دانشگاه و شغل، دو راه جدا از هم

گروه دانشگاه: رفتن به دانشگاه تنها بخشی از علاقه ماست. این ماجرا البته در ایران مصداق بیشتری دارد. یعنی اینکه دانشجویان بعد از اینکه مجاز به انتخاب رشته می‌شوند یا با هزار سلام و صلوات وارد دانشگاه می‌شوند، ‌تنها مساله مهم برایشان همین قبول شدن است و فکر می‌کنند که علاقه هم بعد از شناخت رشته به وجود خواهد آمد.

خیلی از دانشجو‌یان که نام رشته‌های تحصیلی آن‌ها هم پیچیده است، وقتی وارد دانشگاه می‌شوند و درباره جزئیات رشته تحصیلیشان از آن‌ها سئوال می‌کنی، چیز زیادی درباره آن نمی‌دانند و سعی می‌کنند با سر هم کردن چند واژه پیچیده ندانستن خود را پنهان کنند. البته همین ندانستن و عدم علاقه بر رشته تحصیلی باعث سرخوردگی در ترم‌های بالا‌تر می‌شود و همین می‌شود که تعداد انصرافی‌ها از تحصیل در ترم‌های بالا کم نیست. دلیلی هم که اعلام می‌کنند هم این است که رشته خود را به درستی نمی‌شناخته‌اند و نتوانسته‌اند با آن ارتباط برقرار کنند.

مطابق آمار به دست آمده از سازمان بررسی دانشگاه‌های جهان در سال ۲۰۱۳، ۸ درصد از دانشجویان به دلیل عدم علاقه به رشته تحصیلی خود از ادامه تحصیل باز می‌مانند. ۱۵ درصد از آن‌ها نیز هرگز با رشته خود ارتباط برقرار نمی‌کنند و ۱۴ درصد از دانشجویان نیز پس از فارغ التحصیلی شغلی غیر مرتبط با رشته تحصیلی خود برای ادامه زندگی انتخاب می‌کنند. البته این مساله در ایران کاملا بر عکس است و در ایران فقط ۲۵ درصد از فارغ التحصیلان به کاری متناسب با رشته تحصیلی خود روی می‌آورند.

مطابق یک تحقیق در دانشگاه دوسلدورف بیشتر دانشجویان در هنگام انتخاب رشته، نگاهی که به رشته آینده خود دارند نگاهی آرمانی است. پروفسور کیم کو.آن، استاد کرسی دانشگاهی دوسلدورف که صاحب این نظریه است در مصاحبه‌ای با گاردین درباره این تحقیق می‌گوید آن‌ها وقتی که به شغل آینده‌شان نگاه می‌کنند، شرایط روحی خود را در نظر نمی‌گیرند بلکه بیشتر قهرمان فیلم‌های محبوب سینماییشان هستند. اما وقتی وارد دانشگاه می‌شوند می‌بینند شرایطی که در آن قرار می‌گیرند بسیار با فیلم‌هایی که یدده‌اند متفاوت است و همین مساله آن‌ها را سرخورده می‌کند.

دیرزمانی برخی رشته‌های تحصیلی مثل کشاورزی و شیمی بیشترین میزان فارغ‌التحصیلان بیکار را شامل می‌شد اما متاسفانه با گذشت زمان، حجم قابل ملاحظه‌ای از فارغ‌التحصیلان رشته‌های پایه نیز به جمع بیکاران تحصیلکرده اضافه شدند. «پزشکی» از جمله این رشته‌هاست که بنابر اعلام آمارهای غیر رسمی نزدیک به ۳۵ درصد فارغ التحصیلان رشته پزشکی در مشاغل غیر از پزشکی مشغول به فعالیت هستند.

پروفسور کیم کو.‌آن در ادامه درباره تحقیقات خود می‌گوید: امروزه بنا به دلایل مختلفی کمتر از گذشته این اتفاق می‌افتد که علاقه نقش اصلی در انتخاب شغل مرتبط با رشته تحصیلی باشند و اغلب جوانان در شرایطی قرار می‌گیرند که ناچار به انتخاب شرایط شغلی هستند. البته این امر و خود شرایط شغلی و دلبخواهی بودن آن را نشان نمی‌دهد چرا که در موارد زیادی عواملی خاص یک موقعیت شغلی را بر فرد تحمیل می‌کنند. با این حال پایه‌های انتخاب شغل و مراحل لازم برای رسیدن به شغل مورد نظر اغلب در سنین پائین‌تر گذاشته می‌شود. افراد با در نظر داشتن عوامل موثر در پایه‌ریزی این مراحل و عوامل دیگر مسیر شغلی خود را هدایت می‌کنند.

استعداد عاملی موثر در انتخاب شغل

استعداد، عامل مهمی در موفقیت یا عدم موفقیت افراد در مشاغل و رشته‌های انتخابیشان است. بدون داشتن استعداد لازم در یک زمینه یا پیشرفتی حاصل نخواهد شد یا روند آن بسیار کند خواهد بود. بر این اساس آگاهی از میزان و نوع استعداد افراد، کمک شایان توجهی به آن‌ها خواهد کرد تا پیش‌بینی خوبی از آینده انتخاب خود داشته باشند. امروزه برای این منظور آزمون‌های استعداد سنجی وجود دارد که می‌توانند به فرد کمک کنند استعدادهای واقعی خود را شناسایی کنند. برخی اوقات دیده می‌شود که استعداد افراد و شناخت‌های آن‌ها در مورد استعدادهای خود تحت تاثیر احساسات و علائق آن‌ها قرار می‌گیرد. فرد که به زمینه موسیقی علاقمندی شدیدی دارد ممکن است این علاقه را به حساب استعداد خود در زمینه موسیقی قلمداد کند. شناخت استعداد‌ها از ملزومات اساسی انتخاب شغل است.

