تمجید از احمد وکیلیان در مراسم بزرگداشتش

به گزارش گروه فرهنگی آنا از روابط عمومی خانه کتاب، هفتمین برنامه از سلسله برنامه‌های «عصر کتاب» که به بزرگداشت سید احمد وکیلیان، نویسنده و پژوهشگر حوزه فرهنگ و مردم اختصاص داشت، عصر امروز (26 بهمن‌ماه) با مجید غلامی جلیسه، علی بلوکباشی، محمد جعفری قنواتی، اولریش مارزلف، محمد صادق رحمانیان، حسن ذوالفقاری و جمعی از اهالی فرهنگ و هنر در سرای کتاب موسسه خانه کتاب برگزار شد.

در ابتدای این نشست، مجید غلامی جلیسه ضمن تبریک تولد 70 سالگی احمد وکیلیان اظهار کرد: باعث افتخار ماست که در نخستین روزهای 70 سالگی احمد وکیلیان که فعالیت‌های گسترده‌ای در حوزه مردم‌شناسی داشته است، قدردان بخشی از تلاش‌های وی باشیم. پژوهش در حوزه مردم‌شناسی رسته‌های نوپایی است که با تلاش تعدادی از استادان در حال شکل‌گیری و بلوغ است و ما می‌توانیم امیدوار باشیم که با حضور استادانی مانند احمد وکیلیان، علی بلوکباشی و محمد جعفری قنواتی آینده خوبی در انتظار این رسته است.
وی ادامه داد: من این افتخار را داشته‌ام که از سال‌ها پیش و زمانی که هنوز وارد خانه کتاب نشده بودم با احمد وکیلیان و مجله «فرهنگ و مردم» همکاری داشته‌ام. این مجله از آن دسته مجله‌هایی است که آدم دوست دارد با آن همکاری کند و من همکاری در این نشریه را جزو افتخارات خودم می‌دانم چراکه توانسته‌‌ام در آن قلم بزنم و سهم ناچیزی داشته باشم.

مدیرعامل موسسه خانه‌کتاب با اشاره به تاثیر مجله «فرهنگ و مردم» در حوزه مردم‌شناسی اظهار کرد: ماندگاری و تاثیر این مجله به قدری است که همه علاقه‌مند هستند با آن همکاری داشته باشند. باید توجه داشت که ما در برهه‌ای زندگی می‌کنیم که اساساً عده‌ای پژوهشگرنما و عده‌ای پژوهشگر واقعی هستند.
وی افزود: پژوهشگرنماها کسانی هستند که سمینارها و کنفرانس‌ها را برگزار می‌کنند، به سخنرانی می‌پردازند و هرجا که سروصدایی باشد حضور پیدا می‌کنند. اما پژوهشگر واقعی خیلی بی‌ سروصدا در گوشه‌ای آرام می‌نشیند و با برنامه‌ریزی به فعالیت‌های خود می‌پردازد. کاری که افرادی مانند احمد وکیلیان انجام می‌دهند و ما تاثیر آن را در نسل جوانی که پرورش داده‌اند، می‌بینیم.

مجید غلامی جلیسه با اشاره به ویژگی احمد وکیلیان گفت: احمد وکیلیان به معنی واقعی کلمه پژوهشگر است، اهل سخنرانی و کنفرانس برگزار کردن نیست و مردم به عنوان یک چهره پرسروصدا او را نمی‌شناسند، بلکه او به وسیله کتاب‌ها و مجله‌اش به مردم معرفی شده است؛ مجله‌ای که با هزینه شخصی و با همت خانواده‌اش تا به امروز منتشر شده است.

وی ادامه داد: باید در این مراسم از همسر احمد وکیلیان نیز تشکر کنیم؛ کسی که همیشه یار و یاور او بوده و در کارهای مختلف به او کمک کرده است. بانویی که مصداق واقعی جمله پشت سر هر مرد موفق، زنی موفق است را به ما نشان داد.

مدیرعامل خانه کتاب در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: امیدوارم در آینده‌ای نزدیک و با حضور شما عزیزان، جشن یکصدمین شماره نشریه «فرهنگ و مردم» را بگیریم و شاهد آن باشیم که احمد وکیلیان مانند گذشته و با قدرت به فعالیت‌ها و کارهای فرهنگی خود ادامه می‌دهد.

