پیام ایران به مصر: جایگزین مناسبی برای عربستان داریم

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، مصر به عنوان متحد کلیدی ریاض در جهان عرب، در مناقشه سوریه عملا به روسیه و ایران پیوسته است. در این حال رئیس‌جمهوری منتخب ایالات متحده مصمم به دست کشیدن از حمایت از مخالفان حکومت سوریه است.

این مساله که مصر بازی سیاسی مستقل خود را با ایران و روسیه آغاز کرده، در سپتامبر سال (شهریور 94) گذشته میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، وقتی که سامح شکری، وزیر امور خارجه این کشور برای نخستین بار به طور علنی اظهار داشت قاهره و ریاض در مورد حکومت سوریه دارای اختلاف نظر جدی هستند، قابل فهم بود. وی صراحتا اعلام داشته بود عربستان بر ضرورت تغییر نظام در سوریه متمرکز شده است، اما مصر چنین ایده‌ای را رد می‌کند.

از اینجا بود که اختلاف‌نظرهای پنهان میان این دو کشور به عرصه عمومی درز پیدا کرد. قاهره در شورای امنیت سازمان ملل متحد به نمونه روسی قطعنامه در مورد وضعیت حلب رای مثبت داد که در نتیجه آن سفیر عربستان در قاهره فورا برای مشورت به ریاض فراخوانده شد. رفتار مصر با سفر علی مملوک وزیر اطلاعات سوریه به قاهره و آن‌طور که در اخبار آمده است، تبادل نظر وی با خالد فوزی وزیر اطلاعات مصر درباره مبارزه مشترک دو کشور با تروریسم باز هم تحریک‌آمیز‌تر به نظر رسید.

در این میان نزدیکی قاهره به تهران، شریک اصلی دولت سوریه، آغاز شد. اگرچه دولتمردان مصری به طور رسمی وجود ارتباط مستقیم با ایران را در باب برخی موضوعات تایید نکردند، رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی پر شدند از اشاره‌های تلویحی به نزدیکی مصر به رقیب اصلی عربستان سعودی.

همچنین مشخص شد که وزارت فرهنگ مصر با نمایش یک فیلم ایرانی در سینماهای این کشور در مورد قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس از زیرشاخه‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، که به قهرمان‌سازی این شخصیت می‌‌پردازد، موافقت کرده است. از سوی دیگر خبرگزاری مهر ایران از نزدیکی سفر طارق‌المولی، وزیر نفت و معادن مصر به تهران خبر داد. علاوه بر آن سایت روزنامه گاردین از اصرار جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به حضور قاهره در مذاکرات لوزان پیرامون سوریه خبر داد.

اگرچه دولتمردان ذی‌صلاح مصری نه خبر سفر طارق المولی و نه علاقه خود به گفت‌و‌گوهای لوزان را مورد تایید قرار ندادند، صِرف وجود چنین اخباری برای برانگیختن عربستان سعودی کفایت می‌کند. نزدیک نشدن به تهران یکی از مفاد اساسی توافق محرمانه میان دولتمردان نظامی حکومت مصر و حاکمان سعودی بود که از کودتای نظامی علیه اخوان‌المسلمین ممنوع‌الفعالیت در عربستان (و هم اکنون در مصر) حمایت به عمل آوردند.

پس از وقوع انقلاب سال 2011 میلادی در مصر، محمد مرسی رئیس‌جمهوری اسلامگرای این کشور برای نخستین بار از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به تهران سفر کرد و روابط قطع‌شده میان دو کشور پس از حدود سی سال از سر گرفته شد و در مقابل رئیس‌جمهوری ایران نیز پس از سه دهه از قاهره دیدن کرد. خاندان حاکم سعودی امیدوار بودند تغییر رژیم مصر کمک خواهد کرد تا برای مدتی طولانی از وفاداری قاهره برخوردار شوند.

در شرایط کنونی مصر بیشتر می‌کوشد با استفاده از تمام امکانات موجود استقلال خود را به رخ بکشد تا اینکه متحد تهران انگاشته شود. این امر برای شخص عبدالفتاح‌السیسی بسیار مهم تلقی می‌شود، چرا که در چند سال اخیر به خاطر تاثیرپذیری‌اش از ریاض مورد سرزنش قرار گرفته است.

اخیرا دادگاه مصر رای صادره در ماه ژوئن (خرداد) در خصوص غیرقانونی خواندن توافقنامه عقد شده در ماه آوریل (فروردین) میان قاهره و ریاض را مبنی بر انتقال حاکمیت قانونی دو جزیره مصری واقع در دریای سرخ به عربستان سعودی غیرقانونی اعلام کرد. تایید اخبار اخیر رسانه‌ها مبنی بر توقف حملات نیروی هوایی ارتش مصر در قالب نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان به یمن می‌تواند ضربه‌ای به مراتب شدیدتر به ریاض تلقی شود. علاوه بر آن همانطور که منابع دیپلماتیک مصری در گفت‌وگو با نشریه لبنانی الخبر اظهار داشته بودند، هیات حوثی که از سوی سعودی ها متهم به برخورداری از ارتباط تنگاتنگ با ایران می‌شوند، در آینده نزدیک به قاهره سفر خواهد کرد.

