افغانستان؛ تداوم ترکش‌های جنگ داخلی، امیدواری به صلح و امنیت پایدار
به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، خبرنگار ایسنا که اخیرا همراه با تیم رسانه‌ای کشورمان برای بازدید از برخی رسانه‌های افغانستان سفر کرده و از نزدیک در جریان فضای شهر کابل قرار گرفته، در گزارشی نوشته است: افغانستان پس از سپری کردن دهه‌ها جنگ داخلی و چندین سال برقراری صلح شکننده همچنان از مشکل ناامنی و تروریسم رنج می‌برد و فساد اداری و مالی، کمک‌های میلیارد دلاری خارجی را کم اثر کرده است. در کنار وجود مشکل ناامنی و فساد، مشکلات بهداشتی، آموزشی و اقتصادی گریبانگیر دولت این کشور است و روند دولت ملت سازی نیز به کندی پیش می‌رود. تعصبات قومی و منطقه‌ای همچنان نقش پر رنگی در مناسبات سیاسی این کشور ایفا می‌کند. تبعات دهه‌ها جنگ و افراطی‌گری هنوز در این کشور مشهود است.طالبان هم هنوز هم عملیات انتحاری فردی انجام می‌دهند و هم در برخی ولایت‌های افغانستان برای دولت این کشور چالش امنیتی ایجاد کرده‌اند.
شهر کابل به تنهایی گویای این همه مشکلات است به گونه‌ای که این مشکلات برای هر تازه واردی در کابل عیان است. آلودگی هوا ناشی از استفاده از سوخت زغال سنگ و چوب، وجود خیابان‌های بی‌نظم، حاشیه‌نشینی گسترده، حضور پررنگ نیروهای امنیتی در خیابان‌ها و معابر و بازار، وجود تعداد زیادی از بیکاران، معتادان و متکدیان در خیابان‌ها، قطع مکرر برق در سطح شهر و توصیه‌های متعدد بهداشتی به مردم در بنرها و دیوارها همگی گویای وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی افغانستان است.
اما این مسائل همه واقعیات افغانستان نیست. پس از تشکیل دولت وحدت ملی، آموزش شهروندان افغانی با روند بهتری پیش می‌رود، جامعه مدنی و رسانه‌ای این کشور تقویت شده که نتیجه آن صدور دو هزار مجوز برای رسانه خصوصی در کنار فعالیت معدود رسانه‌های دولتی در این کشور است. هر چند دولت افغانستان در حل مشکلات اقتصادی و ایجاد شرایط برای بازگشت مهاجران افغانی به کشورشان و مصالحه با طالبان موفق نبوده است اما نسل جوان افغانستان با وجود همه مشکلات به بهبود شرایط این کشور امیدوار است و همین امیدواری موجب شده که هر کسی که علاقه‌ای به کشورش و فعالیت رسانه‌ای دارد، از وجود فضای باز رسانه‌ای بهره ببرد و با استفاده از رسانه با مردم افغانستان برای ساختن فردای بهتر ارتباط برقرار کند.
پس از سال 1380 رسانه‌های غیر حکومتی سربر آوردند به گونه‌ای که اکنون بیش از 170 کانال تلویزیونی، 214 کانال رادیو و 350 رسانه چاپی فعالیت داشته و مجوز دو هزار رسانه هم صادر شده است. حدود 12 هزار نفر خبرنگار و کارمند رسانه در این کشور وجود دارند که 18 درصد آنها را زنان تشکیل می دهند. اکنون رسانه‌ها در این کشور به ابزاری برای مقابله با خشونت و افراطی‌گری شده‌اند البته در همین سال‌ها هم 65 خبرنگار یا کارمند رسانه نیز جان خود را از دست داده‌اند. فقط از دی ماه سال پیش تا دی ماه امسال، 14 روزنامه‌نگار توسط طالبان کشته شده‌اند اما این تهدیدات موجب نشده که فعالیت رسانه‌ای در این کشور متوقف شود.
دولت وحدت ملی افغانستان نیز فضای آزادی را برای رسانه‌های این کشور فراهم کرده به گونه‌ای که رسانه‌ها با آزادی به نقد عملکرد حکومت می‌پردازند. قانون «دسترسی آزاد به اطلاعات» هم در همین دوره توسط اشرف غنی رئیس جمهور این کشور امضا و به مرحله اجرا رسید. در حالی که حامد کرزای از امضای این قانون خودداری می‌کرد. همکاری دولت با رسانه‌ها و همچنین وجود نهادهای مدنی قوی حامی رسانه‌ها موجب شده است که کمتر خبرنگاری در زندان‌های افغانستان باشد. بیشترین مجازات خبرنگاران مربوط به ورود رسانه ها به خطوط قرمز مذهبی بوده که مجموع زمان حبس خبرنگار هم شاید به یک سال نرسیده است. خبرنگاران کمتر مورد تعقیب دولت قرار می‌گیرند و اگر هم خبرنگاری به دلیل انتقاد از حکومت بازداشت شود با تلاش نهادهای مدنی حامی رسانه‌ها کمتر از 3 یا 4 روز خبرنگار آزاد می شود. در مجموع رسانه‌ها از رویکرد دولت وحدت ملی نسبت به رسانه‌ها رضایت نسبی دارند.