علی بلوک‌باشی که دیگر سخنران این نشست بود در تشکر از فعالیت‌های خانه‌کتاب اظهار کرد: تشکر می‌کنم از مجید غلامی جلیسه که ارزش قلم را به خوبی شناخته و این شیوه حسنه را برای حرمت‌دادن به قلم به‌کار بسته است. او از اصحاب قلم تقدیر و تجلیل می‌کند و به‌راستی که امروز خانه‌کتاب خانه آرامش اهل قلم است.

این پژوهشگر حوزه مردم‌شناسی با اشاره به سال‌ها دوستی با احمد وکیلیان گفت: صحبت‌کردن درباره یک دوست فرصت زیادی می‌خواهد چراکه این مرد وارستگی کامل دارد و صاحب اخلاق حسنه است که برای یک انسان فضیلت محسوب می‌شود. ادیبان گذشته این خصلت را داشتند که به فرهنگ و معرفت مردم توجه نمی‌کردند، طبقه‌ای خاص برای‌شان مهم بود، عوام را بی‌فرهنگ می‌دانستند و این تفکر باعث شد که فرهنگ مردم ثبت تاریخی نشود و امروز این فرهنگ به دست فراموشی سپرده شده است.

وی افزود: عده‌ای از ایرج افشار ایراد می‌گرفتند که چرا به کتاب‌هایی پرداخته است که ارزش ندارند اما او در جواب به آنها می‌گفت که سنخیت فکری شما طوری است که به شعر فاخر نگاه می‌کنید اما نمی‌دانید که از این متون آنچه که می‌ماند فرهنگ عامه مردم است.

بلوک‌باشی با اشاره به توجه دانشمندان علوم اجتماعی به فرهنگ عامه گفت: بیش از یک قرن است که دانشمندان علوم اجتماعی توجه ویژه‌ای به توده مردم کرده‌اند و ارزشی که این فرهنگ دارد باعث شده که ما آن را به عنوان مادر ادبیات و فرهنگ رسمی بشناسیم. قصه‌ها کهنه‌ترین و ابتدایی‌ترین اندیشه تاریخی انسان‌ها در اجتماع هستند و بررسی قصه‌ها، بررسی تمام فرهنگ عامه مردم است و اگر ما بخواهیم مدلی از یک جامعه بسازیم، باید مطالعه روی همین فرهنگ معنوی داشته باشیم.

وی ادامه داد: وقتی در فضای قصه‌های عامه وارد می‌شویم می‌فهمیم که چگونه اسرار پیچیده مردم به صورت ساده بیان شده است و ساختار نظام اجتماعی جامعه چگونه مطرح می‌شود؛ در واقع گذشته‌های تاریخی و نانوشته ما توسط همین قصه‌هاست که بیان می‌شود.

این پژوهشگر حوزه مردم‌شناسی با اشاره به تاریخ توجه به قصه‌های شفاهی در ایران گفت: بعد از مشروطه ما در نخستین گام به سراغ قصه‌های شفاهی رفتیم که در این بین نام افرادی مانند صادق هدایت و امیرقلی امینی دیده می‌شود؛ این افراد شروع به جمع‌آوری قصه‌ها کردند و این خط ادامه داشت تا به دیگر افراد رسید. ما در حوزه قصه‌ها دو خط تحقیقی داریم.

وی افزود: نخستین خط، پرداختن به پژوهش میدانی در حوزه‌های قصه‌های شفاهی است و دوم توجه به قصه‌های مکتوب است. از این دو خط که فاصله بگیریم خط دیگری را وکیلیان شروع و در راستای آن شروع به جمع‌آوری قصه‌های عامه از میان مردم کرد.

بلوک‌باشی با اشاره به فعالیت‌های احمد وکیلیان گفت: وکیلیان با همکاری افرادی مانند پروفسور مارزلف از آلمان و تاکاهارا از ژاپن، مجموعه‌های متنوعی را جمع‌آوری و منتشر کرده است. او همچنین با جعفری قنواتی روی افسانه‌های مولانا کار کرده است اما بهترین شناسنامه فعالیت‌های فرهنگی وی مجله «فرهنگ و مردم» است چرکه جای خالی این مجله سال‌های سال احساس می‌شد و راه‌اندازی آن یکی از آرمان‌های مرحوم انجوی شیرازی بود.

وی ادامه داد: اصولاً مردان در پیشبرد هدف‌های خود به یاران صادق و باوفایی نیاز دارند که اگر نباشند نمی‌توانند به موفقیت دست پیدا کنند. خانم زهره زنگنه در تمامی زمینه‌ها شانه به شانه در کنار احمد وکیلیان بود و این مرد را برای رسیدن به آرمان‌هایش همراهی کرد، بنابراین در این نشست باید از او نیز تشکر کنیم.

