حمام‌های قدیمی چه بخشهایی داشتند؟
سعید وزیری در گفت‌وگو با خبرنگار آنا با اشاره به این نکته که در ایران گرمابه و یا حمام قدیمی‌ترین بناهایی بوده که وجود داشته است گفت: «در روستای جوادآباد شهرستان ورامین حمامی قدیمی وجود دارد که تا مدتها پیش به زباله‌دانی تبدیل شده بود، این حمام در حال حاضر با توجهی که میراث فرهنگی استان تهران داشت به یکی از بناهای قدیمی قابل بازدید تبدیل شده است.»
این پژوهشگر بیان کرد: « این حمام تاریخی دارای ارزش‌ها و قابلیت‌های بسیاری است. ورودی این حمام در فاصله 2 و نیم متری از سطح زمین از زیبایی و صلابت منحصر به فردی برخوردار است معماری این حمام متعلق به پهلوی اول است.»
وزیری همچنین عنوان کرد: «اگر در حفظ و نگهداری گرمابه‌های قدیمی تلاشی نکنیم این حمام‌ها از بین خواهند رفت و به مکانی آلوده تبدیل می‌شوند، در حالی‌که حفاظت از آنها می‌تواند به عنوان یکی از جاذبه‌ها و میراث بیانگر نوع زندگی گذشتگانمان باقی بماند.»
به گفته وی در گرمابه‌های قدیمی «آبدان» و یا حوض و «آبزن» یعنی وان وجود داشته که از جنس سفال بوده است. حمام یا گرمابه اصولاً در لفظ به معنای مکانی برای عموم افراد بوده که البته سرمایه‌داران قدیمی حمامی به همین شکل گرمابه در اندازه کوچکتر نیز می‌ساختند.
وزیری می گوید: «علت اینکه سقف حمام‌ها با سطح کوچه‌ها یکی است، این است که آب با وجود اینکه لوله کشی وجود نداشته به سهولت جریان پیدا کند بنابراین برای پر کردن خزانه باید جوی به آن سمت هدایت می‌شد. همچنین به طورمعمول عمق همه حمام‌ها دو متر یا دومترو نیم بوده است.»
او در معرفی دیگر بخش ها ادامه داد: «قسمت اول هر گرمابه ورودی است که برای قابل مشاهده نبودن افراد داخل گرمابه با یک پیچ خاص به جایی به نام «سربینه» یعنی مکانی که افراد داخل حمام یکدیگر را آنجا می‌دیدند و «رختکن» یعنی محل تعویض لباس می‌رسد. همچنین در تمامی حمام‌ها یک حوض وجود داشته که در آنجا افراد بعد از شستشوی پاها به محوطه داخلی یا «گرم‌خوان» وارد می‌شده‌اند. در «گرم‌خوان» دو مخزن آب سرد و گرم به نام «خزینه» بوده، همچنین زیر حمام‌ها معمولاً «زنبورک» ساخته می‌شده که به عبارتی شبیه کانال‌های امروزی بوده که به صورت اتاق‌های کوچک سقف زده می‌شده تا گرما را در کف حمام حفظ کند.»
این پژوهشگر در سخنانش تشریح کرد: «قسمت بعد «تون حمام» بوده که در ادبیات و اصطلاح به آن «گلخند» گفته میشود. این قسمت مکانی بوده که هیزم‌ها را در آنجا جمع می‌کردند تا زیر دیگ مسی که در خزینه اصلی بود، قرار دهند و آب حمام گرم شود. این دیگ به نام «تیان» شناخته میشود یعنی دیگی که گرم میشود و گرمای آن حمام را گرم می کند.»
وزیری همچنین سقف حمام‌های قدیمی را از ویژگی دیگر آنها معرفی می‌کند و تاکید می‌کند: «سقف اکثر گرمابه‌های قدیمی گنبدی شکل بوده است. قسمت بالای گنبدی معمولاً چند روزنه تعبیه می‌شده که با بکارگیری شیشه‌های خاص محدب نقش نورگیر را ایفا می کردند. تمام حمام‌ها در چهار دیواری پایین‌تر از سطح کوچه‌ها قرار می‌گرفته بنابراین از آنجا که در این شکل از طراحی امکان گرفتن نور از دیوارها وجود نداشته، از نور خورشید که از سقف به حمام تابیده می‌شده استفاده می‌شده است.»
او همچنین یادآور میشود: «تعداد گنبدهای هر حمام بسته به مساحت حمام‌ها با هم فرق دارد، بنابراین در حمام‌های بزرگ نورگیرهای بیشتری وجود دارد و معمولاً درحمام‌های کوچک 4 نورگیر را کافی می‌دانستند.»
این باستان‌شناس در تکمیل صحبت‌هایش می گوید: «هر گرمابه قدیمی از بخشهایی به نام‌های گلخند، خزینه، گرم‌خوان، حوض، سربینه و رختکن و ورودی حمام تشکیل شده که با توجه به بزرگی و کوچکی گرمابه تعدادش متغیر بوده است.حمام‌های بزرگ همواره تزییناتی داشته و حمام‌های کوچک بدون تزیینات و با آجر و با سقف‌هایی از گل و آهک و ساروج بوده است.»
انتهای پیام/