پروفسور گریگوری کاساچ، از گروه شرق معاصر دانشکده تاریخ، علوم سیاسی و حقوق دانشگاه ملی علوم انسانی روسیه می‌گوید: «مصر بازیگر وزین جهان عرب است و همواره در گذشته در پی اعمال سیاست منطقه‌ای مستقل خود بوده است. حالا که در نهایت اوضاع کشور ظاهرا رو به آرامش گذاشته و فشار مالی بر قاهره کمتر شده است نباید انتظار داشت که مصر مانند گذشته از ریاض، این متحد مقطعی سابق در مبارزه با اخوان‌المسلمین، تبعیت کند.»

نه تنها ثبات نسبی بوجود آمده در اوضاع داخلی مصر از جمله ثبات مالی به لطف موافقت صندوق بین‌المللی پول با اعطای وام دوازده میلیارد دلاری، بلکه تضعیف موقعیت عربستان سعودی ناشی از کاهش قیمت نفت و مداخله نظامی روسیه در سوریه به حکومت مصر این اجازه را داد تا اهمیت راهبردی این کشور را به جامعه جهانی و دولت‌های منطقه یادآور شوند. ریاض، لبنان را هم عملا به تهران باخت، چرا که چندی پیش ژنرال میشل عون، مسیحی مارونی بسیار نزدیک به حزب‌الله، رئیس‌جمهوری این کشور معرفی شد.

عربستان سعودی پس از آن که در آغاز سال گذشته میلادی طرح کمک نظامی چهار میلیارد دلاری به بیروت را لغو کرد، عملا تمام اهرم‌های فشار خود را بر این کشور از دست داد. نفوذ عربستان در لبنان به تدریج در سال‌های اخیر رو به افول گذاشته است.

به گفته گریگوری کاساچ، عربستان اگرچه از اهرم‌های فشار موجود استفاده می‌برد اما پرواضح است که این کار را با تمام توان انجام نمی‌دهد. شرکت نفتی دولتی آرامکو عربستان می‌تواند تمام قراردادهای نفتی خود را با مصر فسخ کند، اما سعودی‌ها فعلا دست نگه داشته‌اند. سعودی‌ها مایل نیستند اوضاع را به شدت متشنج کنند.

مصر مهم‌ترین تکیه‌گاه در بحث امنیت و خطوط مشی منطقه‌ای است. به عنوان مثال مصر متعهد به حفظ امنیت خلیج مهم و راهبردی باب‌المندب است و تاکنون به قول خود وفا کرده است. ریاض جهت‌گیری مصر به سمت تهران را امر مهمی نمی‌داند، حتی ارتباط مصری‌ها با دولت اسد را هم فاکتوری مهم و درخور اعمال تمهیدات ویژه ارزیابی نمی‌کنند. گرچه مطمئنا نگرانی‌هایی در این زمینه وجود دارد و اغلب مطبوعات سعودی چنین حرکاتی از سوی مصر را به خنجر از پشت تشبیه کرده‌اند.

در حال حاضر ریاض بدون هماهنگی قبلی برای مدت نامعلومی ارسال محصولات نفتی را در چهارچوب برنامه بیست و سه میلیارد دلاری کمک که دو کشور در زمان سفر ملک سلمان از قاهره در آوریل (فروردین و اردیبهشت) سال گذشته در مورد آن توافق کرده بودند، به حالت تعلیق در آورده است. در چهارچوب این برنامه عربستان سعودی متعهد به تحویل سالانه 700 تن محصولات نفتی به مصر طی پنج سال شده بود.

اما مصر که مشتاق به دفاع از استقلال خود در بحث حامل‌های انرژی است، به طور فعالانه‌ای سیاست نزدیکی به عراق را در پیش گرفت که دولتی شیعی به نخست‌وزیری حیدر العبادی _ متحد تهران _در آن بر سر کار است. پیشتر عبدالفتاح السیسی طرفداری خود را از حفظ تمامیت ارضی عراق ابراز داشته و همچین حاضر به حمایت از حضور نظامیان ترک در خاک این کشور نشده بود.

یک منبع خبری دولتی مصر اکتبر سال (مهر) گذشته به نشریه العربی الجدید اعلام داشته بود قاهره با میانجیگری ایران و روسیه به توافقاتی با بغداد در زمینه تامین نیاز این کشور به حامل‌های انرژی دست یافته است. در عین حال یک منبع خبری وزارت امور خارجه مصر به کامرسانت وِلاست گفت برای برقراری تماس‌های جدی‌تر با بغداد لازم به میانجی‌گری کشور ثالثی نشد و تماس‌ها به طور مستقیم انجام شده است.