فاطمه عظیمی‌فرد به نمایندگی از برنامه رادیویی «فرهنگ و مردم» نیز یکی از سخنرانان این نشست بود و با اشاره به راه‌اندازی این برنامه گفت: در سال 1341 برنامه «فرهنگ و مردم» در رادیو شروع به فعالیت کرد، فراز و فرودهای زیادی داشت اما همچنان بعد از 54 سال پابرجاست و به فعالیت‌هایش ادامه می‌دهد.

وی افزود: نشریه «فرهنگ و مردم» از دیگر اقدامات مهم وکیلان بود که در این نشریه به مفاخر مردم پرداخته می‌شود؛ همچنین در آن پرونده‌هایی درباره مکان‌ها و شهرهای گوناگون تهیه شده است. این مجله مانند سایر مجله‌های پژوهشی و خشک علمی نیست و استادانی در این نشریه مقاله داشته‌اند که بعدها آن را در قالب کتاب منتشر کرده‌اند. در کل این نشریه مانند احمد وکیلیان بسیار خوب و دوست‌داشتنی است.

محمد جعفری قنواتی، از دیگر سخنرانان این نشست با اشاره به نحوه آشنایی با احمد وکیلیان گفت: زمانی که جوان‌تر بودم، نقد کتاب می‌نوشتم که الان به آن کار اشتباه پی برده‌ام البته این نقدها دو بار باعث خیر شد. یکی از آنها حدود 18 سال پیش بود که نقدی در مورد یکی از آثار احمد وکیلیان نوشتم. او با من تماس گرفت و از من خواست که با هم ملاقاتی داشته باشیم و این شروع رابطه دوستی ما بود.

وی ادامه داد: احمد وکیلیان ویژگی‌های برجسته‌ای دارد که یکی از آنها نوآوری در پیشنهادات و اندیشه‌هایش است که نمونه بارز آن را در راه‌اندازی فصلنامه «فرهنگ و مردم» می‌بینیم.

این پژوهشگر حوزه ادبیات فولکلور با اشاره به توجه ویژه احمد وکیلیان به حوزه قصه اظهار کرد: کسی که در حوزه جمع‌آوری قصه‌ها کار می‌کند اگر از قصه‌ها درس نگیرد، بی‌فایده است. من فکر می‌کنم وکیلیان درس‌های تک‌تک این قصه‌ها را در زندگی‌اش به کار برده و او نمادی از انسان‌های حکیم افسانه‌های ایرانی است.

وی ادامه داد: وکیلیان اعتقاد به کار جمعی دارد و همه ما مشاهده می‌کنیم که نشریه را با همکاری دوستان و خانواده منتشر می‌‌کند. او همچنین کتابی با عنوان «رمضان در فرهنگ مردم» را منتشر کرده است که بسیاری از فرهنگ‌های ما قبل از اسلام را نمایان می‌سازد. وکیلیان روحیه جوانمردی نیز دارد و هر جا که بتواند به افراد مختلف کمک می‌کند.

پروفسور مارزلف نیز با اشاره به 30 سال دوستی و همکاری با احمد وکیلیان گفت: نمی‌خواهم از خودم و وکیلیان تعریف کنم و بگویم که چه کارهایی انجام داده‌ایم و اگر حرفی می‌زنم به این دلیل است که می‌خواهم بگویم که از دوستی و همکاری با وکیلیان بسیار خوشحالم و احساس افتخار می‌کنم.

وی ادامه داد: به خاطر دارم که یکی از دوستان کتاب «تمثیل و مثل» را برای من به آلمان آورده بود و به این طریق من با احمد وکیلیان آشنا شدم. وقتی که حدود 28 سال پیش برای دهه فجر به ایران آمدم، این جرأت به من دست داد تا به منزل وی بروم. حالا حدود 28 سال است که هر وقت به ایران سفر می‌کنم اولین شب و آخرین شب اقامتم را در منزل احمد وکیلیان می‌گذرانم و از این دوستی بسیا خوشحال هستم.

این ایران‌شناس آلمانی در توضیح ویژگی‌های وکیلیان عنوان کرد: 28 سال از دوستی ما گذشت و فکر می‌کنم رفته رفته در حال پیرشدن هستیم. وکیلیان شاگرد مخصوص انجوی بوده و با دیگر شاگردان او تفاوت‌های دارد چراکه او راه استاد را ادامه داده و در این راه تحول ایجاد کرده است.

