شماره جدید فصلنامه «ذهن» منتشر شد

به گزارش گروه فرهنگی آنا و به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شصت و ششمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی ذهن منتشر شد.

برخی از مطالب و مقالات این شماره، به شرح زیر است:

بررسی و نقد نظریه اشراقیِ نفس/ مهدی عباس‌زاده

چکیده:

مقالة حاضر در صدد تبیین نظریة شهاب‌الدین سهروردی (شیخ اشراق) دربارة نفس ناطقه انسانی و بررسی و نقد این نظریه از منظر دیگر متفکران، به‏ویژه صدرالمتألهین و برخی از محققان معاصر است. سهروردی ابتدا به تعریف نفس با دو رویکرد مشائی و اشراقی و سپس اثبات وجود نفس و تجرد آن می‌پردازد. او نهایتاً با بهره‌گیری از کارکردهای وجودشناختی و معرفت‌شناختیِ عامل «اشراق»، هویت نفس را نور محضِ مجرد معرفی می‌کند و در اینجا تغییر و گذاری جدی از رویکرد مشائی به رویکرد اشراقی را به نمایش می‌گذارد. دیدگاه‌های سهروردی در باب نفس و مسائل پیرامون آن، از جمله نوآوری‌های مهم فلسفیِ وی هستند؛ لیکن برخی از متفکران، به‏ویژه صدرالمتألهین و برخی از محققان معاصر نقدهایی را بر نظریة اشراقیِ نفس و مجموع مباحث سهروردی در این عرصه وارد ساخته و دیدگاه‌های وی را به چالش کشیده‌اند. بر مبنای این نقدها، به نظر نگارنده، می‌توان ضمن اذعان به کوشش سهروردی در ارائه دستگاه مفهومی جدید، انسجام درونی آرای وی و اهتمام وی به تعیین نقش معنویت در ارتقای نفس، برخی از آرای او در باب نفس را ناکافی ارزیابی کرد.

طریق عرفانی معرفت بر اساس تعلیقات امام خمینی(س) بر مصباح‌الانس/ غلامرضا حسین‌پور

چکیده:

امام خمینی(ره) در تعلیقات خود بر مصباح‌الانس که عالی‌ترین نظریات او در حوزه عرفان فلسفی است، در پی ساختن طریقی عرفانی برای معرفت نیز هست. از منظر ایشان بهترین طریق ادراک و معرفت به حقایق اشیا طریق کشف و شهود است. اساساً مباحث معرفت‌شناسی در لسان امام(ره)، با تعبیراتی چون حضور و استحضار بیان می‌شود که حضور اتفاقی در بیان امام(ره)، همان علم انفعالی حکیمان و استحضار، همان علم کسبی و لذا آگاهانه است. امام(ره)، علم و ادراک حقیقت را غیر از شهود و حضور نزد حقیقت می‌داند. در واقع امام رسیدن به کنه وجود را با فکر و علم و ادراک میسر نمی‌داند، بلکه مشاهده و مکاشفه را راه حل مسئله می‌داند. از این منظر، فکر حجاب است و علم، حجاب بزرگ‏تر و لذا معرفت، مطلوب است و فکر در ذات حق تعالی، نامطلوب. فکر از منظر امام، سبب کثرت و علم شهودی و معرفت حضوری، سبب وحدت است.

مبانی معرفت‌شناختی اخلاق با تأکید بر اندیشه‌های کلامی سید مرتضی/ وحید پاشایی، هادی صادقی

چکیده:

توجه به مبانی اخلاق برای دست‌یابی و شناخت دستورالعمل‌های معین رفتار انسانی، یکی از ضروریات حوزه نظری اخلاق است. مبانی معرفت‌شناسی از جمله مبانی مطرح در حوزه فرا اخلاق است که به تعیین ملاک‌های کلی در شناخت احکام و گزاره‌های اخلاقی پرداخته است و منابع و راه‌های معرفتی را می‌کاود و ارزش‌گذاری می‌کند. این مقاله در صدد است با تکیه بر اندیشه‌های کلامی سید مرتضی، مبانی معرفت‌شناسی اخلاق را شناخته، میزان تأثیر آنها در معرفت اخلاقی را بیان کند. حس و شهود و عقل و وحی با زیرمجموعه‌هایی همچون نظر و تحقیق، علم، حسن و قبح عقلی در حوزه عقل و قرآن، اخبار و روایات، نسخ و اجماع ارکان، مبانی معرفت‌شناسی از دیدگاه سید مرتضی(ره) را تشکیل می‌دهند که به نظر می‌رسد در نگرش سید مرتضی(ره) عقل مهم‌ترین منبع معرفتی در اخلاق به شمار می‌آید و می‌توان پذیرش آن را به مثابه نخستین گام برای شناخت و در نتیجه توانایی بر انجام تکالیف اخلاقی دانست. دیگر منابع معرفتی اخلاق در صورت اثبات منبعیت آنها نیز اعتبارشان را از عقل گرفته، در رتبه پایینتر معرفت‌شناسی اخلاقی قرار می‌گیرند.