اربعین؛ استمرار و امتداد حرکت عاشورای حسینی

اربعین در لغت به معنی چهلم است. این کلمه در متون دینی پر استعمال است و جایگاه خاص دارد، مانند:

الف) در قرآن مجید در چهار آیة کریمة کلمة اربعین مذکور است

1. در سورة مبارکة بقرة آیة شریفة 51 خداوند تبارک و تعالی در این مبارک آیه می فرماید:

و (به یاد آورید) هنگامی که با موسی چهل شب وعده گذاشتیم.

2. سورة مبارکة اعراف آیة شریفة 142 خداوند تبارک و تعالی در این مبارک آیه می فرماید:

و ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم، پس آن را با ده شب (دیگر) تکمیل نمودیم؛ به این ترتیب میعاد پروردگارش چهل شب تمام شد.

هر دو آیه کریمه مدت میقات حضرت موسی (ع) با خدای متعال را چهل شبانه روز ذکر می کنند.

3. در سورة مبارکة مائده آیة شریفة 26 می خوانیم:

پس از آن که قوم بنی اسرائیل از فرمان حضرت موسی (ع) برای مبارزه با ستمگران عمالقه سر باز زدند خداوند متعال به حضرت موسی (ع) فرمود که تا چهل سال ورود آنان به سرزمین مقدس ممنوع است.

4. سورة مبارکة احقاف آیة شریفة 15 که خداوند تبارک و تعالی در این مبارک آیه می فرمایند:

خداوند زمان رشد کامل انسان را چهل ساله شدن معرفی می کند.

و چه بسا یکی از فلسفه ها و رموز این که نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه وآله) در سن چهل سالگی به رسالت مبعوث می شود. همین امر یعنی رشد عقلی کامل در چهل سالگی باشد.

ب) در روایات

گروهی از دانشمندان و علمای اسلام کتاب هایی به عنوان اربعین یا چهل حدیث نوشته و در پیرامون آن احادیث به گونه ایِ سخن گفته اند. تا آنجا که متتبع معاصر مرحوم علامّه شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب نفیس و گرانقدر خود الذّریعه، جلد اول از صفحه 409 تا 434 از کتاب ها و رساله های فراوانی سخن می گوید که تحت عنوان «الاریعون حدیثاً» نگارش یافته است.

و باز گذشته از جوامع بزرگ روائی که علماء بزرگ و به ویژه عالمان شیعه به تألیف آن همت گماشته اند کتبی نیز در حدیث تألیف یافته و به اشتهار رسیده که به «اربعینات» معروف است که از جمله این اربعینات، چهل حدیث مرحوم امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) است.

و کلمة «اربعین» که کتب اربعینات به استناد آن نوشته و نام گذاری شده است حدیث معروف نبوی است که امام راحل نیز در مقدمه کتاب چهل حدیث خود به آن استناد می جوید که بیان می‌کنم.

نمونة احادیث اربعین

1. قال رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم:

من حفظ علی اُمّتی اَربَعینَ حدیثاً ینتَفَعُونَ بها من اَمرِ دینِهِم بَعَثَهُ الله یوم القیامَةِ فقیهاً عالِماً

ترجمه: پیامبر خدا فرمود: کسی که برای امت من چهل حدیث حفظ کند که در کار دینشان از آنها بهره مند شوند خداوند در روز رستاخیز او را فقیه و عالم برانگیزد.

2. قال رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم:

ما اخلَصَ عَبدٌ لِلّه تعالی اَربَعِینَ صباحاً اِلاّ جَرت ینابیعُ الحِکمة مِن قَلبهِ علی لِسانِهِ

ترجمه: هیچ بنده ای چهل بامداد برای خدا اخلاص نورزید مگر آن که چشمه های حکمت از قلبش به زبانش جاری شد.

3. در روایاتی از امام صادق علیه السلام منقول است که آسمان پس از شهادت امام حسین علیه السلام چهل صباح بر آن حضرت گریست.

4. از امام صادق علیه السلام منقول است که هرکس چهل صباح دعای عهد را بخواند از یاوران قائم ما باشد و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد خدا او را از قبر بیرون آورد که در خدمت آن حضرت باشد...

و ده ها موارد دیگر که در دعاها و نمازها و اذکار بر عدد چهل تأکید و سفارش شده است مانند این که در نماز وتر در نماز شب مستحب است که به چهل مؤمن دعا شود.

اربعین حسینی

استاد عالیقدرم حضرت آیت الله حاج سید ابراهیم حق شناس جهرمی رضوان الله تعالی علیه سروده اند:

بـود زهـرا سـیه پـوش از بـرایش

ائـمه جـملگی انـدر عـزایش

شیعیان همه ساله در سالروز ولادت معصومین علیهم السلام جشن می گیرند و به سالروز شهادت آنان مجلس عزا و سوگواری برپا می دارند اما تاریخ نشان نمی دهد که حتی در چهلمین روز وفات و رحلت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و یا چهلم شهادت یکی از معصومین روضه خوانی کنند و سوگواری داشته باشند مگر چهلمین روز شهادت سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام که در بیستم ماه صفر به نام اربعین آن حضرت است و در سراسر مناطق شیعه نشین مجالس سوگواری و سینه‌زنی برقرار است و زیارت نامه معتبر اربعین که منقول از امام جعفر صادق علیه السلام است می خوانند و هرکس که توانائی داشته باشد با عشق و علاقه فراوان راهی کربلا می شود تا از نزدیک قبر آن شهید مظلوم و یاران باوفایش را زیارت کند زیرا از امام همامش حضرت عسکری علیه السلام به او رسیده که از علامات مؤمن زیارت اربعین بوده که فرموده علامت مؤمن پنج چیز است:

1. 51 رکعت نماز در شبانه روز (17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نماز نافله شبانه روزی).

2. زیارت اربعین

3. انگشتر در دست راست کردن

4. پیشانی را در سجده به خاک گذاشتن

5. بسم الله الرحمن الرحیم را در قرائت نماز بلند گفتن

و نیز روز اربعین روزی است که جابربن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا صلوات الله علیه و عطیه که از دانشمندان بود از مدینه برای زیارت قبر مطهر امام حسین علیه السلام به کربلا آمدند و به قول سیدبن طاوس و شیخین روز اربعین روزی است که اهل بیت و اسرای کربلا به زیارت قبر مطهر سرور سالار شهیدان آمدند.

گفتنی است اولین زائر اربعین را باید جابر بن عبدالله انصاری و عطیه محسوب کرد. اولین سالی که زیارت اربعین انجام شده همان سال 61 قمری است.

و از همگان درخواست و توصیه می کنم که در برپایی و قرائت زیارت اربعین در روز اربعین به هر کجا که باشند کوشا باشند و از همگان التماس دعا دارم.

کاروان اربعین

شاید هیچ گاه هیچ خبرگزاری و خبرنگار ماهر و هیچ تصویربردار ریزبین و هیچ واقع نگار متبحر نتوانند گوشه ای از شکوه و عظمت حرکت و تجمع میلیونی زائران اربعین حسینی را گزارش دهند و به تصویر آورند و برای دیگران بازگو کنند.

اربعین میعادگاه عاشقان حسینی است که زائران آن با سوز و عشق درونی و وصف ناشدنی از دور و نزدیک سواره و پیاده راهی کوی معشوقند و پیوسته در هر قدم سوز و عشق آنان شعله ورتر می شود تا خود را به میعادگاه معشوق و کعبه مقصود و کربلا حسینی برسانند و به یقین تا کسی چون قطره ای به این اقیانوس خروشان متصل نشود این معنا را نمی فهمد و این معرفت و عرفان را لمس نمی کند.

حقیر نیز مفتخرم که چند سال قبل در ایام اربعین افتخار تشرف به آستان ملکوتی حسینی را پیدا کردیم هر چند شرایط سیاسی آن زمان اجازه نمی داد که به مانند امروز ارادتمندان عاشق ایرانی و حتی دیگر ادیان و مذاهب به کاروان کربلایی های اربعین ملحق شوند ولی در پیاده روی های اربعین عراقی ها و عرب ها باز گوشه ای از این حرکت پویا و عارفانه و عاشقانه قابل مشاهده بود که در امتداد و پیروی از سفارش و دستور و سیرة معصومین و اولین زائران با معرفت کربلا جابربن عبدالله انصاری ها است.

به هر حال و در یک جمله باید گفت که اربعین تنها یک روز نیست. اربعین حسینی استمرار و امتداد حرکت عاشورای حسینی است و زنده نگه داشتن آن زنده نگه داشتن عاشوراست و برکاتش در هر زمان بمانند برکات عاشوراست. اربعین باور داشتن مهدویت حقیقی است.

از پروردگار عالم عاجزانه مسألت داریم که این عرض ادب ها و ارادت ها را با عنایات خاصه مولا و آقایمان حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف به احسن وجه قبول فرماید و این زیارات و حضورها و عرض تسلیت تسکین به قلب غمدیده آن حضرت باشد.

و به کسانی که موفق به پیاده روی اربعین می شوند ضمن اینکه تبریک می گوئیم درخواست داریم که یاد و ذکر حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را در زیارت فراموش نکنند و به یاد حضرت باشند و سلامتی و تعجیل در ظهورش را طلب کنند.

* عضو هیات علمی دانشگاه آزاداسلامی واحد جهرم