نشاط و رشد علمی نباید از تب و تاب بیفتد

معمولا پدر و مادرها متوجه رشد بچه‌هایشان نیستند. حواسشان هست که بچه‌ها دارند قد می‌کشند و بزرگ می‌شوند، اما این قد کشیدن و بزرگ شدن را نمی‌بینند؛ می‌بینند اما متوجهش نیستند. نه متوجه تغییرات خود هستند و نه متوجه تغییرات فرزندان خود. این تغییرات برای کسی محسوس است که مدتی به سفر برود و دیدارش به تعویق افتد.

تغییرات شهر را شهروندانش کمتر می‌فهمند. چون هر روز چشم بر این شهر باز می‌کنیم، متوجه تغییراتش نیستیم. تغییرات را مسافرینی می‌فهمند که بعد از مدت‌ها دوری، وارد شهر می‌شوند و می‌بینند که دیگر هیچ چیزی مثل سابق نیست. عکس‌های تهران بیست سال پیش را بگذارید کنار عکس‌های امروز تا ببینید این شهر جلوی چشممان چه تغییری کرده و نفهمیده‌ایم؛ ماشین‌ها، خیابان‌ها، عادت‌های شهروندی... بیست سال پیش برایمان متصور نبود که روزی تهران و شهروندانش تا این حد «دیجیتالی» شوند.

حالا دولت الکترونیک سر کار است و اغلب مردم با کارت‌های اعتباری و شبکه‌های مجازی امورشان را رتق و فتق می‌کنند. بیست سال پیش، پیشگویی اگر پیش‌بینی می‌کرد که عنقریب مردم رفتارشان تغییر می‌کند و حتی «مجازی» از سوپرمارکت سر کوچه‌شان خرید می‌کنند، باور نمی‌کردیم. برایمان متصور نبود که با یک اپلیکیشن تاکسی بگیریم، با یک اپلیکیشن دیگر اسباب و اثاثیه زندگی‌مان را عوض کنیم و با یک اپلیکیشن دیگر از همه جای دنیا باخبر شویم. اگر یکی می‌گفت به‌زودی هر شهروند یک رسانه می‌شود و خودش به‌تنهایی پیام به دنیا مخابره می‌کند، به حساب مبالغه می‌گذاشتیم. اما نگاهی به دور و برتان بیندازید تا ببینید مبالغه‌ای در کار نیست.

بگذارید کمی به عقب برگردیم. زمان ملی شدن صنعت نفت در مجلس شورا خیلی از وابستگان به انگلیس می‌گفتند مگر می‌شود انگلیسی‌ها را بیرون کنیم و کار را به دست ایرانی‌های نابلد بسپریم؟ می‌گفتند صنعت نفت مگر آفتابه لگن است که بدهیم به دست ایرانی جماعت؟ این حرف را حتی طرفداران ملی شدن صنعت نفت هم با ترس و دلهره می‌شنیدند.

اما تجربه ثابت کرد که متخصصان ایرانی نه‌تنها مشکلی در روند تولید نفت پیش نیاوردند، بلکه خیلی هم خوب‌تر و بهتر از همتاهای انگلیسی صنعت نفت را اداره کردند. شبیه این اتفاق در زمان و عرصه‌هایی مانند انقلاب اسلامی و دفاع مقدس هم افتاده است. اصلا چرا راه دور برویم؟ همین چند سال پیش که معاونت علمی و فناوری پیرو تأکید و نظر رهبر فرزانه انقلاب از اقتصاد دانش‌بنیان و زیست‌بوم کارآفرینی، علم و فناوری گفت و اقداماتی را ذیل اقتصاد مقاومتی شروع کرد، خیلی‌ها گمان می‌کردند که یک کار تبلیغاتی و زودگذر است و این‌ها را می‌گویند که جوانان را به آینده خوش‌بین کنند. کاری به مخالفان نداریم و حرف آن‌ها را که دائما ایران و ایرانی را تحقیر می‌کنند، تکرار نمی‌کنیم، بلکه داریم به حرف دوستان و همراهانی اشاره می‌کنیم که حرف‌های مسئولین کشور را مجامله می‌پنداشتند و به «آرزو» شبیه می‌دانستند.