مهمترین رسانه‌ها در افغانستان رسانه‌های خصوصی هستند و رسانه‌های دولتی محبوبیت و تاثیرگذاری رسانه‌های دولتی را ندارند. مهمترین شبکه تلویزیونی افغانستان آریانا و طلوع، مهمترین خبرگزاری این کشور پژواک و مهمترین روزنامه هم هشت صبح است. تلویزیون ملی و خبرگزاری باختر هم از رسانه‌های حکومتی این کشور محسوب می‌شوند.
متوسط درآمد خبرنگار هم در رسانه‌های دولتی تا 200 دلار، رسانه‌های خصوصی تا 300 دلار و رسانه‌های بین‌المللی تا دو هزار دلار می‌رسد. یک کارمند دولتی در این کشور به طور متوسط ماهانه 200 دلار درآمد دارد. یک معلم هم کمتر از 200 دلار حقوق دریافت می‌کند. هر چند اطلاعات و آمار موثقی در این کشور وجود ندارد و آخرین سرشماری در سال 1979 انجام شده است، اما آماری غیر رسمی متوسط درآمد مردم را در افغانستان 70 دلار ارزیابی کرده‌است.
در طول سفر پنج روزه تیم رسانه‌ای کشورمان به کابل، فرصتی برای بازدید از مهمترین خبرنگاران، رسانه‌ها و نهادهای حامی رسانه‌ها بدست آمد که شرح مختصری از فعالیت این رسانه‌ها و نهادها در ادامه می‌آید.
تلویزیون آریانا
ساختمان تلویزیون آریانا یکی از معدود ساختمان‌های مدرن و مجهز کابل است
این تلویزیون حدود 11 سال سابقه فعالیت داشته و در مجموع 400 کارمند دارد. علاوه بر دو کانال تلویزیونی، چند کانال رادیویی و نشریه مکتوب هم زیر نظر این مجموعه فعالیت می‌کنند. فردی به نام «بیات» سرمایه گذار و موسس این رسانه است. آریانا در 32 ولایت افغانستان پوشش خبری دارد و به دو زبان دری و پشتو اجرا می‌شود. آریانا دو کانال دارد به نام آریانا نیوز که شبکه صرفا خبری است و آریانا که هم برنامه‌های آموزشی، فیلم و سریال پخش می‌کند.
شریف حسینار سرپرست تلوزیون آریانا می‌گوید که در 6 – 5 سال گذشته بیشتر سریال‌های هندی و اکنون بیشتر سریال ترکیه‌ای در این شبکه پخش می شود. هر قسمت 40 دقیقه سریال ترکیه‌ای 600 دلار برای پخش هزینه دارد در حالی که ساخت یک قسمت از یک سریال در افغانستان حدود 7 هزار دلار هزینه دارد به همین دلیل تولیدات فیلم و سریال در این کشور انجام نمی‌شود.
وقتی از وی درباره میزان استفاده از سریال‌ها و فیلم‌های ایرانی در تلویزیون آریانا می پرسیم می‌گوید که ما شناخت کافی از تولیدات رسانه‌های ایران نداریم و ارتباط رسانه‌ای با ایران بسیار کم است و سریال‌های ایرانی در این تلویزیون پخش نمی‌شود. البته ما مایل و علاقمند به همکاری متقابل با رسانه‌های ایران هستیم اما رسانه‌های این کشور از همه دور بوده‌اند.
البته سریال‌هایی همچون «یوسف پیامبر» و «مختار» در افغانستان بارها به نمایش درآمده است.
خبرگزاری پژواک:
پژواک مهمترین خبرگزاری افغانستان است که 12 سال سابقه فعالیت و بیش از 120 کارمند و خبرنگار دارد. منبع درآمد این خبرگزاری فروش خبر و تهیه گزارش‌های تحلیلی به سفارش دستگاه‌های حکومتی است.تبلیغات تجاری منبع درآمدی قابل توجهی برای رسانه‌های آنلاین یا مکتوب در افغانستان به حساب نمی‌آیند.
پژواک حدود سی خبر یا گزارش تحلیلی در روز تهیه می‌کند.
این خبرگزاری در آمریکا، روسیه، پاکستان و هند هم دفتر دارد.