در سفر وزیر نفت مصر به عراق در پایان اکتبر (مهر و آبان) سال گذشته یادداشت تفاهم همکاری میان دو کشور به امضا رسید. طی این دیدار وزیر نفت مصر از آمادگی این کشور برای ارسال تجهیزات فراوری نفت به عراق خبر داد و در مقابل عراق موافقت خود با صادرات نفت مورد نیاز مصر را تایید کرد. در حال حاضر عراق ماهانه حدود دویست هزار بشکه نفت به مصر صادر می‌کند که مطابق قرارداد جدید می‌تواند تا سقف یک میلیون بشکه در ماه افزایش یابد.

طبق اخبار منتشره در رسانه‌های عربی، در متن قرارداد جدید، ارسال نفت به مصر در قبال دریافت اسلحه لحاظ شده است. شرکت‌های مصری حق استخراج و بهره‌برداری از ده درصد ذخایر نفت عراق را در اختیار دارند، اما چندی پیش قراردادی مبنی بر فروش پانزده درصد از سهام ذخایر نفتی واقع در جنوب شرق بصره منعقد شده است. علاوه بر این مصر از آمادگی خود برای شرکت در پروژه‌های احداث خطوط انتقال نفت و گاز در عراق و آموزش نیروهای متخصص صنعت نفت خبر داد.

نا گفته نماند، در حال حاضر کارشناسان با توجه به اوضاع بی‌ثبات عراق بر این باورند که ارسال بی‌وقفه نفت به مصر بسیار دشوار خواهد بود. گریگوری کاساچ تصریح می‌کند که مسیر دریایی بصره به مصر به دلیل اوضاع یمن مسیری بسیار دشوار بوده و تنها مسیر جایگزین خاک ترکیه است، اما اخیرا عربستان سعودی فعالانه می‌کوشد ترکیه را به خود نزدیک کند. به منظور اجتناب از قطع روابط متقابل سیاسی با عربستان، بعید به نظر می‌رسد ترکیه با کمک به مصر موافقت کند. نباید از نظر دور داشت که در حال حاضر روابط اردوغان با مصر چندان گرم نیست. خلاصه آنکه فعلا تمام ماجرای عراق و میانجی‌گری روسیه و ایران چیزی شبیه به تکرار جمله «ما برای شما جایگزین پیدا خواهیم کرد» در دل مصری‌هاست. به لحاظ اقتصادی خرید نفت از عربستان برای مصری‌ها عاقلانه‌تر است.

هنوز زود است که بتوان درباره تغییر جهت ژئوپلیتیک و اقتصادی قاهره چیزی گفت. یک منبع دیپلماتیک به کامرسانت ولاست اعلام داشت مصر سیاست مستقلی را در منطقه پیش می‌برد و دلیلی ندارد فکر کنیم به روابط این کشور با عربستان لطمه‌ای وارد شده یا مصر با هدف ضربه زدن به یک طرف به طرف دیگر نزدیک می‌شود.

ریاض با ترامپی سر و کار خواهد داشت که کمتر کسی در این کشور و سایر کشورهای جهان فکرش را هم می‌کرد که به ریاست‌جمهوری ایالات متحده برسد.

با این وجود در شرایط فعلی همین مساله هم مایه آرامشِ خاطر ولو اندکِ سعودی‌ها می‌شود. اگرچه به طور کلی سیاست دولت باراک اوباما به دلیل نبود تمایل واشنگتن به حمایت فعال‌تر از اپوزیسیون سوریه برای دولتمردان سعودی چندان رضایت‌بخش نبود، اما پیروزی هیلاری کلینتون در انتخابات، حتی اگر گروه‌های تروریستی مورد حمایت ریاض را در سوریه میانه‌رو خطاب نمی‌کرد، اما دست کم می‌توانست این امید را زنده نگه دارد که سیاست تغییر رژیم سوریه از سوی ایالات متحده دنبال شود.

طبق نامه‌نگاری‌های فاش شده کلینتون، وی انجام این امر را در راستای منافع آمریکا و همچنین منافع نزدیک‌ترین متحدش در منطقه یعنی اسرائیل ارزیابی می‌کرد. همان‌طور که بالاتر گفته شد، ریاض با ترامپی سر و کار خواهد داشت که کمتر کسی در این کشور و سایر کشورهای جهان فکرش را هم می‌کرد که به ریاست‌جمهوری ایالات متحده برسد. ناگفته نماند در ریاض اخبار خوبی از ترامپ به گوش نمی‌رسد. ابراز نبود تمایل به حمایت از اپوزیسیون سوری و همچنین اظهارات ترامپ مبنی بر ضرورت حمایت از دولت سوریه در امر مبارزه با تروریسم را می‌توان از نخستین اظهارات جنجالی وی در حوزه سیاست منطقه‌ای دانست.

ترجمه: مازیار کمالی