اما هنوز از آن حرف‌ها چیزی نگذشته، ما به جایی در رتبه و جایگاه علم و فناوری رسیده‌ایم که در رتبه‌های تک رقمی و زیر ده در جهان و منطقه در اکثر علوم و فناوری‌های روز هستیم. در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان سه هزار شرکت دانش‌بنیان داریم. حدود شش هزار شرکت هم در نوبت بررسی هستند و در حوزه دانش‌بنیان درآمد سی هزار میلیارد تومانی عاید کشور شده و ... درست جلوی چشممان، سریع و پرشتاب، مراکز روزآمد علم و فناوری متولد شدند و رشد کردند، عناصر مختلف زیست‌بوم فناوری مانند مراکز نوآوری، مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها شکل گرفتند، شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ‌های گوناگون کلید خوردند و ... این تغییرات شگرف را شاید کسانی که از بیرون نگاه می‌کنند، بهتر دریابند. براساس گزارش مرور سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری ایران که در سال 2016 از سوی سازمان کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل (آنکتاد) منتشر شد ایران در دهه‌های اخیر در موج‌های توسعه نظام آموزش عالی و توسعه زیرساخت‌های لازم برای توسعه علم، فناوری و نوآوری به خوبی عمل کرده است و در حال حاضر وارد موج سوم که توسعه اکوسیستم نوآوری از طریق ایجاد قابلیت‌های لازم برای نوآوری و بهره‌برداری اقتصادی از ظرفیت‌های دانش‌بنیان است قرار دارد.

اما کافی است ما هم خوب به دور و برمان نگاه کنیم تا این شور و شوق علمی و فناوری را در جوانان متخصص و تحصیلکرده و متعهد کشورمان ببینیم. خود همین «نشاط و رشد علمی» چیز ارزشمندی است که باید مراقبش باشیم تا از تب و تاب نیفتند. ما چون همراه این تغییرات، خودمان هم ذره ذره تغییر کرده‌ایم، خیلی برایمان محسوس نیست که چه اتفاقی افتاده، اما اتفاقا آن‌ها که از بیرون رصد می‌کنند، بهتر می‌توانند گواهی بدهند که چه اتفاقی در مملکت افتاده و در کمتر از یک دهه توانستیم در مقوله زیست‌بوم علم و فناوری از تئوری بگذریم و به اقدام و عمل برسیم.

امروز خدا را شکر، حال و روز دانشمندان جوان خیلی بهتر از گذشته است. البته تا وضعیت مطلوب فاصله‌ای قابل اعتنا دارند، اما روند کلی کشور به سمتی است که روز به روز علم و فناوری رونق بگیرد. تاکیدات مکرر، پیگیری‌ها و حمایت‌های بی‌نظیر رهبر فرزانه انقلاب، اهتمام رئیس‌جمهور و بدنه دولت، به خصوص نهادهای مرتبط با علم و فناوری به سمتی است که می‌توان رونق روزافزون بازار دانش‌بنیان را پیش‌بینی کرد. البته انصاف باید داد که زحمت اصلی روی دوش جوانان خوش‌فکر و هوشیار ایران اسلامی است که قدر فرصت‌ها را می‌دانند و حتی تهدیدهای سیاسی و اقتصادی "نظیر تحریم‌ها" را به فرصت «رشد و پیشرفت» بدل می‌کنند. ما هم باید قدردان همت و تلاش جوانانمان باشیم که سخت مشغول نوآوری و تلاشند و باعث چنین تغییرات شگرفی شده‌اند و حالا هر کس که بعد از سال‌ها به آغوش مام میهن برگردد و پا بر خاک گهربار این ملک بگذارد، برای درک تغییرات کافی نیست که در خیابان‌ها بچرخد و ساختمان‌ها را ببیند، بلکه باید به شرکت‌های دانش‌بنیان، به مراکز علمی و پارک‌های علم و فناوری به شور و شوق نسل جوان و به فهم جدید مردم نظر کند تا بفهمد ایران امروز چه فرقی با قبل دارد. بر همین منهاج است که می‌شود به آینده خوش‌بین بود و روزگاری نوین را پیش‌بینی کرد.

* دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری