ارزیابی وضعیت توافق هسته ای؛ بحران روح برجام

مدتهاست که در واشینگتن جنجال بر سر توان موشکی ایران ادامه داشته ، تهدیدی برای امنیت منطقه و مقصد نهایی آنهم رسیدن به کلاهک هسته ای جلوه داده میشود. درحالیکه قدرت موشکی ، بخشی از توان دفاعی ایران و هدف آن هم بازدارندگی تجاوز به خاک ایران است. درمنطقه، بالانس درمورد سلاحهای متعارف وجود ندارد زیرا عربستان حداقل پنج برابر ایران و امارات با دومیلیون جمعیت بومی پنجاه درصد بیشترو آمریکا با حضور سنگین نظامی درمنطقه نیز هفتاد برابر ایران درزمینه سلاحهای متعارف هزینه میکند.

باتوافق هسته ای ایران و قدرتهای جهانی درجولای 2015، زمینه برای رفع محدودیتهای سازمان مللی علیه توان موشکی ایران فراهم شد. قطعنامه 2231 شورای امنیت درواقع محدودیتهای قطعنامه 1929 علیه توسعه موشکی ایران را برطرف کرد زیرا صرفا از ایران دعوت کرد که ازآزمایش موشکی با قابلیت حمل سلاح هسته ای، اجتناب کند.

طبل جنگ طلبی کاخ سفید

باروی کارآمدن ترامپ و تیم رادیکال وی، جامعه جهانی نسبت به سرنوشت برجام نگران شده است. آزمایش موشکی اخیر ایران که به قصد رمزگشایی از سیاستهای جدید واشینگتن صورت گرفت، موجب اقدام خصمانه کاخ سفید علیه ایران شد. فلین مشاور امنیت ملی وقت ترامپ دراین مورد به ایران هشدار داد. او حتی درسال 2012 تلاش کرده بود کشته شدن سفیر آمریکا در بنغازی لیبی را به ایران نسبت دهد.

بدون تردید آزمایش موشکی ایران جزیی از حق حاکمیت ملی ایران است. در بین شش قدرت جهانی امضاء کننده برجام، اجماع وجود دارد که آزمایش موشکی ایران، نقض برجام نیست. لاکن دربین این شش کشور، دولت ترامپ مدعی شده که این موضوع نقض قطعنامه 2231 است درحالیکه پرواضح است که این یک آزمایش موشکی باقابلیت حمل سلاح هسته ای نبوده است. میخاییل اولینوف، رییس دپارتمان عدم اشعه سلاحهای هسته ای روسیه تصریح کرد: "موشکهای آزمایش شده ایران، قابلیت حمل سلاح هسته ای ندارند،هیچکس تاکنون دلیلی برای رد این واقعیت ارائه نکرده و معلوم نیست مبنای ادعای نقض قطعنامه 2231 چیست."

حداکثر اینکه دبیر کل سازمان ملل درقالب گزارش اجرای قطعنامه 2231 گفت:"آزمایش موشکی با روح سازنده برجام سازگاری ندارد".لذا حتی سازمان ملل هم نتوانسته مدعی نقض شود.درهرصورت اینگونه اظهارات دولت ترامپ و تهدید برجام؛ مسیرتقابل آمریکا و ایران را فراهم میکند.

نقض روح و متن برجام

بعد از اجرایی شدن برجام، آژانس بین المللی انرژی اتمی و هرشش قدرت جهانی تایید کرده اند که ایران به تمام تعهدات برجامی خود را بطور کامل انجام داده است. اما آمریکا دردوره اوباما دراجرای رضایتمندانه تعهداتش، جهت برخورداری کامل ایران از منافع اقتصادی برجام قصور داشت و بنظر میرسد که دردوره ترامپ بدتر شود. طبق برجام، آمریکا متعهد است که درمسیر بهره مندیهای اقتصادی ایران از برجام، مزاحمت ایجاد نکند. اما بعد از اجرای برجام، یک سلسله اقداماتی انجام داد که حتی اگر نقض برجام نباشد، اما ناقض روح برجام بوده است.

تحریمهای پسا برجامی دوره اوباما درمورد آزمایش موشکی ایران و ایجاد محدودیت برای سفر اتباع خارجی به ایران ناقض روح برجام بود. فرمان اخیر ترامپ درمنع ورود اتباع هفت کشور ازجمله ایران نیز همینطور. تحریمهای اولیه غیر هسته ای آمریکا علیه ایران مزاحم نقل و انتقالات دلاری درتجارت با ایران شده و مانع این است که روابط بانکهای بزرگ سایرکشورها با ایران بطور کامل عادی شود که نقض روح برجام است. اضافه کنیم بلوکه شدن دومیلیارد دلار ایران با رای دستگاه قضایی آمریکا که نقض آشکار قوانین بین المللی درمورد مصونیت حاکمیتی کشوربود.

بعد از برجام، کنگره حدود 80 لایحه تحریمی و ضدایرانی دردستور کار گذاشت. هرچند درصورت تصویب، توسط اوباما وتو میشد، اما احتمالا ترامپ وتو نخواهد کرد. اقدام ترامپ دراعمال تحریم جدید موشکی ایران، درجهت ترساندن بیشتر سایرکشورها درمورد همکاریهای اقتصادی با ایران بود که بازهم ناقض روح برجام است.

حقیقت این است که آمریکا بعد از اجرایی شدن برجام، مرتکب نقض مکرر روح برجام شده است اما خطرناک تر اینکه آمریکا در عصر ترامپ بخواهد با تحریمهای گسترده ای تحت عناوین حقوق بشر، تروریسم، موشک وسلاحهای کشتار جمعی، درجهت فلج کردن برجام و نتیجتا درمسیر خطرناک افزایش تشنج با ایران، گام بردارد. این مسیر مانع از موفقیت توافقی خواهد شد که جامعترین توافق تاریخ هسته ای جهان و مدلی برای خلع سلاح جهانی است. علاوه برآن، جنگ علیه داعش را تضعیف خواهد کرد زیرا که ایران درخط مقدم جنگ با داعش بسر میبرد.

این مقاله درویژه نامه کنفرانس امنیتی مونیخ منتشر شده است.

*پژوهشگر ارشد دانشگاه پرینستون آمریکا و معاون پیشین سیاست خارجی دبیر خانه شورایعالی امنیت ملی