خلیل احمدفطری مدیر مسئول پژواک: ما تقاضای تاسیس دفتر در تهران را داشته‌ایم که تاکنون با تقاضای ما موافقت نشده است.
کلید گروپ
نجیبه ایوبی مدیر کلید گروپ 12 شبکه رادیویی، یک هفته‌نامه و فصلنامه را در مجموعه خود مدیریت می کند. ایوبی در دوره طالبان به صورت غیر رسمی و مخفیانه فعالیت رسانه‌ای داشته، اما پس از سقوط طالبان فعالیت‌های رسانه‌ای خود را از سر گرفته است.
وی می‌گوید طی دستورالعملی ابلاغ کرده است که 50 درصد کارمندان رسانه‌اش را زنان تشکیل دهند.
موسسه نی:
مجیب خلوتگر رییس این نهاد مدنی: در سال 84 تاسیس شده و بزرگترین موسسه به حمایت از رسانه‌های افغانستان است که به حمایت از بیش از 12 هزار خبرنگار و کارمند رسانه می پردازد و همین تعداد را هم آموزش داده است.
در هنگامی که خبرنگاری به هر دلیل بازداشت می شود، این موسسه به رایزنی با حکومت برای حفظ حریم آزادی رسانه می پردازد.
اعضای موسسه نی که شامل مهمترین روزنامه نگاران و خبرنگاران افغانستان هستند
دختران افغانی در کنار پسران در حال آموزش دوره‌های خبرنگاری در موسسه نی هستند
کمیسیون نظارت بر دسترسی به اطلاعات
اعضای این کمیسیون از دولت رسانه‌ها و نهادها مدنی افغانستان تشکیل شده است که پس از توشیح قانون «دسترسی آزاد به اطلاعات» توسط اشرف غنی یک سال و نیم است که این کمیسیون فعالیت خود را آغاز کرده است و به آموزش رسانه‌ها، مردم و نهادهای حکومتی برای اجرای این قانون پرداخته است. هرچند هنوز نه رسانه‌ها و نه مردم آگاهی کاملی نسبت به این قانون ندارند و دستگاه‌های حکومتی هم آمادگی اجرای آن را ندارند و به نظر می‌رسد اجرای دقیق این قانون کمی زمان‌بر باشد.
سیداکرم افضلی رییس این کمیسیون می‌گوید: وجود فساد در دستگاه‌های حکومتی به دلیل مشکل در دسترسی به اطلاعات است. با اجرای این قانون، نظارت بیشتری بر حکومت انجام می شود. البته این قانون کامل نیست ولی برای اصلاح آن هم عجله نمی‌کنیم. شفافیت و پاسخگویی از مولفه‌های نظام مردم سالار است و نیاز حکومت‌های منطقه است. شفافیت، فساد در دستگاه‌های حکومتی را از بین برده و مشروعیت حکومت را افزایش می‌دهد.
فهیم دشتی
وی از با سابقه‌ترین و شناخته شده‌ترین خبرنگاران افغانستان است که سال‌ها در کنار رهبر و مرادش شهید احمد شاه مسعود مبارزه کرده و حتی در لحظه ترور این رهبر مجاهد حضور داشته که به دلیل مجروحیت ناشی از انفجار انتحاری سه ماه در بیمارستان بستری بوده است. دشتی که خواهرزاده عبدالله عبدالله رئیس اجرایی دولت وحدت ملی است معتقد است که رسانه‌های افغانستان باید آرمان احمدشاه مسعود یعنی افغانستان آزاد و مستقل را دنبال کنند. او می‌گوید شاه مسعود طرفدار میانه‌روی بود و ما هم باید راه او را ادامه دهیم.
سید مژگان مصطفوی
سیده مژگان مصطفوی معین امور نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ دولت وحدت ملی (سمتی معادل معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد) است و تحصیل کرده رشته ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی در ایران است. وی در دیدار با تیم رسانه‌ای کشورمان اظهار می‌کند: «انفجار اطلاعاتی در افغانستان انجام شده ولی این وضعیت باید سر و سامان داده شود. باید کمیت و کیفیت رسانه‌ها همزمان پیش برود و مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها در کنار آزادی آنها وجود داشته باشد.»
وی با اشاره به عقد تفاهم‌نامه همکاری فرهنگی میان دولت ایران و افغانستان می‌گوید که «یکی از بندهای این تفاهم‌نامه تاسیس دفتر خبرگزاری باختر در تهران بوده است که هنوز این اتفاق رخ نداده است.»
البته برخی رسانه‌های افغانستان درخواست دارند که دولت ایران هزینه‌های حضور آنها در ایران را تامین کنند و شاید این مطالبه یکی از عواملی است که تاسیس دفتر رسانه‌های افغانستانی در کشور ما را به تاخیر انداخته است.
