه دولت بوده و از بخش‌های بیرونی، اندرونی، آب‌انبار، مطبخ، اصطبل و سایر ملحقات تشکیل شده است. این بنا همچنین در بخش شاه‌نشین ارسی‌های بسیار زیبایی دارد.

سرای کاظمی امروزه خانه موزه تهران قدیم است که در هر بخش از آن زندگی مشاغل و آداب و رسوم مردم تهران طی 150 سال گذشته به نمایش گذاشته شده است.

اگرچه ساخت‌وسازها در فضای اطراف این بنای قدیمی، حفظ حریم آن را تهدید می‌کند، همچنان سرای کاظمی در ایام نوروز میزبان گردشگران و تولیدکنندگان برنامه‌های نوروزی است.

در این محله قدیمی یکی از حمام تاریخی باقی‌مانده از دوران قاجار نیز قرار گرفته است. اگرچه این حمام امروزه به بازارچه سنتی از هنر و صنایع دستی کشور تبدیل شده است، بازدید از آن خالی از لطف نیست. چراکه گردشگران می‌توانند هم از لوکیشن و محل فیلمبرداری بسیاری از فیلم‌ها از جمله «قیصر» دیدن کنند و هم می‌توانند با بافت قدیمی و سنتی شهر ری که تا حدودی همچنان حفظ شده است، آشنا شوند.

از دیگر مناطق قدیمی استان تهران که در منطقه 12 قرار گرفته است، سنگلج است که با ساخته شدن تماشاخانه‌ای در آن از اوایل دهه ۱۳۴۰ توسط مهندس بابائیان، روزانه بازدیدکنندگان و هنردوستان زیادی را به این محله قدیمی می‌کشاند. محله سنگلج از ضلع جنوبی پارک شهر، خیابان بهشت تا بازار قوام‌الدوله و از غرب تا خیابان وحدت اسلامی و ۳۰ تیر و از شرق تا خیابان خیام امتداد داشته است.

این محله از غرب ارگ سلطنتی تا خیابان شاهپور که امروزه وحدت اسلامی نامیده می‌شود و از شرق تا خیابان جلیل‌آباد که خیام نامیده شده، امتداد داشت. گفته می‌شود که در این محله که از پرجمعیت‌ترین محله‌های تهران قدیم بوده، دروازه قزوین، بازارچه قوام الدوله و دروازه محمدیه قرار داشته و تکیه قورخانه کهنه هم از تکیه‌های مهم و معروف آن بوده است.

در میان بخش‌های قدیمی این محله گذر تقی‌خان و گذر شریف‌الدوله دو گذر معروف بوده است.

محله سنگلج در سال‌های اولیه حکومت رضاشاه و با تقارن جنگ جهانی دوم رو به ویرانی رفت و با ورود سربازان بیگانه به تهران سنگلج نابود و به محله‌ای ترسناک و متروکه تبدیل شد.

با حفر سه حلقه چاه بزرگ به کوشش همسر علی رزم آرا (نخست‌وزیر وقت) و عده‌ای از بانوان خیـر و همکاری شهرداری پارکی بزرگ احداث شد که امروزه یکی از جاذبه های طبیعی تهران به شمار می‌رود.

سردر باغ ملی هم در تاریخ 1340 ه.ق. در میدان مشق نظامی ساخته شده است. از آن جایی که پس از مدتی زمین‌­های مشق نظامی به باغ ملی تغییر کاربری داد، این سردر به سردرباغ ملی معروف شد.

این بنا دارای سه در بزرگ از جنس آهن با طاق­‌های هلالی است که در میانی بزرگ­تر و در بالای آن اتاقکی به شکل کلاه فرنگی با بام شیروانی است. این اتاقک در دو سوی در پنجره‌­هایی دارد. این اتاق نقاره‌خانه بوده و طلوع و غروب خورشید را در آن اعلام می­‌کردند. همچنین در بالای طاق دو نقش شیر و خورشید و پرچم ایران کاشی‌کاری شده که در دو طرف شیر و خورشید دو عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» در یک سو و «نصر من الله و فتح القریب» در سوی دیگر به چشم می‌خورد.

پیرامون این بنا پس از زمانی و به تدریج پست‌خانه مرکزی، شرکت نفت ایران و انگلیس، وزارت امور خارجه، موزه و کتابخانه ملک، موزه ملی ایران و کتابخانه ملی ایران ساخته شدند.

مجموعه کاخ گلستان نیز یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران است. ارگ تاریخی تهران در دوره شاه عباس صفوی ساخته شد و پس از بازسازی در دوره کریم خان زند، در دوره قاجار به محل دربار و سکونت سلاطین قاجار اختصاص یافت.

کاخ گلستان همانند خانه های سنتی ایران دارای دو بخش بیرونی و اندرونی بود و بخش بیرونی که امروزه به نام کاخ گلستان شناخته می‌شود شامل دو قسمت یعنی حیاط دارالحکومه یا دیوانخانه و باغ مربع شکلی به نام باغ گلستان بود که این دو حیاط را بناهایی از یکدیگر جدا می کرد. بخش اندرونی نیز که در شمال بخش بیرونی واقع گردیده بود در دوران پهلوی تخریب شده و اثری از آن بر جای نمانده است.

تالار عاج بعد از تالار آینه و در سمت غرب تالار برلیان قرار دارد. تاریخ احداث این تالار و حوضخانه آن قبل از تالار سلام و تالار آینه و احتمالا به 1280 ه.ق / 1242 ه.ش در عهد ناصری بر می‌گردد.

در عهد ناصری این تالار به هدایای پادشاهان کشورهای خارجی اختصاص یافته و در زمان پهلوی محل پذیرایی و برپایی مهمانی‌های رسمی دربار بود، از این رو در آرایش درونی آن تغییرات عمده‌ای داده شده است.

یک تابلوی نقاشی آبرنگ اثر محمود خان ملک الشعرا در کاخ گلستان موجود است که نمای خارجی این بنا را قبل از بازسازی نشان می‌دهد.

تالار ظروف، ایوان تخت مرمر، شمس‌العماره، نگارخانه، عمارت بادگیر، تالار سلام، تالار الماس، کاخ ابیض، خلوت کریمخانی، تالار آینه و تالار برلیان از جمله بخش‌های دیدنی کاخ گلستان است.