محمدصادق رحمانیان، مدیر رادیو فرهنگ نیز در این نشست گفت: به نظرم ما همچنان در جهان اسطوره‌ها و افسانه‌ها زندگی می‌کنیم؛ در روزگاری اسطوره‌های قدیم مردم را به سمت آرامش دعوت می‌کردند و راهنمای گم‌شدگان بودند. به اعتقاد من افسانه‌ها و اسطوره‌ها راه‌های تاریک را روشن می‌کردند اما با ظهور دنیای مدرن این معنا کمرنگ شد و انسان هرچه در دنیای خردگرایی پیش رفت، نگران‌تر شد و به سمت فرهنگ مردم برگشت.

وی ادامه داد: وکیلیان از 20 سالگی وارد رادیو شد و کتاب‌های وی نشان می‌دهد که او چه نقش موثری در معرفی فرهنگ مردم داشته است. به نظرم افرادی مانند او تلاش می‌کنند که آیین مردم را گسترش دهند.

حسن ذوالفقاری، سردبیر فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه نیز در این نشست گفت: بزرگداشت و نکوداشت انسان‌های بزرگ کار دشواری است چرا که کارهای ارزشمند این افراد با هیچ لوح و هدیه‌ای قابل جبران نیست. در جایی خواندم که احمد وکیلیان گفته بود فرهنگ و ادبیات جهان وامدار داستان‌های فولکلور ایرانی است و من این جمله را تکمیل می‌کنم و می‌گویم افسانه‌های ایرانی وامدار وکیلیان است زیرا او کارهای گسترده‌ای در این حوزه انجام داده است.

وی ادامه داد: افراد زیادی افسانه‌ها و قصه‌ها را جمع‌آوری کرده و به آن پرداخته‌اند اما وکیلیان با روش‌های علمی به طبقه‌بندی قصه‌ها پرداخت و این کار کمی نبود.

سردبیر فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه با اشاره به برخی اقدامات احمد وکیلیان گفت: در سال 76 قرار بود بخشی از کتاب‌های درسی هر استان بومی شود به همین دلیل ما از احمد وکیلیان درخواست کردیم تا به ما کمک کند و او نیز پذیرفت و ساعت‌ها و ماه‌ها وقت گذاشت اما این پروژه انجام نشد. او همچنین تلاش زیادی کرد تا خانه فرهنگ و مردم تاسیس شود که این پروژه نیز ناتمام ماند. دایره‌المعارف قصه‌های شفاهی نیز پروژه دیگری بود که من از سرانجام آن بی‌خبرم. شاید برای عده‌ای عجیب باشد اما به این پروژه‌ها اشاره کردم تا همه دست به دست هم دهیم و پروژه‌های انجام نشده را عملی کنیم.

وی ادامه داد: کار مهم احمد وکیلیان راه‌اندازی فصلنامه «فرهنگ و مردم» بود. نشریه‌ای که فصل تازه‌ای از پژوهش را رقم زد، نقش مهمی در حوزه مردم‌شناسی دارد و امیدوارم همه کمک کنند تا این نشریه به فعالیتش ادامه دهد و تعطیل نشود.

احمد وکیلیان که آخرین سخنران این مراسم بود با تشکر از افراد حاضر در نشست گفت: امروز یاد شیراز افتادم، زمانی که در دوران کودکی به همراه مادربزرگم در حیاط می‌خوابیدیم، به آسمان زل می‌زدم، مادربزرگم تا زمانی که خوابم ببرد، برایم قصه تعریف می‌کرد و به این شکل بود که من به قصه‌ علاقه‌مند شدم.

وی ادامه داد: 20 ساله بودم که به خدمت سربازی رفتم به یاد دارم که همه گردان‌ها در شیراز ماندند و تنها گردان ما عازم تهران شد و به این شکل به پایتخت آمدم. در ابتدا در فروشگاهی مشغول کار شدم اما از آنجا رضایت نداشتم و با پیشنهاد پدر نزد استاد انجوی که پسرعمه پدرم بود رفتم و کار من در رادیو آغاز شد و به پژوهش در حوزه قصه پرداختم، کاری که آرزوی دوران کودکی‌ام بود و تا به امروز آن را ادامه می‌دهم.