بررسی علائق به عنوان عامل موثر در انتخاب شغل

علاقه و تمایل انسان در بسیاری از امور زندگی انسان سایه گستر است. افراد دوست ندارند به کار‌ها و اموری بپردازند که علاقه و گرایشی به آن‌ها ندارند، چه در مورد کارهای روزمره و چه در مورد شغل و سایر فعالیت‌ها. در واقع علاقه و گرایش در انسان فعال کننده سیستم انگیزش فرد به شمار می‌رود. انسان بدون علاقه به یک زمینه انگیزشی برای انجام فعالیت و در آن زمینه نخواهد داشت. ممکن است برخی افراد تصور کنند زمانی که شروع به فعالیت کردند کم‌کم احساس علاقه و تمایل نیز در آن‌ها به وجود خواهد آمد اما در واقع چنین مساله ابدا قابل پیش‌بینی است. فقدان علاقه اولیه ممکن است افزایش نارضایتی از فعالیت مورد نظر و ناراحتی‌های جانبی آن را موجب شود.

فرصت‌های شغلی به عنوان عامل موثر در انتخاب شغل

در برخی جوامع و از جمله در جامعه ما تمامی رشته‌های شغلی از فرصت‌های برابری برخوردار نیستند و در عین حال که بطور کلی فرصت شغلی برای کلیه مشاغل پائین است. اما تفاوت‌هایی بین مشاغل مختلف از این لحاظ وجود دارد. آشنایی با فرصت‌های شغلی شغل انتخابی، عامل مهمی است که باید مدنظر قرار گیرد. کسی که در زمینه خاصی مهارت می‌بیند و پایه‌ها و مراحل رسیدن به آن شغل را طرح‌ریزی و طی می‌کند، می‌بایست مساله فرصت‌های شغلی را نیز در نظر بگیرید تا از اتلاف وقت و نیروی خود جلوگیری کند.

جایگاه اجتماعی به عنوان عامل موثر در انتخاب شغل

تقریبا تمام افراد تمایل دارند شغلی داشته باشند که از جایگاه اجتماعی خوبی برخوردار باشند. هر چند در عمل بنا به تاثیر عوامل متعدد دیگر ممکن است این تمایل به واقعیت نرسد. اما افرادی که این مساله الویت بیشتری برای آن‌ها دارد منتظر چنین موقهیت‌هایی بوده و با توجه به شرایط فردی خود تلاش می‌کنند چنین شرایطی را برای خود مهیا کنند. توجه و تاکید زیاد به آن عامل،‌گاه مشکل بیکاری را برای افراد افزایش می‌دهد. هر چند وقت یکبار رشته‌ها و مشاغلی در جایگاه اجتماعی بالاتری قرار می‌گیرند و موجب جاری شدن خیلی زیادی از افراد به سمت این رشته و مشاغل می‌گردند.

روش‌هایی برای انتخاب رشته

برای انتخاب رشته تحصیلی و رشته شغلی مناسب، هرکس باید علاقه، مهارت، انگیزه و ارزشهای شخصی خود را کشف کند. یک روش این است که مختصری از عملکرد و فعالیت روزانه خود در مدرسه و خانه و همچنین سرگرمی و ورزش مورد علاقه خود را یادداشت کنیم. روش دیگر برای کشف استعداد‌ها، ارزشیابی در جریان یک مشاوره است. به طوری که در جریان مشاوره، جنبه‌های بسیار زیادی از شخصیت و امکانات ما مطالعه می‌شود. مهم‌ترین اقدامات در جریان مشاوره تحصیلی، پیدا کردن و شفاف کردن توانمندی‌های فردی و شخصی است.

ملاک‌های انتخاب رشته تحصیلی

تحقیق دیگری در دانشگاه مک گیل نشان می‌دهد انتخاب رشته دانشگاهی بر تمامی ابعاد مادی و معنوی زندگی افراد، تاثیر می‌گذارد بنابراین لازم است که این انتخاب با دقت و با معقولانه‌ترین وجه صورت پذیرد، چرا که انتخاب نابجا می‌تواند بر آینده تحصیلی و حرفه‌ای فرد اثر گذار باشد.

خودسنجی ازعلائق مبتنی بر نوع شخصیت و همخوانی تحصیلات با تیپ شخصیتی افراد باعث رضایت و موفقیت افراد می‌شود بنابراین، یکی از گام‌هایی که یک فرد به عنوان گام اول باید در ارتباط با شناخت ویژگی‌های فردی خود طی کند، خود سنجی از علائق مبتنی بر نوع شخصیت است.

در واقع در این مرحله، فرد باید به این سوال پاسخ دهد که به تحصیل در چه رشته‌ای علاقه‌مند است؟ چه نوع از مشاغل یا حرفه‌ها وی را جذب می‌کند؟ آیا به رشته‌ای که تحصیل در آن منجر به شغلی که متضمن معاشرت با دیگران باشد، علاقمند است و یا کارهای از پیش تعیین شده و روزمره را دوست‌ دارد؟

توجه به علائق، بویژه در نوجوانی و به ویژه در انتخاب رشته تحصیلی، بسیار مهم و تعیین کننده است. برخی از روان‌شناسان، معتقدند که هر فرد با توجه به تفاوت‌های فردی در علائق و رجحان‌هایش، با نوع خاصی از رشته‌های دانشگاهی و به تبع آن مشاغل، سازگار است. بنابراین، ‌ افراد با تحصیل در رشته‌ای که با تیپ شخصیتی و علائق آن‌ها همخوانی داشته باشد، راضی و موفق خواهند بود.