وی معتقد است: یکی از دلایل غنی شدن فرهنگ ایران، وجود رسانه‌های مسئولیت‌پذیر در ایران است. وجود ارتباط رسانه‌های میان دو کشور ضروری است. بسیاری از رسانه‌ها از کشورهای دورتر از ایران به افغانستان آمده‌اند ولی ایران به جز چند رسانه معدود، فعالیت رسانه‌ای چشمگیری در افغانستان ندارد. ایران همچنین امکانات آموزشی خوبی دارد که می‌تواند این ظرفیت را در اخبار دانشجویان افغانستانی قرار دهد.
حامد جباری
خبرنگار جوان افغانستانی که سال‌ها در شیراز زندگی و تحصیل کرده است، اکنون دانشجوی رشته پزشکی و تهیه کننده و مجری یک کانال رادیویی در ولایت پروان (واقع در شمال کابل) است. او می‌گوید در ابتدای راه‌اندازی رادیو در برقراری ارتباط با مردم با مشکل مواجه شده، اما به تدریح توانست مخاطبان خود را پیدا کند. او برای حل مشکات اجتماعی، اصلاح کاستی‌ها و کژی‌های جامعه افغانستان تلاش می‌کند و در این راه بسیار مصمم است.
جباری شاهد تاثیرگذاری برنامه‌های رادیویی خود بر جامعه مخاطبانش است و تاکید می‌کند حتی اگر یک نفر هم مخاطب داشته باشد، به فعالیت خود برای اصلاح جامعه افغانستان ادامه می‌دهد.
رسانه‌های افغانستان در کنار همه موفقیت‌هایی که در این سال ها داشته‌اند با آسیب‌هایی هم مواجه هستند. اول اینکه کمیت رسانه‌ها بسیار بیشتر از کیفیت آنهاست به گونه‌ای که با وجود بیش از دو هزار رسانه در افغانستان، رسانه‌های تاثیر گذار این کشور از تعداد انگشتان دو دست تجاوز نمی کند. دوم اینکه فعالان رسانه‌ای این کشور کمتر تحصیلات رسانه داشته‌اند و بیشتر کار تجربی کرده‌اند. سوم اینکه برخی از این رسانه‌ها با ارتباطی که با نیروهای خارجی دارند، در راستای اهداف آنها فعالیت می‌کنند و در نهایت اینکه رسانه‌های این کشور چه به لحاظ محتوایی و چه شکلی در ابتدای راه هستند و به کار بسیار جدی‌تر و دقیق‌تری نیاز دارند.
به هر حال افغانستان پس از پشت سر گذاشتن یک دوره افراطی‌گری و جنگ داخلی اکنون حرف‌های زیادی درباره آثار منفی جنگ و خشونت برای مردم دنیا دارد. هرچند هنوز ترکش‌های دهه‌ها جنگ بر پیکر افغانستان وجود دارد اما امروز امیدواری نسبت به آینده افغانستان در میان مردم این کشور بیشتر شده است. در این بین رسانه‌ها باید نقش تاریخی خود در نظارت بر عملکرد حکومت، اصلاح جامعه و رساندن پیام مردم افغانستان به مردم دنیا را به خوبی ایفا کنند.
دره پنج‌شیر محل مبارزه، شهادت و دفن شهید احمدشاه مسعود
در این بین ایران با وجود همه اشتراکات تاریخی، فرهنگی، ادبی، زبانی و مذهبی با افغانستان، حضور فرهنگی و رسانه‌ای قابل توجهی در این کشور ندارد. در حالی که بسیاری از کشورهای دورتر از ایران مثل ترکیه با حضور رسانه‌ای و فرهنگی در افغانستان جای پایی برای حضور کالاهای تجاری خود در این کشور پیدا کرده‌اند. با وجود حضور صداوسیما در افغانستان و پخش چند کانال تلویزیونی ایران در این کشور، این رسانه تاثیرگذازی قابل توجهی در جامعه افغانستان ندارد. هر چند روابط دو دولت ایران و افغانستان مثبت و رو به جلو است اما حضور فرهنگی و رسانه‌ای ایران در افغانستان و افزایش تعاملات در این حوزه بر استحکام روابط دو کشور می‌افزاید امری که تاکنون از آن غفلت شده است. به گفته دکتر عبدالله رییس اجرایی دولت وحدت ملی در دیدار با تیم رسانه‌ای اعزامی کشورمان به کابل، ایجاد تعامل میان رسانه‌های دو کشور برای پرداختن به چالش‌های مشترک ایران و افغانستان امری ضروری است.
تهیه و تنظیم: محسن فرامرزی
انتهای پیام/